niviskar

نڤێسكار
هۆمەر نۆریاوی
شاعیرە گەڕیدەکەی نێو جوگرافیای گێتی
(سەبارەت پێشەوا کاکەیی)
پێشەوا کاکەیی، شاعیرێکی نوێخوازی ئێستای نێو ڕووبەری شیعری کوردییە و بە خوێندنەوەیەکی ورد و قووڵ بۆ شیعر، لە دووی دیتنەوەی سووچە تاریک و نووتەکەکانی شیعرە و دەیەوێت ڕۆشناییان پێ ببەخشێت. شاعیر بە توانەوە لە نێو شیعردا هەر جارە و دووی پرۆژەیەکی نوێی شیعریی دەکەوێت و بەرهەمێکی تازە دەئافرێنێت.
پێشەوا، لە ڕێی دەروازەیەکەوە بە ناوی «شیعرەڕێ» تێکەڵ بە دنیای شیعری کوردی دەبێت. خۆی بۆ بەرچاوڕوونیی سەبارەت بەم ڕۆچنەیە پێی وایە کە شیعرە/ڕێ، لەسەر زمان، دەنگ و ڕەنگ کار دەکات؛ خەیاڵ و واقیع بە یەکدا دەدات و خۆی بە ژانەرێکەوە نابەستێتەوە. هەروەها پێی وایە شیعرە/ڕێ، لە ڕووبەرێکی جوگرافیایانەدا: شوێن، زمان ناچار دەکات، لەگەڵ مێژوو، کولتوور، شوناس و زمانێکی دیکەدا بدوێت.
ئەوەی خوێندنەوەیەکی وردی بۆ جیهانە شیعرییەکەی «پێشەوا کاکەیی» گەڕیدەی شیعر هەبێت، دەزانێت ئەم شاعیرە بۆ ئەوەی تێرتێر لە بەرامەی شیعر هەڵمژێت، هەر جارە و ڕوو لە کیشوەرێکی شیعریی دەکات و لەو گەشت و سەفەرە شیعرییە، گوڵاوەشیعر لە دەماغی ئێمەی خوێنەر دەپژێنێت.ڕاستیت گەرەکە پێشەوا، شاعیرێکە فرە شارەزایانە مامەڵە لەگەڵ شیعردا دەکات و ئەزموونی نوێ بۆ نێو ڕووبەری شیعری کوردی دەگوێزێتەوە.
ئاوێتەکردنی چەندان ژانر لە نێو شیعردا بەم هەناسە شیعرییەی پێشەواوە ڕەنگە یەکەمین ئەزموونی لەم چەشنە لە نێو ڕووبەری شیعری ئێستای کوردی بێت. ئەو باش شارەزای کەل و قوژبنەکانی نێو پانتایی شیعری کلاسیک و هاوچەرخی کوردییە و لەم ڕێگەیەوە لە دووی کەشفی نوێیە.
پێشەوا، تەنانەت ئەوەندە ورد و ژیرانە مامەڵە لەگەڵ جیهانە شیعرییەکەی خۆیدا دەکات، بە وریایییەوە ناونیشانی بەرهەمە شیعرییەکانی هەڵدەبژێرێت و جاری وایە دیدەی خۆی دەکاتە پاسەوانی شیعر.
هەمیشە نوێخواز:
پێشەوا کاکەیی هەر لە یەکەم ساتەوەختەکانی ئاوێتەبوون بە دنیای شیعرەوە، هەردەم ڕووی لە داهێنان و نوێخوازی دەبێت و هەرگیز لە مەنزەڵێکدا ناوەستێت؛ هەر بۆیە هەر جارە و کە دەگەڕێتەوە ئامێزی شیعر، شارایەک لە دەستەواژە و چەمکی نوێ دەخاتە نێو شیعرەکانییەوە. بە واتایەکی دی، دەکارگرتنی دەستەواژەی نوێباو، یەک لە خەسڵەتە جوایەزەکانی ئەم شاعیرەیە کە خەرمانەی شیعرەکانی پڕپڕی جوانی دەکات.
مەلی تیژڕۆی خەیاڵ لای شاعیر، تابلۆی ئەوتۆی شیعرییمان بۆ دەنەخشێنێت کە مرۆ مەگین هەر نغرۆی نێو ئەو جیهانە نەخشینە شیعرییە بێت هەتا ئەو چێژە ڕۆحبەخشە بۆ ناخ بگوێزێتەوە. مەردئاکار، ژنحەز، بۆنسرووشت، گوڵڕۆشن، ئەفسوونساز، ئەفسوونکار، ئەفسوونیار، گوڵڕۆح، ڕۆحلەبەر، گوڵدۆست، بەدچارەیی، خۆشچارەیی، پیسدار، ڕۆشندار، هاوغەزەلتاڵ، غەزەلپۆش و غەزەلبار، شایەت و بەڵگە بۆ سەلماندنی هەمان ڕاستیین.
خەڵوەتی شاعیر:
بەشێکی فرەی ئەو داهێنانە شیعرییەی ڕووی لە دنیا شیعرییەکەی پێشەوایە، قەرزباری خەڵوەتە دەروونییەکەی شاعیرە؛ لەم سۆنگەیەوە پێشەوا چەندە خۆشبەختە کە لەم جیهانە تاسەرئێسقان جەنجاڵەدا دڵ بە خودی تەنیایی دەسپێرێت و ئەو هەموو داهێنانە شیعرییە بە گوڵجاڕی شیعری کوردی دەبەخشێت.
نیشتمانی شاعیر:
شاعیر، خاوەنی ئەزموونێکی بەرفرەوانی شیعرییە و خوێندنەوەیەکی هەمەلایەنە و وردی بۆ جوگرافیای گەردوون هەیە و گەشتە شیعرییەکەیشی ڕووی لە کوێی ئەم گێتییە بێت، هەر بە نیشتمان کۆتایی دێت و سەرەنجام هەر دەگەڕێتەوە مەدارە ئاشناکەی دڵ، واتە خودی نیشتمانەکەی. پێشەوا، شاعیرێکە شەیدای هەموو نیشتمانە دوورەدەستەکان، کەچی بۆ دواگەشت هەر دەگەڕێتەوە ئامێزی ئەو نیشتمانەی تا چەندە دوورتر بڕوات و لە هەمبەریدا دەم بە سکاڵایش بێت، هێشتا ناتوانێت بەفەرامۆشیی بسێپرێت.
زمان و شاعیر:
پێشەوا، یەک لەو دەگمەن شاعیرانەی ئێستایە کە بایەخێکی تایبەت بۆ ڕێزمان و ڕێنووس دادەنێت و پاراستنی زمانێکی پوخت و پاراوی لا گەلێک گرینگە و دەکرێت بڵێم تا چەندە زانستییانە بەرەوڕووی شیعر دەبێتەوە، دە هێندەیش شارەزایانە و زانستییانە مامەڵە لەگەڵ ڕێنووس و ڕێزماندا دەکات و هەڵەیەکی ئێجگار کەم دەکەوێتە نێو بەرهەمەکانیەوە.هەنووکە بەرهەمە شیعری ئەوتۆت پێ شک دێت کە هەر لە نووسینی سەر ڕووبەرگەوە هەتا بە ناواخنەکەی، پڕاوپڕە لە هەڵە و پەڵەی ڕێزمانیی و ڕێنووسیی و خوێنەر هەر زۆر زوو لە خوێندنەوەی بەرهەمە شیعرییەکە، بێتاقەت و وەڕەز دەبێت و دەستبەرداری دەبێت.
دەکارگرتنی وشە و دەستەواژەی ناستاندەرد لە نێو شیعری ئێستای کوردییدا دەمێکە بووەتە باو و هەر شاعیرێک بە گوێرەی شێوە ئاخاوتنی دەڤەر و ناوچەکەی خۆی، لەم چەشنە پەیڤانەیش دەخاتە نێو چوارچێوەی شیعرەکانیەوە.
دەرەنجام:
شۆڕبوونەوە یان بە واتایەکی ڕاستتر، قووڵبوونەوە لە نێو دنیا شیعرییەکەی پێشەوا کاکەییدا هەر لە یەکەم هەوڵە شیعرییەکانییەوە هەتا بە ئێستا ئەوەمان لا دەسەلمێنێت کە شاعیر بە شێوازێکی زانستییانە دووی شیعر کەوتووە، بەڵام هەرگیز ڕۆحی شیعریی وەک زۆر شاعیری بەناو ئاڤانگارد و پێشڕەوی هەنووکە لەبەر شیعر دانەماڵیوە و شیعرەکانی پڕیانە لە جمەی مەلی تیژڕۆی خەیاڵ، دەستەواژەی نوێ، ڕیتمێکی زۆر جار ئاهەنگین، وێنەی تازە، مۆسیقای ناوەوە، داهێنان و نوێخوازی و خوێنەر هەرگیز بەدەم خوێندنەوەی شیعرەکانیەوە هەست بە شەکەتی ناکات.
کورت و پوخت دەکارین بێژین:
1ـ پێشەوا کاکەیی،ئەو شاعیرە جوایەزنووسەی ئێستای ڕووبەری شیعری کوردی دێتە ئەژمار کە زمانی کوردی دەکاتە پرد و بەردەباز بۆ پەڕینەوە نێو جوگرافیا ڕەنگاڵەییەکانی ئەم گۆی زەوییە و دەیەوێت لە ڕێی زمانەوە،بە جیهاندا دابگەڕێت و سەنگ و قورسایی ئەم زمانە پاراوە پتر بە دنیا بناسێنێت.پێشەوا،شیعری کوردی بەم گەردوونەدا دەگەڕێنێت و دەیەوێت لە ڕێی شیعرەوە،نوێنەرایەتی نەتەوەکەی بکات.
زمانی کوردی چەندە بەختی بڵندە کە شاعیرێکی خاکەڕای وەک پێشەوا ژیانی تەنێ بە شیعر بەخشیوە و لەم بەخشینەیش،بەشی هەموو جیهانی تۆرە دەدات و هەر جارە و لە دووی ئەزموونکردنی ڕێ و توولەڕێ و جۆگەلەیەکی نوێی شیعریییە و هەر لە ڕێی ئەم گەشتە درێژە شیعرییەیشەوە،دەیان نیشتمانی گەردوونمان پێ دەناسێنێت.
2 ـ بەدرێژایی ئەزموونی شیعریی ئەم شاعیرە،نیشتمان بەردەوام خۆی لە باڵای شیعری شاعیر ئاڵاندووە و وەک پەپوولە هەر جارە خۆی لە دەڤەرێکیدا بینیوەتەوە کەچی سیاسەتی چەوتی سیاسییەکان بەرانبەر بە خاک و خۆڵی نیشتمانەکەی،سەر بە شاعیر هەڵدەگرێت و نیشتمانی دی بە خودی نیشتمانەکەی خۆی ئاشنا دەکات.
3 ـ شاعیر بە پلانێکی وردی شیعری،شیعر دەنووسێت و بۆ هەر بەرهەمێکی،دووی پرۆژەیەکی تازەی شیعری دەکەوێت. پێشەوا کاکەیی هەر جارە بە هەناسەیەکی نوێوە شیعر دەنووسێت و ناوێک بۆ پلانە شیعرییەکەی دادەنێت. نوێترین پرۆژەی شیعری لە لای ئەم شاعیرە بە “شیعرەڕێی گەلدۆزی”ناودێر دەکرێت. پێشەوا کاکەیی بەم چەشنە پێناسەی شیعرەڕێی گەلدۆزی دەکات:”شیعرەڕێی گەلدۆزی،هەم کارکردنە لەسەر شیعر و ڕەزگەزەکانی شیعر و هەمیش لەو ڕێیەی خۆیدا کە دەبینێت و ڕۆ دەچێت و دەدوێت”.
(گەڕانەوەم بۆ ئەفریقا،بەرگی یەکەم،بەشی یەکەم،ل10)
دەبێت بۆ خۆ بە گوڵجاڕی شیعری پێشەوا کاکەییدا داگەڕێیت تا پتر بە قووڵایی شیعریدا ڕۆ بچیت و لە بەرامەی شیعری هەڵمژیت.
پێشەوا بە گەلێک جۆگەلە و ڕووبارەشیعردا گوزەر دەکات و لە کۆتاییدا ئەم هەموو جۆگەلە و ڕووبارە دەڕژێنە نێو ئۆقیانووسی شیعر و دەبنە سامان و مڵکی هەموو جیهانی وێژە.
4 ـ زمان لە شیعری پێشەوادا دەوری تەوەر دەبینێت و هەموو شتێک لە ڕێی زمانەوە دەگوێزرێتەوە. لە جیهانی ئەم سەردەمەدا گەلانی دنیا هەر یەکە و لە ڕێگەیەکەوە دەیانەوێت کولتوور و زمانی نەتەوەکەیان بناسێنن. پێشەوا کاکەیی،شاعیری جوایەزنووسی کوردیش گەرەکیەتی بە زمانی شیعر،کورد بە جیهان بناسێنێت.
“گەر بچینە ناو زمانەوە
گەشت دەکەین بە هەموو جیهاندا،
تامی کانی لە فرمێسکەکان و
تامی ڕووبار لە پەنجەکان و
تامی دەریا لە دڵ و
تامی زەریایش لە ئەوین دەکەین”.
(گەڕانەوەم بۆ ئەفریقا،پێشەوا کاکەیی،بەرگی شەشەم ،ل41)
بە واتایەکی ڕوونتر،لە چاخ و خولێکدا،وڵاتانی دنیا هەر یەکە و لە ڕێگەیەکی هونەری،کولتووری،ڕۆشنبیری،وەرزشیی یان سەربازییەوە،ناوی خۆ و نەتەوەکەیان دەخەنە سەرزاران،شاعیرێکی نوێخوازی کورد،چەکی شیعر بۆ ئەم مەبەستە دەکار دەهێنێت و دەیەوێت لە ڕێی شیعرەوە،جیهان بگەڕێت و زمانی نەتەوەکەیشی بە دنیا بناسێنێت.
5 ـ پێشەوا کاکەیی لەوەتی شیعر دەنووسێت،خودی خۆی و نیشتمان دەنووسێتەوە. لەم سۆنگەوە شاعیرێکی سەربەخۆیە لێ هەرگیز بێلایەن نەبووە و لە کوێ نیشتمان ئالوودەی دەست سیاسییەکان بووە و بە دەیان ئارێشەوە تێگلاوە،پلارەشیعری تێگرتوون و دەنگی بڵند بووە. بۆیە گەلێک خەنیم بە ناسینی شاعیرێکی وەک پێشەوا کاکەیی کە تەمەن و ژیانی هەر بە شیعر دەورە دراوە و بەردەوام لە ڕێی ئەزموونکردنی ڕۆچنەی نوێوە،دەلاقەی تازەمان لە ڕوو دەکاتەوە.
دوا پەیڤی ئەم کورتە نووسینە پێمان دەڵێت، پێشەوا کاکەیی،هەم شاعیرە و هەمیش توێژەری ئەدەبی.هەروەها پێشەوا خاوەنی ڕوانینێکی زانستییانە بۆ شیعرە یان بە واتایەکی دی،لە دووی بەزانستیکردنی شیعرە. زێترین لێکۆڵینەوە لەسەر شیعرەکانی ئەم شاعیرە کراوە. ئاوێتەکردنی چەندان ژانر لە بەرهەمەکانیدا تایبەتمەندییەکی دیکەی شیعری ئەم شاعیرە دێتە ئەژمار. هەموو بەرهەمە شیعرییەکانی شاعیر، هەڵگری فەرهەنگۆکن.
پێشەوا وەک خۆی:
پێشەوا عەبدوڵڵا عەبدولڕەحمان، ناسراو بە «پێشەوا کاکەیی،» ساڵی 1984 (1363ی هەتاوی)ـی لە گەڕەکی «جووتکانیان»ـی شاری قەڵادزێ لەدایک بووە. ژیانی منداڵی پێشەوا لە مابەین ئۆردوگا و قەڵادزێدا تێدەپەڕێت. سەرەتا لە ئۆردۆگای “جەدیدە”ی نزیک خەبات سەر بە هەولێر دەخرێتە بەر خوێندن بە زمانی عەرەبی؛ بەڵام دەست هەڵدەگرێت. پاش ڕاپەڕینەکەی ساڵی ۱۹۹۱ ڕوو لە خوێندن بە زمانی دایکزاد دەنێت و هەر لە قەڵادزێ خوێندنەکەی کۆتایی پێ دێنێت و ساڵی ۲۰۰٥-۲۰۰٦ بۆ درێژەدان بە خوێندنەکەی لە ئاستی باڵادا ڕوو لە زانستگەی سلێمانی و کۆلیژی یاسا و ڕامیاری دەکات و بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە زانستە سیاسییەکاندا وەردەگرێت. لە گەلێک ڕۆژنامە و بڵاڤۆکدا بابەتەکانی بڵاو دەکاتەوە؛ ئێستایش فەرمانبەری زانستگەی ڕاپەڕینە. خاوەنی نێزیک بە 30 بەرهەمی شیعریی و ئەدەبییە. توێژەر و وەرگێڕی ناوئاشنای کورد،”باست موردای”(1369ی هەتاوی،1990) چەندان بەرهەمی ئەم شاعیرەی وەرگێڕاوەتەوە سەر زمانی فارسی.
 
نڤێسكار
نعمت مارونسي
سلبوونا حزبان

د كوملگەهێن دیموکراسی دا و بتایبەتی بو برێڤەبرنا وەلاتێ خوە هەلبژارتن تێنەکرن. د پروپاگەندا هەلبژارتنادا هەر کاندیدەکێ بەرنامە و پروگرامێ خو هەیە بو سەرکەفتنا هەلبژارتنێ پەنایێ دبەتە رازیکرنا دەنگدەرێن خو ئەوا دشیان دا بیت هەمبەر هەڤرکێ خو شیانێن خو د مەزێخیت گەلەک جاران لدەمێ هەڤرک هەمبەری ئێک دبن ب کارا چالاکێن خو دخورن. بێی شکاندنا کەسایەتیا یێ بەرامبەری خو. پشتی هەلبژارتن بدوماهی دئێن هەمی پیروزباهیێ ل ئێکودوو دکەن و ئێدی بو ئاڤاکرنا وەلاتێ خو هزر دکەن و هەمی پێکڤە ئەوا دشیان دا بیت خزمەتا گەل و وەلاتێ خو دکەن ئێدی کەسێ خودان شیان ل جهێ بەرپرسایەتی تێتە دانان حەتا ئەگەر نە ژ حزبا وی بیت گرنک شیان و خزمەت کرنە….. بەروڤاژی ڤێ چەندێ ل وەلاتێن کو دبێژنێ ڕؤژ هەلاتا ناڤەراست هەر چەندە وەکو پێتڤی پەیڤا دیموکراسیەت یا کیڤی یە و حەتا خەلکێ وێ ژی نەشیاینە ڤێ پەیڤێ کەهی بکەن ئەگەر ل هندەک وەلاتان ژی تا رادەکی ئەڤ پەیڤە هاتبیتە کەهیکرن بەلێ د بنەڕەت دا نەشیاینە خو دگەل بگونجێنن هەر ژ پڕوپاگندێ بگرە حەتا دگەهیتە هەلبژارتن و دەست نیشانکردنا نوێنەران و خزمەتێ ژبلی شکاندنا ئێکودوو. ژ ئێک سل دبن و ئێدی پشتی پروسە بدوماهیک دئێت ئاستەنگێک پێکئینانا حکومەتێ ژی ب زەحمەت دکەن یا ژ ئەوێ خرابتر کەسانێن خودان شیان و شارەزا ژی ناهێنە هەلبژارتن ژبەر بەرژەوەندیێن کەسوکی. یا ژ هەمیێ خرابتر تولڤەکرن وچاندنا کەربوکینێ ڕؤژ بو ڕؤژ زێدە دبیت وەلاتی بەرەڤ ئاقارەکێ نادیار ڤە دبەن. کوردستان ئاڤەدان و مللەتێ مە پاراستی بیت. نعمت مارونسی

نڤێسكار
فێنك وعد عزیز
مورالا ژنێ ل سەر خێزانێ
رەوشت ئەو تیشکا گەشا وەلاتێن پێشکەفتیە یاکو ب درێژاهیا مێژوویا مروڤایەتییێ گشت هزرڤان وڤەکولەر و ئەکادمیست و زانابوونا وەلاتێن ئاست بەرز و پێشکەڤتی ب هەبوونا رەوشتی (مورال)ێ ڤە گرێددەن ب رامانەکا دی رەوشت ئانکو مورال ئێک ژ وان پێپکانەیێن وەلاتی بەرەڤ ئاستەکێ بلند دبەن و چینێن کومەلگەهێ دکەت چینێن ئوروستوکراتی، هەبوونا مورالێ تاکەکی ژ تاکەکێ دن و ژینگەهەکێ ژ ژینگەهاکا دی وەلاتەکی ژ وەلاتەکێ دن جودا دکەت و ب نەبوونا وێ کومەلگەھ بەرەڤ دەرز و شەقبوونێ ڤە دچیت. ئەگەر هێڤکەینە ئافرەتێ ئەو پێگەها بهێزە یا بەردەوام د خەباتێ دا دناڤ ژینگەها مالێ دا و هەڤکویڤە دگەل زەلامی بو برێڤەبرنا خێزانێ، ناهێتە ماندەل کرن کو ژن و زەلام تەمامکەرن د ئاڤاکرنا خێزانێ دا و رولێ هەر ئێک ژوان جودایە بەلێ ژبەر کو ژن پەروەردەکارە پتریا دەمی دگەل زاروکان دایە و ئەو خودەکا بەرپرسە ژ بەرهەمئینانا مورالا زاروکان و ژن میحوەرێ سەرەکی یە د بەختەوەریا خێزانێدا، و هەر ل دەمێ پێکئینانا خێزانێ ئەو دبیتە محافزکار ژ بویی خێزانێ، و ژن ئەو دلهینکارە یا ب جوانترین شێوە و بێ هەفتا زاروکی دکەتە گەنجەکێ نوگەهشتی، هەر زاروکەک بێ مورال ئەم ب چاڤەکێ دن تەماشە دکەین ژبەرکو دجیهانا کاران دا ئەگەر مورال نەبیت وی کاری هیج بهایێ خو نابیت و بەر ب نەمانێ ڤە دچیت، هندی کە مورالا ژنێ یا بلند بیت خێزان دێ بەر ب بختەوەریێ کەیف خوشی چیت و دێ گەنجێن ئاڤاکەر ژ وێ خێزانێ دەرکەڤن و د هەمی کاروبارێن ژیانێ ئەو ب هەست و سوز و رەوشتێ خو ب رێڤەدبەن و ئەڤە دبت خالەکا پوزەتیڤ بو ژینگەهاکێ کو ببتە سەدەمێ پەیدابوونا هیڤی و ئومێدان. هەر مورالا ژنێ یە دبیتە ئەگەڕ ژن دپەروەردەیا خێزانێ دا ل هەر تشتەکی هاڤیبیت ژبێخەمەت دلخوشی و پێگەهاندنا زاروکێن خو و ئەو دبیتە پێهەلکریا چرایان بو شەڤێن تاریێن خێزانێ و خو لبەر هەمی وان ئاستەنگ و گفەبا و غوبارا ژیانێ دگریت ژبو بەرژەوەندیا خێزانا و گشت خێزانێ دکەتە د زڤرینکا خوشیا ژیانێ دا.
Niviskar
 derûnzan û civaknas: dr. SalanêZerdeşt 
CÛDAHÎ DI NAVBERA “HEWLDAN” û “HEWLDANA PÛÇ” DE HEYE
نڤێسكار
م.ره‌حیما به‌روارى
ژیان چەندا سەیره

هندەک کەس دژیانێدا نەماینە بەلێ دناڤ خەلکیدا دساخن. بەلێ هندەک کەسێن دی دساخن و ‌دناف خەلکیدا نین و دمرینە .ئەگەر ئەم بێژین ئەوکەس کینە ئەوێن دژیانێ دا نەماین بهلێ دناف خە لکیدا دساخن؟ ئەو ئەو کەسن یێن کارێن باش دژیانا خودا کرین و ل دویڤ خوهێلاین و ئەوێ مفا گەهاندی خەلکەکی . بونموونە:خودان زانست زانستێ خو یێ بەلاف کری دناف جڤاکی دا و چەندین قوتابی فێرکرینە زانستی و زانینێ و خواندنا قورئانا پیروز ، کو چ پێنەڤێتن هەتا هەتا خێراوی دمینیتن وناڤێ وی کەسێ دهیتە گوتن و نامریت.هەروەسا ئاخڤتنەکا خوش بهیته گوتن یان ئاخڤتنەکاخێرێ وباشیێ دبیت گەلەک مفاژێ وەرگرتن هەر وەکو گوتنەکا عربی دبێژیت( الکلمة الطيبة صدقة ). یانژی هەر پروژەک کو مروڤ پشتی نەمانا وی مفایێ ژێ وەربگرن کو بەرهەمێ وی کەسی بیت یێ دژیانێ دا نەمای بەلێ ناڤێ وی وکەرامەتا وی دناڤ خەلکی دا یێ دبەرزو بلندە.بچووکترین نموونە هەر کاڤا تو پرسیارێ ژئێکێ بکەی کا ئەف ئاڤاهیێ کێ ئاڤاکریە یان ژی ئەف نوژدارێ یان ئەف ماموستا قوتابیێ کیش ماموستاێ بو..هتد . بەرسڤاتە دێ هێتە دان بناڤێ ئەوی کەسی ئەو کار بەرهمئینای بلا دژیانێ ژی دانەمابیت ئیکسەر ناڤێ دێ هیتە گوتن و پەسنا وی دهیتە کرن، ئەڤەنە کەسێن هەردەم ل ناف جڤاکی داساخ ونەمرن. بەرو ڤاژی هندەک کەس دساخن بەلێ دناف خەلکەکی نین و مرینە. ئەوکەس کینە؟ هندەک مروڤ هەنە چ مروڤ مفایێ ژێ نا وەرگرن ناهێن دیتن ناف جڤاکێ دا سەرەدانا مروڤان ناکەن ول خوشی و نەخوشیێن کەس و کاران دا پشکداریێ ناکەن و نموونێن ڤان جورە کەسان گەلەکن ناڤ جڤاکێ مەدا. خو ئەگەر شیانین هاریکاریێ ژی هەبن دەستێ هاریکاریێ ژ چریکی درێژناکەت. هەرکارەکێ نە ژهەژی هەبیت دێ کەت بی دوو دلی هەتا خێزانا وی ژی ژێ رازینابیتن ژبەرکو مروڤەکی ب سودە و بەرزەیە چ بهایێ خو ل دەف مروڤانینه.ئەگەر قەنجیەکێ ژی بکەت هەروێ گاڤێ پشێمان دبیت و دبێژیت خوزی من ئەف کار نە کربا چ ژبەر مەزاختنا پارەی بیت یان زحمە ت پێڤە دیتبیت خو ئاخڤنەکا خێرێ وقەنجیێ ژی نابێژیت .. و ئەڤەنە کەسێن ساخ دناف خە لکیدا دمری. ژبەر کو هەر گاڤا دژیانێ دا نەمان ناڤێ وان ژی وەک وان گەلەک ب لەز نامینت و بەرزەدبن.

Niviskar
Ferho Ferho
Danûstandin pir giring û binirx e,
ew roleke pir mezin di hemû goşeyên jiyanî de derbas dike û dilîze nexasim ku ew danûstandin bi kesên zaniyar û xwendevan re be, ji ber kesê nexwende taze pêşroj û paşroj şîrove nake û qunçikên tarî nikare ronî bike, taze bi zîvirandina dîrokê tênagihe, danûstandin di hemû astên jiyanî de gerek e û divê were kirin, ji ber bê wê civak, malbat, û welat li paş dimîne, bi rêya wê mirov gelek asoyan dibîne û dikare nerîna xwe li gorî wê biguherîne. Danûstandin dibe sedema vejîn û afirandina rêzgirtin û hezkirinê û rêyên dûvdirêj li pêşiya mirov kurt û hesan dike. rastiyekê li ber mirov radixe û vêvirî dike û sûdê pêşkêşî te dike, pendeke kurdî heye dibêje ” Bi pirsê mirov digihe xursê” tekez ev gotin ne ji ber xwe de hatiye gotin. Dema mirov dixwîne gelek pirs di hişê mirov de derdikevin û pêdiviyên wan bi bersivên rast çê dibe. Bi danûstandinê mirov dikare gelek diwaran biderzîne û biherifîne, rêzgirtina nerînên din pir gerek e ji ber her yek ji me hizirek û nerîneke li gorî rewşa ku ew tê re derbas dibe heye, dema ku pejirandina wê danûstandinê erênî be, helbet dê bandoreke erênî biçîne û encameke baş jî bide, û berevajî vê jî dê masya goftugoyê serneqot bibe, danûstandin ji şaneya herî biçûk dest pê dike ta digihêje astên herî mezin, lê ya giring bingeh e, eger kevirên avahiyê birêkûpêk hatibin danîn, helbet ew avahî dê karibe xwe li ber erdhejê bigire û qayîm bimîne.Mirov bi xwendin û zanînê pêş dikeve, bê xwendin û zaninê mirov kor dimîne û rêya xwe şaş dike û berê mirov dikeve teqanê . Danûstandin ronahî ye, ew mîna birûskan derdorê diyar dike û ronî dike, li welatên cihanê xweş seyr bikin, çawa wan dikarîbû di demeke kurt de sînorên sawir û aşopiyên nerewa biçirînin û xwe bigihînin radeyên herî mezin, em hêvîdar in wek xwendevan û rewşenbîr û berpirsiyar xweşik li vê mijarê binerin û di warê piratîkî de bikar bînin, ji ber destekî bi tenê li çepikan naxe, û gulek bi tenê jî biharekê çênake, em bi hev û dû mezin dibin û bi hev û dû biçûk jî dibin.
نڤێسكار
نڤێسكار
م. غه‌یدا بێروخی
نهێنیەکانی سەرکەوتن

له ژیان هەموو کەس دەتوانیت سەرکەوتن به دەست بینی له ژیان، کاریکی مستحیل نیه و دەتوانین پێی بگەین ئەگهر مروف ئارەزویی لئ بیت بەلام بو ئەوەی سەرکەوتوو بین پیویسته چەند سیفات و هەلسوکەوت و خویەک هەیه دەبیت له خومان بنیاتی بنێن، کەوا له تاک دەکات بو ئەوەی هەموو وزه و توانای له پێناو بەدەست هینانی خەونەکانی سەرف بکات، بو ئەوەی سەرکەوتووبین له ژیان چەند نهینیەک هەیه که دەبێت بیزانین له وانه یەکەم: زوو هەلسان له خەو زور له تویژینەوەکان ئەوه یان رون کردوتەوه که مێشکی مروف له لوتکیی چالاکی دایه لەم کاته، بویه دەبئ زوو له خەو هەلسین به نزیکەی کاتژمیر 6 بەياني بو هەلسان به راپەراندنی ئەو کارانەی که پیویستی به ترکیزی زوره، هەر وەها زوو هەلسان له خاو یارمەتی دەبو ئیستغلالکردنی کاتژمیرەکانی روژ بو ئەوەی بتوانین هەموو کارەکان راپەرینین. دووەم: گرنگیدان به تەندروستی و تەک هەیه که دەلێت مێشکی ساخلەم له جەستەی ساخلەم، کاتێک تو دەتەوێت ببی به کەسێکی ئیجابی له ژیان، دەبێ گرنگی به تەندروستی خوت بدەی و روژانه وەرزش بکەی و خواردنی تەندروست بخویی و گرنگی بدەی به خواردنەوەی برێکی زور له ئاو که ئەمەش یارمەتی چالاککردنی جەسته دەدات به شیوەیەک که یارمەتیدەربیت به هەلسان به ئەنجامدانی کارەکان سئ یەم: دیاریکردنی ئامانج سەرکەوتن به دەست ناهێت ئەگەر کومەلێک ئامانج دیاری نەکەیت له ژیان بویه وریابه که دەبێت ئامانجەکانت رون و راستی بن و بتوانرئ قیاس بکرێت، ئەوه تەحدید بکه که ئارەزوی به دەستهێنانت هەیه له ماوەیەکی کەم و ناوەند و درێژ، هەروەها پێویسته ئەسالیب و رێگا دابنێ که بەکاری دەهینی بو گەیشتن به ئامانجەکانت، بەم شیوەیه دەتوانی ئامانجەکانت به دەستبینی. چوارەم: دیاریکردنی بەربەستی پێشبینکراو، هەر چەند ئیراده و هێزێکی زورت هەبێ و هەر چەند پێداگر بیت له سەر ئەوەی که به ئامانجەکانت بگەی و کارێک بکەی چەندین بەربەست و رێگر پیشت پێدەگرن که رێگرن له سەرکەوتنت، بویه پێویسته له پێش دا بەربەستەکان دیاری بکەی بو ئەوەی رێگا و تەکنیک و چارەسەری گونجاو دابنێ بو روبەروبونەوه و زالبون به سەری دا، که له سەرەتا به مانه بزانی ئەوه بێگومان دەتوانی زال بی به سەریان دا و سەرکەوتن به ئاسودەی به دەست دەهێنی. پێنجەم :بيركردنەوه به شيوەيەكي ئيجابي بیرکردنەوەی سلبی هێز و عەزیمەتی مروف دەروخێنێت و رێگر دەبێت له بەرەوپێش چونت بەلام بیرکردنەوەی ئیجابی پالنەره بو هەنگاونان چونکه بوچونت بو شتەکان دەگورێت که روبەروی دەبیەوه به مەش بوت دەردەکەویت که فەشەل سەرەتای سەرکەوتنه و هەلێکه بو ڕاستکردنەوەی هەلەکان بو ئەوەی بتوانی له کوتایی دا بەسەر بەربەستەکان دا زال بی و به دەستهێنانی هەمو ئەو شتانەی که طموحی به دەستهێنانیت هەیه ‌ شەشەم: شکاندنی بەربەستی ترس پێویسته بزانی که ئەو ترسانەی هەستی پێدەکەیت رێگریت لئ دەکەن له سەرکەوتن له ژیانت، هەموو ئەو شتانه دیاری بکه کە لێی دەترسی پاشان پلان دابنێ بو چونیەنی ڕوبەروبونوه یان و بەردەوامبوون له وەستان له دژی به هێز و عەزیمەتت تا بتوانی به سەری دا زال بی، لەوکاته ده توانین بلێن که تو به راستی دەربازبویی لئ و نزیک بویه وه له سەرکەوتن. حەوتەم: فێربونی بەردەوام، پروسەی فێربون بەردەوامه تاکو مردن ئەگەر بتەوێت سەرکەوتوبیت له هەموو بوارەکان بەرداوام به له بەدەستهینانی زانست و مەعریفەت له ریگای خویندنەوەی کتێب و سەیرکردنی فیلمی زانستی و فێرکاری و موتابعەکردنی دواین پیشکەوتنی جیهان و بەشداریکردن له وەرشاتی کار و خولی راهینان یارمەتیدەره بو پرکردن و باشترەکردنی تواناکانت و سەرکەوتن خەونێکه هەموو تاکێک هەولی به دێهێنانی دەدات بو ئەوەی سەرکەوتووبیت پێویسته ئەم چەند خالانه بێ که پێشتر باس کران تاکو بگەی به گەورەترین ئاوات له ژیانت هەروەها چەند خالی تر هان وەکو:

۱- مەظهری خوت ئیهمال مەکه گرنگیەکی تەواوی پێ بده

۲- هەلبژانی شەریکی مناسب بو ژیان واته هاوسەری گونجاو

۳ – گوی له رەخنه و رایی کەسانی تر بگره

٤-شتی نوی فێربه

٥- تەركيز له سەر ئەو شته بكه كه پێی هەلدەستی

٦- خوت خوشبوي

٧ – بەردەوام سوپاس گوزاری خو دا بکه لەو نیعمەتەی که پێی داوی

٨ – نەكەويەداوي هەلاتن له ئازار و ناخوشی، بەلکو دەبێت ئارام له سەر ئیش و ئازار بگری.

نڤێسكار
م. محمد مراد فتاح
جـەژن  بو (دە ھ  ) جـەژن 

(2024 )بو سالا خێرو بەرەڪەتێ و جوداهیەڪا بێ وێنەیه دمێژویێ دا، هەیڤا سێ و نیسانێ دا تومارڪریە ڪو ئەڤه سیهووسێ سالە قەد وەسا نەبی یه گرنژین و ڪەیف دلخوشی و ڪەنی ب ڪەڤیته سەر لێڤا گەلەك زاروك و خێزانێت هەژار و کێم دەرامەت دا ل ڪوردستانێ ڪو ژلایێ خێرخاز و دەزگەهێن حزبی و حڪومی و رێڪخراوێن خێرخاز و بەرنامێن میدیایی یێن خێرخاز ب‌ گشتی و مللەتی ژی ڪەمتەر خەمی ددانا هاریڪاریێن ئاشڪرا و ڤەشارتی دا نەڪریه…… بهزارەها سەلڪێن خارنێ گەهاندینه هەژار و ڪێم دەرامەتا و دەیان هزار زاروك ب جل ڪرن، سەدان فتاره خوارن بو تەخێن جودا جودا هاتن بەرهەفڪرن ل مزگەفت و هولێن گشتی ونە موسلمانا بتنێ بەشداری خێر و گرنژینا خه لڪێ بون لێ برایێن مه مەسیحی و ئێزدی و ئاینێن دی ژی بەشدار بون دخێر و خوشیا مللەتی دا.. و تشتێ دلخوشڪەر سەدان شقه و خانی بو هه ژارو ڪێم دەرامەتا لڤێره و وێراهه هاتن دابین ڪرن، و ژ ڪریێ و بێ خانیێ قورتال ڪرن، و ژلایێ ڪەش و هەوایڤه بارانێت باش بارین و سەرچافێت ئاڤێ  زێدەبون و سەدان ڪانی دەیان سال هشك و زوها بون و پەقیان، و دول و نهال پری ئاڤ بون.. و حڪومەتا هەرێمێ ژی دوەخت و دەمێ پێتڤی دا موچێن هەمی تەخ و جینا دابەش ڪرن لجهێ چاڤ ل موچەڪێ دو دابەشڪرن ب گشتی خەلك ژ بەشەڪێ قەیران و دەست ڪورتییێ قورتال ڪرن، ڪو ئەڤەیه بەرهەمێ خوراگریا مللەتی و پال پشتییا حڪومەتێ دده مێ قەیرانا دا،، زێده باری دایان بریارێن گشتی ژلایێ حڪومەتا ڪوردستانێ ڤه دەرڪەفتن ڪو هەمی خەلك دێ مفاداربن ژ دانا باج و بهایێن ئاڤ و کارەبێ و لدیف رێنمایێن ویزاری سەدان هزار فەرمانبەر دمفاداربن بنه خودان پارچه  زەڤی.. سوپاس بو دلسوزی و خوراگریا مللەتی و دەستخوشی ژبو وەفاداریا حوڪمەتامە بەرامبەر مللەتی و دابینڪرنا ماف و پێتڤیێن وان یێن روژانە هەڕ سەرفەراز و سەربلندبت گەل و وەلاتێ مە..

نڤێسكار
م. ناجح بێجانی
بەر ب کلتۆرێ لێبۆرینێ

ئەرێ ئەم چەوا ل ئێکدو ببۆرین، ڕۆژێ چەند جاران ژ دل پێدڤی لێبۆرینێنە؟ ئەو پەیڤا هەمی جاران دڵان ئارام دکت، حەتا رادەکێ ژی ڕۆلەک سەرەکی وبهێز دبینت بۆ پێکڤەژیان و ئاشتییا جڤاکی وچینایەتی، لێ ژ ڤالاهیێ ژی نەهاتیە بۆ نموونە: ئەگەر تە دلێ کەسەکی ئێشاند و ژ تە تووڕە ژی بیت، هەر دەمێ پەیڤا لێبۆرینێ گوھ لێ دبیت، ئێکسەر ئارام دبت و چێدبیت گڕێدانەک وێ ژی هەبت ب سایکۆلۆژیا مرۆڤان ڤە، ژبەر هندێ دێ بینی باندۆرێ ل مێشکی ژی دکت، ئەو مرۆڤ ل چ ئاست بیت هەست ب خوەشیێ د کت ئەز گەلکەک جاران دبێژم ودێ لڤێرێ ژ دوبارەکەم خوەزی دشیانێن هەمی مرۆڤاندا هەبا، ب چوو رەنگا تووشی خەلەتیان نەببان، داکو پێدڤی لێبۆرینێ نەبن، ژبەرکو شکاندنا هەستان گەلەک جاران دبیتە ئەگەرێ ژێکدوورکەفتنا مرۆڤان ژ هەڤدو، لێ هەمی مرۆڤ نەشێن، یان ژی ل وی ئاستی نینن داخازا لێبۆرینێ بکن، بەرۆڤاژی وەختێ تو دبێژییێ بۆچی داخازا لێخوشبوونێ ناکەی بەرامبەر وێ خەلەتیا تە یا دەرحەق مرۆڤان وکۆمەلگەهی دا کری؟ هەر چوو نەبیت دا دلێ تە ئارام بیت تو هەست ب خوەشییێ بکەی ئانکو چوو کێماسی تێدا نینە، دێ پتر بهێز وسەنگ بی، لێ بەرۆڤاژی بێژت: ئەو ل ئاستێ من نینە، ژبەرکو ئەو رەفتارا تە یا نە جوان زەرەرێ دگەهینت کەسایەتیا تە بخوە، لێبۆرین د جڤاکێن رۆژئاڤا دا یا بوویە کەلتۆر، هەر چ کێماسییا لدەف وان هەبت، دیاربیت بێ دوو دلی دێ داخازا لێبۆرینێ ژ ئەوی جڤاکی کەت یێ کو دناڤدا دژیت، بتایبەتی ئەگەر ل جهەکی ژی پلا بەرپرسیاریەتێ هەبت و ڕویدانەک هاتە پێش وشیانێن چارەسەریێ نەبن، ئێکسەر دێ خوە بەرپرسیار دانێت ژڤێ ڕویدانا نە خوەزیار و دەست ژ کاری خوە بەردەت، دەلیڤێ دێ دیتە کەسەکێ دیتر، بەلکو باشتر سەرەدەریێ دگەل ئاریشا و ڤەدیتنا چارەسەریەک بلەز بۆ ڤێ ڕویدانێ، لێ ل وەلاتێن رۆژهەلاتا ناڤێن ب کێماسی دزانن ئەڤەیە گرفتا مەزن، لەوما ڕۆژ ب ڕۆژ ئاریشەیێن مە ژ هەمی لایەکیڤە زێدەدبن وئەم د ناڤدا د خەندقن وباوەری ژی کێم دبت ئێکودوو گونەهبار دکن بەرامبەری وێ چەندێ کا مە چەند شیان هەنە بۆ ڕاستڤەکرنێ و دا دوبارە توش نەبن، ئەرێ گەلۆ ما چ یە ئەگەر مرۆڤ هەست ب بەرپرسیاریێ بکت وئەو شیان نەبن خزمەتێ خەلکێ خوە بکت ولێبۆرینێ ژێ بکت وب دلەکێ بەرفرەهەتر دگەل وی کۆمەلگەهی یێ راستگۆتر بیت ئەرێ ژ خۆ سەپاندنێ باشتر نینە؟

نڤێسكار
م. محمود توفي
( پێشمەرگە پێشمەرگەیە نە پاسەوانە )..؟!

پێشمەرگە پیرۆزترین ناڤ و نیشانە ژبو پێنجی ملیون کوردێن زولم لێکرێ و بێ وەلات، پێشمەرگە ھێما بەرخودان و مەردایەتی یە، پێشمەرگە ئەو جەنگاوەرە یێ کو ھەر دەم گیان لسەر دەستا وئامادەیە ژبو مرن وخو گوریکرنێ د رێیا کورد وخاکا پیرۆزا کورستانێ دا،، پێشمەرگە باب و برایە، پێشمەرگە سەمیان و میراتگرێ شەھیدێن سەر بەرزێن کوردستانێ یە، بازێ بلند فڕێ وەلاتێ ئاگر و روژێ یە، ھەر دەم خو ئازاد و سەربلند دیتی یە و چ جارا سەرێ خو لبەر دوژمن و داگیر کەرا شور نەکریە و نەچەماندی یە، د ھەموو شورش و سەرھلدانێن نەتەوی دا پێشمەرگە ب ھیچ شێوەیەکی ھێرش بەر نەبویە،، بەلکو دوژمنا ھێرش ئینایە سەر و ئەو بەرگریکارەکێ سەرسەخت و ئازا بویە تاکو شەھید بوی و یان دوژمن نەچارکری پاشە کشێ بکەت و کوشتی و بریندارێن خو لدویف خورا رابکێشیتن، ھەروەھا چ دەما جانگوریێن کوردستانێ کریارێن درندانە بەرامبەر دوژمن و نەیارێت خو ئەنجام نەداینە، ژبەرکو پەروەردێن رێبازەک پیرۆزن کو ئەو ژی رێبازا پارتی و پێشەوایێ نەمڕ مستەفا بارزانی یە.. نموونا ھەرە زیندی و پێشچاڤ ژی ئەو بویە دەما ل سەرھلدانا بھارا ١٩٩١ ێ ب ھزاران سەرباز و رزتەکێن رژێما گوربگورا سەدامێ دکتاتور کەتینە دەستێن وان و خەلکێ شەرەفمەندێ کوردستانێ ھەر ژ کانی ماسێ تاکو زاخو و دسەر ھندێ را کو ھەموو ئەو بونە بەشداری د ھەوێن ئەنفالا ١٩٨٨ ێ دا کرین و ب ھزاران گەنج و پیرو پەککەفیێن مە گرتین و زیندە چالکرین ،، بەلێ ژبەرکو ئەم کورد مللەتەک خودان رەوشتێن مروڤایەتی و ب ژدانین بێ کو کەسەک مافێ تولڤەکرنێ دگەل وان بکار بینیت بەروڤاژی ھاریکاریا وانکرن و پشتی گەھاندین زاخو خوارن و ڤەخوارن دانە وان و رێ دانێ ب ئازادی قەستا ناف مال و خێزانێن خو بکەن ، لەوما ژی ئیرو بو ھیچ کەس و لایەنەکی نینە دەستکاریێ د ناڤێ پیرۆزێ پێشمەرگەی دا بکەت و ناڤێ وی بگھوریت و ، داخازێ ژ سەرکردایەتیا پارتی و حکومەتا ھەرێمێ و وەزارەتا پێشمەرگەی دکەین کو بھیچ شێوە و شێوازەکێ رێ نەھێتە دان ناڤێ پێشمەرگەی بھێتە شێواندن و گھورین بو ناسناڤێ پاسەوانێن سنوری و یان لژێر ھەر ناڤەکێ دیتر، چونکە پێشمەرگە پاسەوان و سەپانێ بابێ ھیچ ھێز و لایەنەکێ نینە و نەبویە ،، بەلکو ھێمایێ بەرخودانا مللەتێ کوردێ ستەم دیتی و زولم لێکریە و ل سەردەمێ کومارا کوردستانێ ل مھابادێ ژ سالا ١٩٤٦ ێ وەرە پێشمەرگە ھەلگرێ ئەڤی ناڤ و ناسناڤێ پری رامان و پیرۆزە….. 

نڤێسكار
م. رەحیما بەرواری
هوکارێن تەمبەلیێ چنە 

تەمبەلی ئەوە هەستەک بو مروڤی چێدبیت بێ کو چ وەستیان یان چ نەخوشیین دیارکری مروڤی هەبن، هندەک جارا ژ ئێک ئاریشە یان ژی کومەکا ئاریشێن گرێدایی ب ناڤخوییا مروڤی ڤە پەیدا دبیت و کارتێکرنێ ل سەر هەست ودەرونی دکەت و بێ زار بوون و تەمبەلی ل ل سەر وی کەسی خویا دکەت. هندەک جارا ژی دبیت ئەگەرێ نە رەحەتبونا جەستەی و هێلانا کاری بو دەمەکێ دیتر وخەوەکا نە تەندروست و دیرکرن ژ وەرزشێ هەتا دگەهیتن وێ رادێ حەزا تنێبونێ ژی ل دەف هەبیت، دبیت نیشانێن تەمبەلیێ لدەڤ مروڤی دیارببن وببیت ئەگەرێ نەخوشیێن دەروونی وخەموکیێ یان ژی توشی نە خووشی و ئاریشێت جڤاکی وخێزانی ژی ببیت، لەورا یا پێدڤیە ل سەر ئەندامێن خێزان وکەسێن نێزیک وهەڤالان گرنگیێ پێ بدەن و رێزێ لێ بگرن ب ڕێکا دان و ستاندنێ دگەل دا چارەسەریا نوژداری بوو بهێتە کرن. گەلەک هوکارێن دیژی هەنە بەلێ ئەگەرێن تەمبەلیێ وەکو باوەری بخو نەهێت و یێ دوو دل بیت یان ژی قەدر وکەرامەتێ نەدەتە خو لەوما یا خویایە کو هیچ گرنکێی نادەت لڤین و چالاکیێن خوژی. تەمبەلیێ جەندین زیانین خو هەنە وەکی حەزژێکرنا خەلکی بو وی کەسێ وەکی بەرێ نامینیت، وئەگەر قوتابی بیت ئەرکێن خوین روژانە ئامادە ناکەت و پێگیریێ ب رێنماێن قوتابخانێ ناکەت ودیماهیێ ژی ئەنجام دباش نابن ، یان دەوەلەمەند بیت ژبەر کێم خەمیا وی کارێن خو ب دورستی بڕێڤە نابەت دێ زیان ب مولک ومالێ وی کەڤیت و نەشێت کونترولێ ل سەر بکەت. هەروەسا هێزا وی یاجەستەیی ژی دێ بەرەف لاوازبونێ ڤە چیت، هەروەها تێکەلیا جڤاکی ژی بەرەف کێمبونێ ڤە چیت. چاوا دێ خو ژ تەمبەلیێ بێزاربوونێ رزگارکەی؟ دڤیت رێژەکا باش ڤەخوارنا ئاڤێ و ڕێکخستنا نڤستنێ ئانکو زوو نڤستن و زوو ژ خەو رابوون، و خودیرکرن ژ ڤەخوارنێت ڕێژەکا زووڕا کافایینێ تێدا هەی وەکو چا و قەهوە و گەلەک ڤەخوارنێن دی ب تایبەتی ب شەڤ، هەروەسا گرنگی دان ب وەرزشێ ئەگەر روژێ تنێ نیڤ دەمژمێرێ ژی راهێنانا بکەت دێ لەشێ وی ب هێزو چالاک بیتەڤە، هەروەسا پێگیری ب دەمێن خوارنێ وخوارنێن سڤک و ساخلەم بخوت و هەروەسا گوهداریا ئاوازێن خوش و دلڤەکەر بکەت و سەقایەکێ ئارام بوو دەم وەخت بووراندنێ پەیدابکەت.

نڤێسكار
موسه‌ده‌ق تۆڤى
ئه‌و خه‌تیرا هه‌رده‌م مایه هه‌ل 

ئه‌و خه‌تیرا ته ل چیایێ ئاگرى ل كوردستانێ هه‌لكرى نه ڤه‌مریه و هه‌تا نها ژى یا گه‌شه. ب ڤان په‌یڤان كه‌سایه‌تیێ كورد محه‌مه‌د سالح جومعه‌ى وى ده‌مى هێژ خویندكاره‌ك بوو ب ناڤێ كۆمه‌لا خویندكارێن كورد ل ئه‌ورۆپا (KSSE) پێشوازى ل سه‌ركرده‌یێ شۆرشا ئاگرى ( 1927– 1930 ) ژه‌نه‌رال ئیحسان نورى پاشا كر ده‌مێ د ناڤبه‌را 22 – 28 ته‌باخا 1960ێ بەشدارى د كۆنگره‌یێ كؤ‌مه‌له‌یێ دا كرى. خه‌تیره و چیایێ ئاگرى، نه په‌یڤێن ساده‌نه د زمانی دا، به‌لكى هه‌ر ئێكێ ژ ئەوان ره‌هه‌نده‌ك دیرۆكى هه‌یه‌ گرێدایى ب دیرۆكا بزاڤا نه‌ته‌وه‌ییا كوردی دا د سه‌دسالییا بیستێ دا، چیایێ ئاگرى یێ ب ئاگرى هاتی یه‌ناڤكرن، هه‌ر جهه‌كێ ئاگر لێ بێته‌هه‌لكرن رامانا مان و به‌رخوه‌دان و به‌رده‌وامییا ژیانێ یه‌، چیایێ ئاگرى ژى ئاگردانا درێژترین شۆرشا كوردییه د نیڤا ئێكێ ژ سه‌د سالیا بیستێ دا، خه‌تیرا ئەڤێ شۆرەشێ ب ده‌ستێ ئیحسان نورى (1892 – 25/3/1976)هاتی یه‌ بلندكرن، ئەڤێ شۆرەشێ چوار سالان ل چیایێ ئاگرى دۆمكرییه‌، بۆ یه‌كه‌مین جار ئالایێ كوردستانێ لێ هاتییه‌ بلندكرن، مه‌زنترین داستانێن به‌رخوه‌دانێ تۆماركرینه و خوه‌دى ده‌نگڤه‌دانه‌كا مه‌زن بوویه ل جیهانێ، به‌رخوه‌دان و باندۆر ل ئاسته‌كی بوویه هنده‌ك ژێده‌ران ب ( كۆمارێ كوردستان )ێ ناڤكری یه‌، به‌رخوه‌دان و ده‌نگڤه‌دانا شۆرەشێ ل ئاسته‌كى بوویه‌، داگیركه‌رێن كوردستانێ پێكڤه كه‌فتی نه د چه‌په‌رێن دژایه‌تییا شۆرەشێ دا، د ئه‌نجامێ هاریكارییا له‌شكه‌رییا ئیرانێ دگه‌ل توركیا له‌شكه‌رێ توركى د ناڤ خاكا ئیرانێ را ده‌رباز بوویه و ژ نشكه‌كێ ڤه هێرشكریه سه‌ر چه‌په‌رێن شه‌رڤانێن ئاگرى، ژێر باندۆرا ڤێ هه‌ڤكارییا له‌شكه‌رى به‌رۆكێن به‌رخوه‌دانا شۆرشا ئاگرى شكه‌ستینه‌. نه تنێ ئیرانێ هاریكارییا توركان د دژایه‌تییا شۆرشێدا كریه‌، ئێكه‌تییا سوڤیه‌ت یا خوه ب پشته‌ڤانێ گه‌لان ددا نیاسین د ریكا سنورێن ئه‌رمه‌نستانێ و نه‌خچەوانێ ئاسانكرى بۆ هێرشێن توركان بۆ سه‌ر ئاگرى كرینه‌، فره‌نسا یا داگیركه‌ر ل سوریێ و بریتانیا یا داگیركه‌ر ل ئیراقێ ئه‌و د شیانێن واندا دوورپێچین له‌شكه‌رى و ئابوورى ئێخستینه سه‌ر شۆرەشێ، هوسان د ئه‌نجامێ پیلانه‌كا ناڤده‌وله‌تى ل نیڤا ئیلوولا 1930 شۆرەش ب داوی هاتییه و شۆرەشگێر به‌لاڤه‌بووینه. ژه‌نه‌رال ئیحسان نورى و هنده‌ك هه‌ڤچه‌په‌رێن خوه په‌نا بریه به‌ر ئیرانێ، وه‌ك په‌نابه‌رێن سیاسی ل وى وه‌لاتى ژیاینه‌، 46 سالان كو پشكا پتر ژ ژیانا ئیحسان نورى د ئەڤێ په‌نابه‌ریێ دا جار د زیندانان دا، جار د سرگۆنیێ و ژێر ڤه‌مانا ب كوته‌كێ ل دڤه‌رێن ڤه‌ده‌ر و دوورێن ئیرانێ، جار ل ته‌هرانێ ژێر چاڤدێریه‌كا دژوارا سازیێن ئاسایش و هه‌واڵگریێ دا بۆراندینه. ئه‌گه‌ر د قوناغه‌كێدا نیمچه ئازادییه‌ك هه‌بیت هندا سنووردار بوویه ئه‌گه‌ر ژ ته‌هرانێ سه‌ره‌دانا باژێر یان ده‌ڤه‌رەكا دی یا ئیرانێ كربیت پێدڤى بو ب موهله‌تا سازیێن ئاماژه پێكرى وه‌رگرتبا. سالا 1960ێ داخوازنامه‌ك ژ كۆمه‌لا خویندكارێن كورد بۆ وى دهێت كو پشكداریێ د كۆنگره‌یێ پێنجێ یێ كۆمه‌له‌یێ دا ل به‌رلین – ئه‌لمانیا بكه‌ت. ئه‌گه‌ر د ئەوێ قوناغێ دا ژ باژێره‌كى چووبا یێ دى پێدڤی ب ره‌زامه‌ندیا سازیێن ناڤبری بوو، چ پێنه‌ڤێـت بۆ چوونا ده‌رڤه‌ى ئیرانێ و پشكدارێ د كۆنگریه‌كێ خویندكارێن كورد دا دڤێت ره‌زامه‌ندییا وان سازییان ل سه‌ر ئاستێن بلند هه‌بیت، ئه‌و ژى ب مه‌رجێن ئه‌و ده‌ستنیشان دكه‌ن و دڤێت ئیحسان نورى ب مه‌رجان رازى بیت. مه‌رجێ گران ژى ئه‌و بوو دڤێت ئه‌فسه‌ره‌كێ موخابه‌راتا ئیرانێ (ساڤاك) دگه‌ل وى بیت و نابیت هه‌ڤژینا وى دگه‌لدا بیت، دڤێت ئه‌و وه‌ك بارمته بمینته ل ته‌هرانێ نه كو ئیحسان نورى نیازا ڤه‌گه‌ریانێ هه‌بیت. ل ژێر ئەڤان مه‌رجان پشتى 30 سالێن په‌نابه‌ریێ ل ئیرانێ ئیحسان نورى چوو ئه‌لمانییا پشكدارى د كۆنگره‌یێ خویندكارێن كورد دا كر و د ده‌مێ بۆ هاتی دیاركرن زڤری ڤه ئیرانی و ما ل ژێر وێ ره‌وشا دژوارا په‌نابه‌ریێ هه‌تا ل 25 ئادارا 1976ێ وه‌غه‌را داویێ كرى و ل گۆرستانا (بهشت زهرا) یا تارانێ هاتی یه‌ ڤه‌شارتن.

Niviskar
Zarokek Direvîya di kuçê Helepçê’da,

Zarokek direvîya di kuçê Helepçê’da, Roj bi qelaşî hatibî girtin di tarîtîyê’da. Hêj roj derneketibû ew qetilkirin di Helepçê’da, Balefir rabibûn ref biref, ji keleha zulmê’da. Mirin barkiribûn , gaza hardalê û jehrî vedireşyan. Mal bimal kuçe bikuçe, wek mijê belavdibûn li her derê. Di hembêza wîda zaroka piçûçik, dayikek diseknîbû di bin dîwarda. Givişt wî hemêza xweda digivişt, di ber singa xweda di givişand. Lê zarokek ling pêxas direvîya, bi bayê bihara ewilîra. Bi wan çevê xwe li dinyayê digerya, dixwest ku mirovahîyê bibîne bi beza xwera. Ez liwirbûm, min hemû bîhna wî dikişan hindurê xwe. Temamî qêrînê wî dinav bîhna xweda dida digirt, Roj bi qelaşî hatibû girtin din av tarîtîyê’da, hêj roj derneketibû ewî qetilkirin di Behdînayê’da. Zarokek direvîya bi tavahîya lezû beza xweva, zarokek direvîya ber bi ebedil ebedêva. Tu bi kuda direvî hey zarok, tu li dinyayê hilnayê, ev dinya nikare te veşêre. Were têkeve mejûyêmin, bigre destêmin zarok destêmin bigre, em dinyayekî nû ji xwera avakin. Bi wan çevêxweyê tijî êş, wer limin mêzeneke, rake serê xwe ber bi asîmana, mêzeke stêrka minû te, jimera baskê xwe vekirîye. Wer bê rih nemîne xwe bilipitîne, bilipitîne xwe ji cîhê vezelandinê. De haydê rabe, de haydê rabe li dilêmin siwarbe. Berbi tehtê çîyayê xweda em firdin, haydê zarok, wer bêrih nesekine. Xwe tevde negre çevêxwe, mêzeke ewrekî mirênê nû watê, li ser Helepçê. Hê tu hîm nebûyî, mirovahî xarin tucarê mirinê. Dixwezin xwe bidib xwedîkırınê dinav tamarêbe’da, Yek jî tirsa Kawa’ye li hidirê wan belavbûye, vediroşe tirs mejûyê wan vediroşe. Roj bi qelaşî hatıbû girtin di tarîtîyê’da, hêj roj derneketibû ew qetilkirin di Helepçê’da. Zarokek direvîya bi lingê pêxas, zarokek direvîya bi hemû bezaxweva, dinav bayê biharê’ra. Biskine zarok, bikine neçe heta dawya dawîn, were têkeve dilêmin. Pênc roj şûnva wê li welatême bibe cejn, ez’û tu emê cilê xweyê sor lixwekin. Wê şekirê meyê reng rengî çêbibin, û emê ji wî serê heta wî serê bigerin. Emê govendê bigrin li tevahî kuça, xwe bigihînin Cizîrê. Li birca belek wê bibe deweta Mem-û Zînê, wê sitrana bibêje Dîcle, sitrana me. Tu min dibihîzî Zarok, haydê rabe ser pê xwe ji cîhê vezelandinê. Bigre destêmin, li dilêmin suwarbe, meydanê bixûynin ê ku mirovahîya me qetilkirine. De rabe ji cîhê vezelandinê, were bikeve mejûyê min, di mejûyêmin’da bijî zarok, mejûyêminda Zarok.

niviskar 
Wehîba Îsa
JINA DELAL : Roja _8 _ Adarê roja :Hezkirina jinê ji jinêye
Roja rêzgirtina jinê ji jinêye
Roja piştgirtina jinê ji jinêye
Roja yekbûna jinêye pîrozbe li we. 8_adarê
jejina teyê xwe bibîne bi vê roja pîroz û bimbarek (serbilindî) ku ji bo te diyar bûye hatiye qeyd kirin û emze bûye dinav hemû Dewletê nav Netewîde .
Jinên birêz û rêzdar Xanim û Xatûnên hêja û guhdar: Dapîramin ,dayikamin , xuşka min keçamin met û xaltiyamin : Îro rojeke dîrokiyî û giranbuhaye îrada jinê. têde xuyabûye , wê nema tu kes karibe pîlana û eşkrnceya li ser jinê pêkbîne û mafê wê tecawizbike û têkbive .
Çingî jinê pir êş û elem hilanîye ji dema borîde ji her hêlêve , ji civatê , malê , mêr û herwekîdin û pir fedekarî jî kiriye bê hempa ji bo malbata xwe û zarê xwe û civata xwe û hetanî welatê xwe , ev tişt ji berêde jinê kiriye û. gihiştiyê asta. herî bilind mîna (Xwedawenda hatiye hesêb) xulqekara ku zarok jê çêdibin wê weha didîtin û wê Bijîjka didîtin çingî tecribe liser xwe çêdikir û jiyana xwe jidest dida jiber pincar çêdikir û dixwar ew pincar carina jarbu pêdimir ….
Jinê wê adil didîtin jiber zarokê xwe fêrî sinc û pîvanên civakê dikir û. rêzgirtinê .
Jinê 60 berhem afrandine ji bo xizmetê malê û têde serkeftî bûye a yekem zimanbu……
Hetanî ku gihaştiye asta
Qiralan û Melekan ,Xanim ,Xatûnan û karê xwe birêk û pêk kiriye mîna Nefertîtî lirex hêvjînê xwe biryar dida,
Kîlobetira nav lêkirin. jina
espehî û jîr ,
Belqîz nav lêkirin jina zîrek û zana ,
Zenûbya : nav lêkirina jina xweşik û baqil ji xwendinê xwendekara hezdikir û bisê zimana
zanîbu Erebî ,Yûnanî ,Eramî
Kobaba : ku nav lêkirin jina bekçî welat û hendesyar
,Semîraemîs : Melîka Asûriyabu Iraq Sûriya mezin û Mesir , Welatê Sindê û Faris. tevî dibin deshiledariya wêdebu
Enx wedana : keca Sarcon Ikadî bu Melîkebu li heyvazêrîn bu xwediya emza yekem didîrokêdebu û xaçê wê heyvbu (ji heyvê re diçu sicûdê )
Şekisbîr digot: Enix wedana nemûneya mine .
Cirmînal : şoreşa teqreqê ji bo wê lidar ket .
Candirak : li himber desthiledariyê şerkiriye .
Hêlîn Yûnanî jî bo Emberotoriya Kurdî tekçu .
Tacmihel : ji bo wê qesir lêbûye ew ji ecêba dunyêye
Şêrîn ji bo wê kanê bikêrê di çayê Kermanşahê de vekir .
Xan zada ::Emîra kurdabu : Emîra Soran Welatê xwe birêvebir û Kela lêkir ji bo parastinê .
Edîle Xanim : xanima pir ji
wekheviyê hezdikir navnîşana wê xanima adilbu
Esînat Berzanî : Haxama yekem didîrokê de.
Mestûra Erdîlan : Lêkolînera yekem di Rojhilatanavîn de û helbestvane jî ew kurde .
Sebat Estinbolî : Bijîjka yekem di Rojhilata navîndeye kurde .
Fatîme Xanim : Şervana yekem 700 şervan dibin destê wêdebûn di
cenga Qermde .
Semîra Mûsa : Zanyara zira a yekem.
Zûha Hedîd : Hendisyara Iraqî ew jina çara dinav jinê dunyêdeye bi xurtiyê .
Hêdî Lamar Zanyara Bîrkarî
Arîn Mîrkan û evêsta Xabûr û Barîn Hevrîn Xelef Sembola jinên şoreşger û azadiya gelan bu
Leyla Qasim Hesen Leyla Zana Sembol û nemûneyan jinên cîhanêne .
Jinên kurda rêzdarin û rêzbendin û fedyarê welatê xwe û çanda xwene
Silav û rêz ji bo hemu jinên kurd bi taybetî ji bo jinên cîhanê.
Niviskar
Mehtap Hacialioğlu
Siya Jîn
Tiştên ezê ji we re bibêjim ne xewn, ne utopya û ne jî ji ber tragedyayên Aiskhylos ve hatiye girtin. Ev çîroka min e…Di nav sêgoşeyekê reş î tarî de Kurd û bi ser de jî keç hatime dinyayê. Begûman divê buhayê wê giran be. Giyanê min teva xewn û hêviyan ji laşê min hilqitandin. Ji ber ku sedema gunehên wan e laşê min bi tundî pêçan û di hundirê malê de kilît kirin…
Ez siya jîn im ku ruhê wê ji laşê wê hatiye hilqitandin. Ez namûsa bav û brayê xwe, paşê jî ya hevjîn, evîndar û kurê xwe me. Divê ez hemû zordariyên wan ragirim. Bê deng û yek pirsîn îteat bikim. Ne hewceye ez bifikirim. Lê belê dikarim bê lêpirsîn bixwînim. Jixwe parezvanên min hene! Ew difikirin, dipirsin û ji bo min biryaran didin. Divê heta dawiya temenê xwe ez spasdarê wan bim! Ma hun dibêjin qey zimanê min î daxkirî an jî dilê min î kelepçekirî qet xwîn nebû?… Hun dibêjin qey laşê min li giyanê xwe qet negeriya?… Helbet bêsekin lê geriya “Tu dikare li giyanê xwe bigere û bibe yek. Lê…tê bibe neçîra gur û hovên sêgoşeyê. Laşê te yê jî mîna giyanê te bê wendakirin.” Got dayika min, got dapîra min…
Ez xwediyê laşê gunehkar im! Porê min hene ku mêra gunehkar dikin. Çavên min û heta bi destên min jî sedema gunehên wan e…Di vê sêgoşeyê de tu rêyek e din a jiyanê nîne. Divê ez kefareta vî laşê gunehkar bi îteatek bêdawî bidim…
Ez jin im, ez dayik im, ez hevjîn im, ez evîndar im. Ez çavkaniya jiyanê bi xwe me. Ji min ditirsin! Ditirsin ku ez tevli jiyanê bibim, ji ronahiya min ditirsin. Her ku tirsa wan gûr dibe, min kûrtir binax dikin.Di binê tariya reş î qîr de…
Ez di sêgoşeyekê de dijîm. Dixeniqim di nava hêsirên nexuyayî de, bê deng diqîrim! Dixwazim ji vê tariyê derkevim; tevlî rengên keskesorê bim. Ez zanim buhayê wê çi ye û ez jê ditirsim! Ji çi?…Ji kê?… Pênûsa min, serê xwe bera ber xwe dide.Dibe du qat ji şerma. Hibir red dike ku birije ser rûpelên sipî. Tîp bi virde û wêde direvin ji ser rûpelê. Rê li ber gotinan şaş dibe, yek bi yek red dikin ku di van hevokan de cîh bigirin…Ez xwe davêjim dexlê pênûsê, li ber gotinan digerim:”Divê ez biaxivim;divê mirov çîroka min zanibin.” Qêrîna min dilê wan şewitand û bi stûyên xwar dest bi nivîsadine kirin…Tirsa min ev e;
Kurê min…ku min neh meha ew di zikê xwe de hilgirt û bi lorikên bêdeng mezinkir, kurê min…roniya çavên min kurê min…ku bi evîna herî şêrîn min destikên wî yên biçûk maç dikir. Evîna min a yekem lehengê min ê bê tirs bavê min û birayê min…hevjînê min, evîndarê min yên ku helbestên evînî di guhê min de dipistîn…ji nişkave wê bibin kujêrên min…
Ez di sêgoşeyekê de dijîm…ji aliyê ol, hikûmet û kevneşopiyan ve hatiye dorpéçkirin. Zimanê min qedexe ye, xewnên min heram. Nasname ya min dagirkiri ye. Bi konetî min ber bi tariya xwe ya bêdawî dikişînin. Bi ronahiya min tariya xwe ya bê ser û bin kedî dikin. Roj bi roj mezintir dikin padişahiya xwe…
Ruhê min dizîn ji bedena min.Ez siya jîn im! Dilê min Simurg e. Dişewite, dişewite û car bi car ji xweliyên xwe diafire. Ez ruhê xwe dixwazim. Dilê min de zimanê dayika min. Ez dixwazim biqîrim.Ez dixwazim bistirêm û dîlanan bigirim. Bi bazikên teyra bigirim û ber bi ewran bifirim. Na…na ez dixwazim bêyî ku bi tiştekî bigirim û bifirim. Ez dixwazim azadiya tenê ji pirtûkan hîn bûme bijîm…
Gelo hun çi difikirin, ezê bikaribim li ser lingên xwe bisekinim? Ruh û laşê min dîsa dikarin bibin yek? Ez dikarim bi serbestî biaxivim an jî xeyalan bikim? Ez dikarim tenê wek jinekê bijîm? Ey xwedêyo ev çi ramanên har û dîn in, çi xewnên negihiştî…
Ez siya jîn im, laşê min li giyanê xwe digere. Û ez bi çend héviyén wêran derketime serê rêyan…
Ji bo hemû jinên bindest û bi taybetî jinên Kurd…
Jin, Jiyan, Azadî
نڤێسكار
له‌زگین گراڤى
قەیرانا ئابوری و کارڤەدانا بێ کاریێ

بێ گومان قەیرانا ئابوری کاریگەرە دسەر هەمی بزاڤ و پێداویستیێن کەسانە و کومەلگەهێ د جڤاکی دا. بتایبەت دەما قەیران دووم درێژبت و دناڤ بازنەکا دور پێچ کریبت کو ڕەخ و دورێن تە نەحەزو نەیاربن، جاردن دەما بەرهەم و داهاتی ژێر دەستبن و ب مەرج و کیشان بن و لدویڤ داخوازێن کەسانێن داگیرکەرو نەحەزا بن، هەلبەت دەما زەمینێ وەلاتەکێ دبت گوڕەپانەکا گشتی مینایی بازارەکی تێکەلە ژ هەمی جۆرێن کەل و پەلێن دەم ب سەرڤەچوی و بێ چاڤدێری و مەرج و موهلەت گەندەلکارێ و سختە پەیدا دبت، ژمێژوەر لڤێ هەرێمێ و ئەو ڕژێمێن دەروبەرێن ڤێ هەرێمێ دگەل هەڤپەیمانێن خوە هەولداینە شەڕ و تێکدادانا دناڤ وەلاتێ مەدا پەیدابکن هەر وەک چەرخێن بەرێ مینای شەڕێ جالدیران و هەرد جەنگێن جیهانی و هەروەسا د هەردو شەڕێن عیراق دا ــ عیراق و ئیران، عیراق و کویت، هەردوو شەران تا ڕادەکی مەزن زیان گەهاندینە جڤاکا کوردی و ئاخا کوردستانێ، ئەڤ گوڕەپانا وانان ڤیایی کو بکەنە جهەک ژبو بگەهن مەرەمێن خوەیێن سیاسی یادیارە و ئاشکرایە دەرباز دبن ژ مەرچێن یاسایی و چ پێگریێ ب یاسایێن دەولەتی و جیهانی و ڕێکخراوێن جیهانی ناکن. ئەم وەک هەرێمەک‌ یێ دبووین برین پێچێن هەمی دەردو برینێن بیانیان، ئەم کوچبەران ژ هەمی دەڤەران دحەوینین، ڕەڤڕەڤۆک و قاجاغان دحەوینین، سیاسەتمەدارێن بیانی دحەوینین، لەشکەرێ بیانی دحەوینین.. هتد دسەر ڤێ چەندێرا داهاتیێ مە ئەگەر هەبت ژێر دەست و ب ڕێژەکا گەلەک کێمە. یا دیارە ئەڤەژی دبن کاریگەر دسەر ئابوورو داهاتیێ کەس و جڤاکی بگشتی ل ڤێ هەرێما کوردستانێ. ژبو قەیرانا ئابوری گەلەک خال و بوچوون هەنە و فەرن بێنە ئەنجامدان داکو قەیران و خەلا نەمینت، ژهەمیێ گرنگتر ئەوە بێکاری تا ڕادەکێ کێم ببت یانژی نەمینت، ئەم دێ بێژین چەوا کار پەیدا دبن؟.. دامەزراندن و گڕێبەست د دەزگاهێن میری دا خالەکا گرنگە، کارگەهێن میری و کەسایەتی دڤیا ب شێوەکی بەرفراهـ ل هەمی دەڤەرێن ئاکنجیلێ هەبن و خەلکەکێ بدن کاری. کارێ بازرگانی و تایبەت بازرگان دڤیا پێگیریێ ب هنەک ڕێنمایێن یاسایی بکت مینای زیانێ ل کارگەهـ و جوتکارێن ناڤخۆ نەکت، ژبەرکو دا ئەڤ بەرهەمێ ناڤخوەیی بەردەوام بت و سەری ژ بەرهەمێن بیانی بستینت. هەر وەسا دڤیا هاریکاری و پالدەری هەبت ژبو کارتێ پیشەسازی. بلا ژبیر نەکین مە پێویستی ب هەمی پێکهاتێن ژیانێ هەنە ئەم چڤاک و هەرێمەکا سەربەخو، دڤیا گرنگیێ ب هەمی پێداویستیێن ژیانێ بدین مینای زانینێ و گەشت و گوزاو بنگەهـ و سەنترو سەندیکێن فێربونا جورێن کاری و زمانی و پیشەسازیان.. هتد. هەلبەب دەرفەت و شیان و داهاتیێن سەرزەمین و بن زەمین و دەست و هزڕێن خودان شیان هەبن ببن ڕێخوەشکەر بەرەف ژیانەکا ئارام و دویر ژ قەیرانان.

نڤێسكار
نعمت مارونسی
جارەکادی خوشرینکرن

ل دەف هاوەلاتیان دڤان روژێن بوریدا بەحس ل هەلبژارتنا تێتەکرن و ب تایبەتی هەلبژارتنێن جڤاتا پارێزگەهان ئەوێن بەری دەمەکی هاتینەکرن. زەنگەکا هشیارکرنێ هەمی حزب و لایەنێن سیاسی ڤەگرت و لێدا، ب تایبەتی حزبێن سەرەکی کو پارتی و ئێکەتی نە، هەمیا وەسەسا هزر دکر کو هاوەلاتیێن کەرکوکێ دێ ئێکتیێ سزادەن بتایبەتی پشتی ئەو کارەساتا 16ئوکتوبەرێ ریدایی، بەلێ هاتە سزادان ئەما هەر بو یا ئێکێ دناف حزبێن کوردی دا، بەروڤاژی لدەڤەرا شنگالێ ژی پارتی بو یا ئێکێ بەلێ نێزیکی 11کورسیان ژ دەست دا، دسەر ڤێ هەمی بەتبەختیێ را هێشتا کوردا ئێکودوو نەگرت و نەبونە ئێک لیست کو بشێن هەڤرکیا بەرانبەری خو بکەن، لەوما کوردا لڤان هەردوو پارێزگەهان چ بدەستخوڤەنەئینا و دێ زەرەرمەندبن، هەلبژارتنێن داهاتی کو بو پەرلەمانێ کوردستانێ یە و بەرهەڤی تێنەکرن و سیکا بەر بژێران روژ بو روژێ یا گەرم دبیت، بەلێ ئایا پرسیار لڤێرە تێتەکرن ئەڤ هەلبژارتنە دێ وەکی یێن جڤاتا پارێزگەها بن و دێ توڵ ژڤان حزبا ئێتە ڤەکرن، دڤێت جاڤەریێی دەرئەنجاما بین،،،، هەر چەندە ب رەئیا من چەند کرسی یا بین ل پەرلەمانێ کوردستانێ هەر حزبەک ژبەرکو خودانێ خو ئو هێزێ یە، کورسی دێ یا بێ مفابیت،، هەروەک د وەختێ خودا ل عیراقێ، سەروک کومار کورد بوو. سەروک ئەرکانێ لەشکەری کورد بوو. وەزیرێ دەرڤە کورد بوو. ئو ب سەدا وەزیر و گزیر و رێڤەبەرێن گشتی کورد بوون بەلێ نەشیان چ گهورینا بکەن و هەردەم چاڤێ مە ل دەستێ عەرەبێن شوڤینی یە، لەوما روژبو روژێ بیروباوەریا خەلکی ژ کوردبون و حەژێکرنا ئاخ و ئالایی و حەژێکرن و دلسوژیا وەلاتی سست و خاڤ دبیت. بتنێ هیڤی یەک مایە کو چاڤێن مە بوێ هیڤیێ درونن، خودێ ئاخ و وەلاتێ مە پارێزیت.

نڤێسكار
م. غه‌یدا بێروخی
جیهان و کەلتوری جیاجیا

لەسەر هەسارەی زەویمان ملیونەها کلتور و بیروکەی جیاجیا و نەتەوه هەن، هەریەکەیان بیر و موعتقداتی تایبەت بەخوی هەیه که پاریزگاری لئ دەکات و هەولی بلاوکردنەوەی دەدات، بەهوی جوراوجوری جیاوازی گەوره لەنێوان نەتەوەکانی جیهان، جەژن و بونەی جیاجیان هەیه هەندێکیان زور ترسناکن و هەندێکیان دلخوشکەرن و هەندێکیان جیگای شەرمەزارین و هەندێکیان پیکەنیناوین، هەموو ئەو بونه و ئاهەنگانه هوکاری خوشی ئاسودەیین، باسی چەند بونەیەکی جیهانی دەکەین که ترسناک و دلخوشکەرن،

۱ – عید الضرب الجیران له بولیفیا لە مانگی ئایاری هەموو سالێک خالکی بولیفا ئام یاده دەکەن و لەگەل هاوسێ و جیرانەکانیان له یەکتر دەدەن زور جار دەگاته حالەتی کوشتن و کامەیان زیاتر لەوێ تر بدات به بیروبوچونی ئەوان بەختی باشی بو دێت و بەرهەمی کشتوکالیان زیاد دەکات ئەمەش مەترسی دارترین بونەیه له جیهان.

۲_ عیدالصمت له ئەندونيسيا، واته جەژنی بێدەنگی ئام بونەیه له ئەندونیسیا له مانگی ئادار دەستپێدەکات کە سەری سالی ئەوانه، لەم بونەیه خەلکی ئەم شوینه روژی بێدەنگی دەگرن له مالەکانیان دەمینن و دەرناچن و بێدەنگی دەنوینن گوی له موزیک ناگرن و تەلەفزیونەکان پئ ناکەن و هیچ چالاکیەک ئەنجام نادەن به دریژایی روژ، ئاسایشی ئەم شوینه دەوری دەگەرین و ناهێلن هیچ کەس له مالەوه بێته دەرەوه و تەنانەت گەشتیارانیش که سەردانی ئەو شوینه دەکەن له لایەن سەرپەرشتیاری هوتیلەوه تێدەگەینین که لەم روژه دا له هوتێل بمینن و بێدەنگی بپاریزن بو ریزگرتن لەم روژه، ئەم بونەیه بو دەرکردنی روحی پیسه،

۳_ جەژنی نزیکبونەوه له مردن: له ئەسپانیا ئەمە سالانه دەکرێت له لایەن خەلکی ئەم شوینه ئەوانەی که بە تەجروبەیەکی ناخوش تێپەریون یاخود کەسێکی نزیکیان مردوه، کفنی سپی لەبەر دەکەن و لەناو تابوتیک ڕادەکشین خویان وا نیشان دەدەن که مردوون بو قەبریان دەبەن. هەروەها بونەیەکی تریش هەیه سالانه جەژنی تەماته یه که سالانه دەکرێته وه له ئەسپانیا.

4_ عید الحشرات ( جەژنی مێرووەکان ) له ئەمریکا، سالانه ئەم یاده دەکرێت خواردن ئاماده دەکرێت که دەبێت حەشەراتی تێدابێت.

5 _ عيد الالوان ( جەژنی ڕەنگەکان ) له هندستان ئەم بونەیه سالانه له هندستان لەنێوان مانگی سوبات و ئادار دەکرێت و جەژنی پیتی زەویه و مالئاوی کردنه له وەرزی زستان و ئام ئاهەنگەش رەنگاو رەنگه و بەخێرهاتنی مانگی بەهار دەکرێت و هندوسیاکان پێ دەلێن جولال وا بیردەکەنەوه ئەم بونەیه بەهوی سوتاندنی خوداوەند هولیکا خوشکی پاشای شەیتانەکان هەر بویهش پێی دەوترێت هولی.

6_ عيد الاستحمام بالطين ( جەژنی خوشۆردنی قوڕ ) له كوريا ئەم یاده دەکرێت له وەرزی هاوین لیرەشەری قور داستپێدەکات له لایەن خەلکەکەوه.

7 _ عيد الفجل له مەكسيك ئەم بونەیه دەکرێت تێدا کاتی پیگەیشتنی تورەکان تور ده رازینرینه وه حالوای تێدەکرێت له بونەی له دایکبون چەندەها بونەی تر هەن له جیهان که زور سەرسورهینەرن بەم شیوەیه دەبینین هەر نەتەوەیەک خاوەنی دابونەریت و کلتوری خویەتی که جیادەکرێتەوه له نەتەوەی تر له جیهان هەر چنده ترسناک بیت یاخود سەرسورهینەر بێت یاخود دلخوش کەر بێت هەر شێوەیەک بێت نەتەوەکان شانازی پێوەدەکەن و سالانه یادی دەکەنەوه. 

نڤێسكار
ره‌حیما به‌روارى
سالوخەتێن گەنجێن سەرکەفتی چنە؟

سالوخەتێن گەنجێن سەرکەفتی ئەڤەنه: گەنجێ سەرکەفتێ گەلەک سالوخەتێن باش هەنە, ئە وحەزدکەت پینگاڤێن باش پاڤێژیت بو پێشڤەچوون وسەرکەفتنێ دژیانا خو دا. کەسێ سەرکەفتی ژیرمەندن و خودان هەلویستن وهەست بەرپرسیاریێ دکەت. ئەو گەنج‌ خودان بریارن و هیچ جارەکێ بێ ئومێدنابن بێ هیڤی ژی نابن ئانکو دبەردەوامن هەتا بگەهتە ئارمانجێن خو. یا گرنگە ئەوی گەنجی باوەریکا تەمام بخو هەبیتن ،بو نموونە ئەگەر ئاریشەک یان ئاستەنگەک کەتە بەر سینگێ وی گەنجی ئەو بخو هەولێن چارەسەریێ وێ ددەت بێ کو بهێلیتە ب هیڤیا ئەندامێن خێزانێ ڤە یان ژی هەڤالان ڤە یان کەسێن دەوربەرێن خوڤە. پێدڤییە کەسێ سەرکەفتی یێ دوو دل نەبیت د دانپێدانێ دا ب خەلەتێیا خو ،چونکی دبیت هەر هەولا ئیکێ مروڤ سەرکەفتنێ بدەستخوڤە نەئینیت . بێ گومان دبیت گەلەک جارا کەسێن چالاک وژیرمەند ژی توشی شکەستنێ دبن لێ نابیت دەستان داهێلیت. هەروەک ئاخڤتنەکا عەربی دبێژیت (الفشل اساس النجاح) بەروڤاژی ڤێ چەندێ ئەم پتر هزرێن خو بدەینە کاری کابوچی وچاوا ژبەر چ ئەزنەشیام سەرکەڤتنێ بینم. بەلێ ئەو گەنجێ سەرکەفتنێ بخوازیت یال سەر وی پێدڤیە زور گرنگیێ ب پرسیارکرنێ و بەرسڤدانێ بدەت و کێم ئاخڤتن بیت و گەلەک گوهدارێی بکەت. هەر دیوانەکا ئامادەبیت ج ئاینی یان رەوشنبیری یان جڤاکی بهویریێ گوهێ خوب دەتێ تا بداوی بهێت بێ گومان هزرەکا باش و گەلەک مفایێ ژ وی جڤاکێ دێ وەرگریت.

هەروەسا کەسێ سەرکەفتنێ هەلبژێریت بەردەوام خوماندی دکەن بێ راوەستان، ل زانینێ دگەریێن هەتا زانیاریێن پر مفا وبەرهەمبینن. نە مەرجە کەسێ سەرکەفتی گەنج یان یێ ب تەمەن بیت چ کور یان کچ بیت چ هەژار یان دەولەمەندبیت. هندی کاودان توندو دژوار ژی بن نابیت ببیتە رێگر ژبەر کو باوەریکا ب هێز بخو هەبیت هەر یێ ئامادەو خوڕاگر وگەشبین بیت. هەر وەک شوفێری دەست پێکێ خو فێری هاژوتنا ترومبێلێ دکەت و نەشێت دەستویریا هاژوتنێ وەرگریت بەلێ وێ چەندێ نا گەهینیت تو دەستا ژێ بەردەیێ بەروڤاژی پتر پروڤا بکەێی و پتر یێ ئامادەبی ژ جارێن بوری بو دەست ڤە ئینانێ. هەروەسا دانوستاندن و گەنگەشێ ژی دا کەسەکێ یێ ئارام وگوهدارە لەورا ل دوماهیێ دگەهنە دەرئەنجامێن باش وسەرکەفتیانە. ئەو سالوخەتێن گەنجێن سەرکەفتی کو سەردەریکا باش گەل کەسوکاران وهەڤال و دوستان هەبیت.

نڤێسكار
نعمت مارونسى
کوردو چارەنڤیس

ددیروکێ دا و هندی بابەتێن لسەر کوردا هاتینە نڤێسین چ دیروک نڤیسێن بیانی بن، یان دیروکنفیسێن کورد بن،،، وەسا ئەڤ دیروکە هاتیە شێلاندن کو دێ گەلەکا بزەحمەت بیت دیروکەکا دروست لدور کوردا و پەیدا ببیت، ئەوژی ڤەدگەریێت بو خەمساری و نەزانینا دیروکنڤیسان و ژلایەکێ دیڤە هەر دەم ئەڤ مللەتە یێ گونەهبارە ب خیانەت و تەمەعا مالێ دونیایێ، دا گەلەک دویرنەچیت و بەلگە دزورن، هندی من فام کری و ددونیایێ گەهشتیم و چەندین شلقێن من دیتین و گەلەک ژوان ژی پتریا خەلکێ مە دزانیت کو ل هەرچار پارچێن کوردستانێ ل روژهەلات و روژئاڤا و باکورو باشور ئەوا مە دوژمناتیا ئێک و دووکری، مە دگەل دوژمنێن خو نەکرینە، بەلا سەرێ ڤی ملەتی، خو نەشکاندن و رێزگرتنە دگەل ئێک و دوو. هەر وەک مەزن دبێژن سەرێ دوو بەرانا د قازانکەکێ دا ناکەلن، لەوما هەر کارەساتەکێ تێتە سەرێ مللەتێ مە ل هەرچار پارچەیان ئەگەرو سەبەبێ وێ هەر کوردن، لەوما روژ بو روژێ سەنگ و ئیرادا ڤی مللەتی یا تێتە خارێ و روژ بو روژێ رەوشا ئابوری یا هاوەلاتیان بەرەف لاوازیێ دچیت و ئەڤە دێ روژەک ئێت کو ئەڤ مللەتە سەرێ ڤان سەرکردێن ڤی مللەتی برێڤە دبن بهەمی حزب و لایەنڤە بخوت و وەکی چێلا زەر لێ بێت ،شیرو خو هەمی یێ دوتی و ل دوماهیێ پێنەک لێ دا، کەلەرەقی و خوقەبەکرنا هندەک ژ سەرکردێن کوردا دێ سەرێ ڤی مللەتی خون و ئەو خوین و قوربانی و کیمیاباران و ئەنفالا و کوچا ملیونی و حەتا دگەهیتە سەرهلدانێ دێ قوربانی بەرژەوەندیێن خو کەن، خودێ مللەتێ مە پارێزیت و کوردستان ئاڤەدان،

نڤێسكار و مافپه‌روه‌ر
حكمت گولى
ئوپەراسیونا پرۆفاید کۆمفۆرت(20-4-1991)

پشتی شەرێ گەنداڤی یێ سالا ١٩٩١ راپەرینا کوردێن کوردستانا باشور ل ١٩٩١/٣/٥ ل رانیە دەستپێکر ژ لایێ خەلکێ ڤە و ل ١٩٩١/٣/٢١ ل کەرکوکێ ب دوماهیک هات بەلێ ئارامی و کەیفا خەلکێ تنێ حەفت روژا ڤەکێشا ل ١٩٩١/٣/٢٨ حکومەتا عێراقێ هێرش ئینان سەر دەڤەرێن رزگار کری و شیان د ماوەک کێم دا تاکو ١٩٩١/٤/٥ هەمی دەڤەرێ دووبارە کونترول بکن، خەلکێ و پێشمەرگەی نەشیان بەرگریێ بکن ژبەر ئەڤان ئەگەران:

1- نە رێکخستنا هێزێن پێشمەرگەی و چەکدارێن پشکدار.

2- دەرکەفتنا بریارا سیاسی ژ دوو سەرکردایەتیا.

3- ترسا خەلکێ ژ دووبارە ئەنفال کرن و کێمیا بارینێ ژ لایێ رژێمێ ڤە.

ئەفجا خەلکێ ب کوچا ملیونی بەرەف سنورێ ترکیا و ئیرانێ چون ل ١٩٩١/٤/٥ نەتەوێن ئێکگرتی بریارا ژمارە ٦٨٨ ل بەرژەوەندا کوردا دا دەرکر بو دامەزراندنا ناوچەکا ئارام و دژە فرینێ بو کوردا ل باکورێ عێراقێ.

ل ١٩٩١/٤/٢٠ ئوپەراسیونێ ژلایێ (١٣) دەولەتێن هاوپەیمانا ژوانا ئەمریکیا و فرەنسا و بریطانیا وب فەرماندەییا کابتن ( جای کارنەر ) کەتن جێبەجێکرنا ڤێ بریارێ دگوتنێ ( ئوپەراسیونا پرۆفاید کۆمفۆرت ) و ١٩٩١/٤/٢٠ ئوپەراسیونا زەمینی و ئەسمانی ل زاخو دەستپێکر.

ئەف ئوپەراسیونە ژ دوو بەشا پێکدهات ئێک دابەشکرنا ئازوقەی و جل و بەرگا سەر ئاوارا، دوو ئوپەراسیونا زەمینی ل باکورێ عێراقێ ( هەرێما کوردستانێ یا نوکە ) بو ئارامکرنا دەڤەرێ حەتا هێلا °٣٦ ب ئارمانجا ڤەگەراندنا ئاوارا بو سەر جهێن وان، سەروکێ ئەمریکیا جورج بوش ل ١٩٩١/٥/١٦بریارا بەرفرەهکرنا ناوچا ئوپەراسیونێ دا، شارێ سلێمانێ ژی ڤەگرت و جنرال ( شالیکاشفیلی ) ئەرک دار کر بو جێبەجێرنا ڤێ بریارێ، تنێ کەرکوک و شنگال ناوچێن نوکە دبێژنێ ناوچا مادێ ١٤٠ مان ژ دەرڤەی ئوپەراسیونێ.

 
نڤێسكار
ره‌حیما به‌روارى
ژبەر ج پێدڤیە ژینگەه ب هێتە پاراستن
پێدڤیە ژینگەهیا پاراستی بیت ژ بەر کو ژینگەهە ژێدەرێ سەرەکی یێ بەرهەمئینا ئوکسجینی. هەر دەمێ ئوکسجین ژبەر پیسبونا ژینگەهێ نەمینیت ژیان ژی ل سەر رویێ ئەردی دێ بەرەف نەمانێ ڤە چیت. ئەگەر ژینگەه نەبیت زور کێموکاسی دا هەبن و مروڤ نەدشیان پێدڤیێت ژیانێ وەک ئاڤ وکەلوپەلێن مال وخوارنێ ژی بدەستخوڤە بینن. زور یا گرنکە هەر تاکەک ژمە خودان بەرپرسیاری بیت ژ بو پاراستن و چاڤدێریکرنا ژینگەهێ. هەر تشتەکێ دناڤ ژینگەهێ دهێن دمفادارن و سروشتی دا زور جوانن ب ڕێکو پێکن و سەرنچ راکێشن. زوربەیا ئەو پیدڤێن مروڤان دهێنە دابینکرن ژبەرهەمێن سروشتێ یێن ژینگەهێ نە. هەر وەسا ئەگەر ژینگەها سروشتی نەبیت چ گیانەوەر ژی نەشێن بژین. ئەگەر ژینگەهیا پاراستی بیت بەرهەمێن چاندنێ ژی د ساخلەم بن ئاڤ وهەواژی دێ د پاک و پاقژ بن ئیش و ئازار ونەخوشی د لاوازبن وژیان دێ یا بەردەوام بیت و ئەنجامێن باش دێ هەبن. هەرمللەتەکێ پشکەفتنێ بخوازیت دەسپێکا کاروکریارێن خو دڤێت پلانا بدانن بو پاراستنا ژینگەهێ. یال سەر ملێن مە ئەم گەلەک دارو بارا بچینین ل دوروبەرین مالێن خول رەخێن جاداو لناڤ باخچێن گشتی و باخچێن تایبەت..‌ جاندنا داران شێوەكێ جوان ددەته ژینگەهێ و چاندنا وان دەوروبەرێن باژێری دبیته ئەگەرێ كێم كرنا توزبارینێ ل ناف باژێری. هەروەها ئابورێێ دئاڤێ دا بکەین و زێدە نە مەزێخین و پیس نەکەین. هەروەسا ئەو کەرستێن زیان بەخش بن بو ژینگەهێ نەهێن ب کارئینان بوچاندنێ. خرابترین کارلێکەر لەسەر ژینگەهێ ئەو مادین ژهراوی ئەوین هەوی پیس دکەن و زێدەبونا دوانە ئوکسیدێ کاربون ل ناڤ ژینگەهێ وهاڤێتنا بەرمایێن کارگەها زێدە بارێ بەرمایێن مالێن خەلکێ وخارنگەها… هتد. هه ر وەکو پێغەمبەرێ مە سلاڤ ل سەربن دفەرمودەکا خو دا دبێژیت(النڤافه من الإیمان ) ئانکو پاقژی ژ باوەریێە) لەورا یاگرنگە پیتەدانەکا مەزن پاقژیێ بدەێن هەرتاکەک ژ خو دەستپێ بکەت ناخ و دەرونێ خو پاقژبکەت پاشی مال ودەوروبەر و جهێن گشتی ژی پاک بهێن راگرتن، وی دەمی دێ بینە خودان ژینگەهەکا مفا بەخش و ساخلەم.
 
نڤێسكار
نعمت مارونسی
شەرێ دەرونی ،

دیارە قەدەرا مللەتێ کوردە کو شەرێ دەرونی و گڤاشتنێن هەمی لایەنی لسەر هەرێما کوردستانێ یێ بەردەوامە،گەلەک بزاڤ و رێکارێن نەیاسایی بەرامبەر مللەتێ کورد تێنە کرن بو وێ چەندێ بشێن ئەڤ دەستهەلاتا هەیی ل هەرێما کوردستانێ نەمینیت ،هندەجاران ب بەهانەیا هەبونا هێزێن بیانیان ل هەرێمێ ب درونان هێرشێ دکەنە سەر هەرێمیێ ،ددەمەکی دا ئەو هێزێن بیانی چەند مێترەکان ژوان دویرن بەلێ دێ بسەدا کیلو مەتران برن و هەرێمێ بومبارانکەن ،ژلایەکێ دیڤە بزاڤێ دکەن شەرێ برسیکرنێ دگەل کارمەندێن هەرێمێ بکارتینن بو گڤاشتنێ لسەر خەلکی و لاوازکرنا قەوارێ هەرێمێ و یان ژی برێیا دادگەها عیراقێ گەلەک بریارێن سیاسی تێنە سپاندن ،ئەگەر ئاورێیەکی ل سیاسەتا عیراقێ بدەین ،هەر ژ دامەزراندا ڤی وەلاتی و حەتا ئەڤرو هەمی شێوازا بکار تینن بو ژناڤبرن و قرکرنا مللەتێ کورد ،ئەوا ئەڤرو ل عیراقێ برێڤەدچیت بتنێ تولڤەکرن و ژناڤبرن و بن دەستکرنا عیراقێ یە بو ئەجیندایێن دەوروبەر ب تایبەتی وەلاتێن جیران ، روژهەلاتێ کوردستانێ و روژئاڤایێ کوردستانێ و باکورو باشور ژهەمی ئالیانڤە گڤاشتن هەنە بو وێ چەندێ ئیرادڵ مللەتێ کورد بشکێنن ،مخابن ئەڤەژی ب هاریکاریا هندەک حزب و لایەنێن سیاسی تێتە کرن ،بەلێ دیارە کو مللەتێ کورد ب تالان و ویرانکرن و کیمیاباران و ئەنڤال و کوچا ملیونی ژناڤ نەچو ئەو پیلانێن ئەڤروژی دێ ژناڤ چن ،کوردستان ئاڤەدان و مللەتێ مە پاراستی بیت

نڤێسكار
نعمت مارونسی
سەرێ سالێ وکافرکرنا ئێکودوو،

ژکەفن دا یا بویە داب و نەریتەکێ سالانە کو ل دوماهیا هەر سالەکا ژ عومری دبوریت و دبیتە سەرێ سالا زاینی، ئاهەنگ و کەیف و خوشی و پیروزکرنا سەرێ سالا نوی تێتە کرن و هەر مللەتەک ب شێوازەکی وێ سەرسالێ دگێریت ،لڤێرە جارێ ئەم دزانین کو سالەکا دی چو سەر ژیێ مەو بەرەف مرنێ نێزیک دبیت، بەلێ ئەم هەر هزر دوێ چەندێ دا ناکەین و خو تێناگەهینین، مەرەما من ئەف چەندە نینە، ئەوا من دڤێت بەحس لێ بکەم ئەوە دئەف سالەدا مەسیحیێن کوردستانێ ژبەر ئەو کارەساتا بسەرێ وان هاتی ل حەمدانیێ بریار دان کو چ ئاهەنگ نەئێنە گێران وەکو هەڤخەمی بو کەس و کارێن وان بنەمالا، جارێ تشتەک دی مە ژبیر کر کو ئیشارەتێ پێ بدەم ئەو ژی ئەوە کو هێشتا بدرستی ئەم د سەرێ سالێ نەگەهشتینە، هندەک دبێژن کو ئەو روژە یاکو عیسا پێغەمبەر سلاڤ لسەر بن هاتیە سەردونیایێ، بەلێ یا دورست روژا 25هەیڤا 12 روژا بونا مەسیحی یە و مەسیحیێن جیهانێ جەژنا خو دگێرن و یێن کوردستانێ ژی جەژنێ ل ئێک و دوو پیروزدکەن، روژا سەرێ سالێ چ گرێدان ب بونا کورێ مریەمایێ ڤە نینە سلاڤ لسەربن، لێ ئەوا من د خوتبەو سوشیال میدیایێ دا بتایبەتی هندەک کەسانێن خو ب مەلاو شارەزایێن دینی دزانن،هێرشێن نە رەوا دکرنە سەر موسەلمانان و حەتا هندەکا ئەو کەس کافر دکرن یێن پشکداریێ دڤان ئاهەنگا دا بکەت،و ئەڤ ئاهەنگە پالدانە عیسا مەسیح سلاڤێن خودێ لسەر بن..کو هیچ پەیوەندی یەک ب وی ڤە نینە.. لنک عەقیدا هەمی موسەلمانا جەژن و بونا هەر پێغەمبەرەکی تو وێ روژێ ب کەیف و خوشی و پەسنا وی بکەیی زادەکی یان خێرەکێ بو خاترا وی بدەیی هەروەک هاتی یە،لا نفرقوا بین احد من رسولە.. لەوما پێتڤی یە لسەر ئێکەتیا زانایێن ئاینی کو ئەڤ بابەتێ سالانە دوبارە دبیت و دوبەرەکی و نەخوشی بێ تفاقێ پەیدا دکەن رێ چارەک بو بێتە دیتن، چونکی یا مە گولێ بویی و خاندی پێتڤی یە دخوشی و نەخوشیێن جیرانێ خودا پشکدار بی حەتا ئەگەر ژ چ دینەکی بیت ب مەرجێ کارێن نەرەوا نەئێنە کرن، خودێ ئێگرتن و ئێکرێزیا ملەتێ مە پارێزیت و کوردستان هەرا ئاڤەدان بیت

نڤێسكار
غه‌یدا بێروخی
ئه‌حمه‌دى خانى

خانی ناوی ئەحمەد بن ئەلیاس بن روستەمه، له سالی 1651له دايكبووه و له سالي 1708 كوچي دوايي كردووه سەر به هوزي خاني يه، هوزەكەي له ناوجەي هەكاريه زور راوبووچوون هەيه لەسەر راستي ئەصل و نەسەبي ئەحمەدی خانی، هەندێكيان دەلين كه له ناوي عەشيرەتي (خانيان ) هاتووه، له لاي ناوچەي (بوتان ) له بنجينەدا، لە وێ رويشتوه بەرەو باشور و له ناوچەي بايەزيد نيشتەجي بووه هەندێكي تر دەلێن كه له گوندي خاني له دايكبووه له نزيك جولەمێرگ كه گەورەترین شاری ناوچەی هەکاری کوردستانی باکوره، له خێزانێکی مام ناوەند گەوره بووه له سەر دەستی زور زانا فێربوه له مزگەوتەکانی شاری بایەزید، ئەحمەدی خانی یەکێکه له شاعیره دیارەکانی کورد به پیشەنگی هزری نەتەوایەتی کوردی دادەنرێت، خانی هەموو تەمەنی خوی تەرخان کردوه بو ئەدەبی کوردی، خانی بەشداریەکی گەورەی هەبو له گورەپانی ئەدەبی کوردی توانیویەتی به ستایله قەشەنگەکەی له دانانی شێعر دا نازناوی (شانشین )ی شێعری کوردی بو خوی تەرخان بکات، داهێنانی کردوه له شێعردا به توانا بو له بەکارهینانی وشەی گونجاو بو دەربرینی مانا هاوکات لەگەل تونێکی جوان هاوکوفی واتاکه خانی بەو پلەبەرزه گەیشت لەبەر ئەم هویانه: ۱ – خانی پەروشی زانست و زانیاری بو چەند دەولەتێک گەراوه، سەردانی دیمەشق و ئیستەنبول ومسری کردوه، ئەدەب و شعری خویندوه هەروەها ئاینناسی خویندووه ئاشنای هەبو بەرێگاکانی تەسەوف، خانی زانست و زانیاریەکی زوری له ناودارانی ئەدەب فێربوه. 2-خانی زمانی عەرەبی و فارسی به باشی دەزانی سەرەرای زمانی دایک. 3- خانی یەکەم کەسه که شێعری چیروکی هینایه ناو ئەدەبی کوردی وەکو ( مه م و زین ). 4- بایەخێکی زوری به فێرکردنی مندالان داوه ئەویش به هونینەوەی شێعری فێرکاری له فەرهەنگی (نوبهار)دا۔ 5 – يەكەم كەسه بەراشكاوي بانگی بو خەبات کردوه له پێناو نیشتمان، هەر له زوه شێعری نوسیوه تەمەنی نەگەیشتووه به 14 سالی به زمانی کوردی شتی نووسی کەسێکی نیشتمان پەروەر بو بانگەشەی گرنگیدانی به زمانی کوردی دەکرد، ئەمەش به پلەی یەکەم دەهات لەلای ئەو هەلسا به کردنەوەی قوتابخانه بو مندالان بو فیرکردنی زمانی دایکیان خانی له پیشەکی مەم و زین دا باسی ئەوه دەکات که بوچی به زمانی کوردی نوسیوه، دەلێن هوی نوسین به زمانی کوردی لابردنی لەکەیه به سەر ئەم زمانه بو ئەوەی بو گەلانی تر بسەلمینت که بلێن کورد دواکەوتوه، هەر كه خاني چاوی هەلهێنا جەنگی تورک و فارسی بینی له سەر خاکی کوردستان دا دەیزانی تەنها کورد باجی ئەو جەنگانه دەدەن هەمیشه پشکیان له کوشتن و برین تالانی بەردەکەوت،. بەرهەمەکانی ئەحمەدی خانی داستانی (ملحمە مەم وزین) و (نوبهارا بچوکان) و (عقیدة الايمان).

نڤێسكار
نعمت مارونسی
هەلبژارتنێن جفاتا پارێزگەهان و نەئێکرێزیا مللەتێ کورد،

هەلبژارتن دیارکرنا هێزو هەلویستێن تەنە د ئەوێ قەوارە و پارچا تێدا دژی، چ هەلبژارتنێن پەرلەمانی بن، یان یێن جفاتا پارێزگەهان بیت، د وەلاتەکێ وەکو عیراق کو بناڤ دیموکراتیەت و فیدرالی یە، بەلێ دبناغەو ئەسلێ خودا وەلاتەکێ لسەر کوشتن و کوشتار و ژناڤبرنا ئێکودوو هاتی یە ئاڤاکرن، پشتی نەمانا رژێما بەعس لدویف دەستورێ عیراقێ عیراق بو وەلاتەکێ دیموکراتی و فیدرالی، بەلێ ئەوا ئەڤرو ب چاڤ و کریار دئێتە دیتن، ژبلی وەلاتەکێ کو هەرج و مەرج و سەپاندنا دکتاتوریەت و هێزێ و گرێدایی ب ئەجیندایێن بیانی، چ تشتەکێ دی دیار نینە، ئەوا من مراد و هیڤی هەیین ئەوە کو دڤێ عیراقا وێران و هەمی حزب و لایەنێن شیعی و سونی لسەر نەمانا کوردا هەڤالبەندو هەڤرێ نە، یا ژ ئەوێ خرابتر ئەم بخوژی دناڤا خودا دوژمن و رکابەرێن ئێکین، لەوما هەمی گاڤا دبینی وەختێ هەلبژارتن دئێنە کرن، هەر حزب و لایەنەک سیاسی ل کوردستانێ ل جهێ ئێک بگرن و پشتەڤانێن ئێک بن دێ هەر ئێک خو ب خودانێ کوردستانێ زانیت و چ رێزێ ل هەڤالبەندێ خو ناگریت، ئەگەر کوردایەتی و حەژێکرنا وەلات و ئاخێ نەبنە هێڤێنێ ئاڤاکرنا کوردستانێ بێ شک دێ روژ بو روژێ وەکو بەفرێ ئێنە حەلاندن دناف ڤی وەلاتێ دبێژنێ عیراق، مەرەما من یا سەرەکی ژڤێ گوتارێ لڤان روژانێن بوری گروگەرمیەکا زور بو پرو پاگندا هەلبژارتنێن جڤاتا پارێزگەهان دهاتە کرن، حزب و لایەنێن سیاسی یێن کورد ئەگەر هەڤپەیمانیەک هەبا، ئەو جهێن دبێژنێ. دەڤەرێن دەرڤەیی هەرێمێ، یان مادێ140هەمی داڤەگەرن باوەشا کوردستانێ، بەلێ مخابن هەر ئێک ب لیستەکا جودا دابەزین و هەر ئێکی یێدی تومەتبار دکر حەتا گەهشتیە وێ قوناغێ روژ بو روژێ کەرب و نەڤیان دناڤبەرا تاکێ کوردا روبدەت، خوزییا وێ روژێ کو ببینم کورد هەمی و ل هەرچار پارچێن کوردستانێ دەستێ خو بکەنە دناڤ ئێک دا و کوردستانێ ژ داگیرکەران رزگار بکەن و مللەتێ کورد ژی ب سەربەستی بژیت و رێزێ ل بیرو بوچونێن ئێک و دوو بگرین، کوردستان ئاڤەدان بت و مللەتێ مە پاراستی بیت.

نڤێسكار
محمد مراد
دێ وێ که‌م یا که‌سێ نه‌کری


دجڤاکێ کورده‌واری دا. وه‌ك كه‌لتوره ره‌قاتیا زمانی یا هه‌ی و ب توندی گه‌فا و هێرشا دکه‌ن سه‌ر ئێكودوو ئانكو ئه‌م بو ئێکودوو گه‌له‌ک زیره‌ک و توندین و قه‌سێت نه خوش و خه‌به‌ر و گه‌فا و هه‌تا دگه‌هیت خیانه‌تێ ژی ل ئێکودوو دکه‌ین ژ که‌ربێن ئێک دا.. ئه‌ڤ که‌رب و کینه ڤه‌رێژا وێ د گه‌هیت ناڤ ئورگانێت سیاسی و ئیداری ژی دا. پلا من لڤێ حزبێ کێمه یان گه‌له‌ک مفادار نه‌بومه. دێ ژ که‌ربێن پارتی دا بم ئێکه‌تی . یان ژ که‌ربێن ئێکه‌تی دا دێ بم گوران و هوسا هه‌تا گه‌له‌ک که سا چو حزب نه‌هێلانه هه‌می یێت چه‌ راندین. ئه‌ڤه ژی وه‌سا دهێته نیشاندان تنێ ئه‌م بو به‌رژه‌وه‌ندێن که‌سوکی خزمه‌تێ دکه‌ ین نه‌ك بو حزب و نیشتمانی. به‌هرا پتریا وان مروڤێن گه‌ڤا دکه‌ن. چ د جڤاکی دا یان دحزبه‌کێ دا. خو دبینن هه‌ژار یان نه‌گه‌هشته ج ده‌ستکه‌فتێن مه‌زن، به‌رامبه ر وان سالێن خزمه‌تکری و وه‌سا هزر دکه‌ت چنکو چه‌ند سال خزمه‌ت یێن کرین دڤێت نیڤا کوردستانێ بو وی بیت. یان دکه‌ت منه‌ت لسه ر سه‌رێ خه‌لکێ هه‌ژار و حزبا دگه‌لدا کار کری. و یا بویه که‌لتور دناف جڤاک و حزبێن سیاسی دا. هه‌ر که‌سێ پێشیه‌کێ له‌ق دا دێ گه‌فا که‌ت ژ ڤی لایێ بو لایێ دی چیت. وه‌سا هزڕ دکه‌ت تشته‌کێ مه‌زن یێ کری، پێجه‌ وانه‌ی حزب و که‌لتورێن جڤاکی دکه‌ت دا شکه‌ستن و خوساره‌تا خو دناف ملله‌تی دا به‌ رزه‌بکه‌ت. خو بدت ناسکرن که‌سه‌کێ زیڕه‌ک و چالاک. وه‌ك ڤێ سه‌رهاتیا کورده‌واری. کابرایه‌ک هه‌ژار ج ل مالێ نه‌بو، ژبلی (سه‌رجلێ )که‌ری پێڤه‌تر. ب شه‌ف دزه‌ک دهێته‌ مالا وی چ نابینیت ژ بلی سه‌رجلی پێڤه‌تر. رابو ئه‌و ژی بر. سپێدێ هه‌ژاری خو لێک دا دا بچیت که‌ری حازر بکه‌ت بچیت دارا. هندی ل سه‌رجلی گه‌ریا نه‌دیت. گه‌له‌ک عاجز بو. هندی ل ناف گوندی گه‌ریا و پرسیار کر. که‌س پێ نه‌هات ده‌ر. کابرایێ هه‌ژار ژ ته‌نگاڤیا خو چو سه‌ربانی و کره‌ گازی. ئه‌و سه‌رجلێ که‌رێ من بری بلا بینیت. یان دێ وێ که‌م یا که‌سێ نه‌کری. کابرایێ سه‌رجل بری. گول ده‌نگێ وی بو. گوت دیاره د زانیت ئه‌زم له‌و یێ وه دبێژیت. وه‌سواس بو چێ بو. گوت دێ جم سه‌رجلێ وی بو بم. ئه‌ڤه‌ دێ ئاریشه‌ کا مه‌زن بو من چێ که‌ت. کابرایی بشه‌ڤ سه‌رجل بر. ئافێت دحه‌وشا وی دا. و بو کابراێ سه‌رجل بری گه‌له‌ک بو مه‌رق کا خودانێ سه‌رجلی دا چ که‌ت. نڤێژا ئێڤارێ چو مزگه‌ فتێ خودانێ سه‌رجلێ دیت. گوتێ باش بو سه‌رجلێ ته زڤری. سه‌رخێرێ بیت. به‌س یا بو من بی مه‌ره‌ق کا دا چ که‌ی. ته دگوت دێ وێ که‌م یا که‌سێ نه کری. خودانێ سه‌رجلی بکه‌نی ڤه گوت ما دا چ که‌م. (نهالیکا )لبن زاروکێن خو دا که‌مه سه‌رجل هاڤێژم سه‌ر پشتا که‌رێ خو و چم دارا. کا براێ سه‌رجل بری. گوت من گوت دێ دونیایێ خرابکی. ژبه‌رکو جڤاکێ کورد به‌هرا پتریا وان هه‌ژارن هه‌ردم وه‌سا هزر دکه‌ن دوژمن یان ئه‌و که‌سێن گه‌ف و هێرشا دکه‌ن دێ دونیایێ خرابکه‌ن. دبنه‌ره‌ت دا وه‌سا نینه که‌س نه‌شێت چو ملله‌تا و حزبا ب گه‌ف و هێرش و شه‌را ژناف ببه‌ت، هه‌می ژی وه‌ک كابراێ خودانێ سه‌رجلی نه، چ پێ چێ نابن ژبلی بکه‌ن گازی دێ وێ که‌م یا که‌سێ نه‌ کری……

نڤێسكار
سامی بنیامێن رێكانى
ژیانا هه‌لبه‌ستڤانه‌كێ ( قادرێ كوردى )

ژ دیرۆكنڤیسێن باكوورێ كوردستانێ 
عه‌بدولقادر كزل كایا ئێك ژنڤیسكارێن به‌رنیاسێ باكوورێ كوردستانێ یه‌و د ژیێ هه‌شت سالیێ دا چاڤێن خو ژده‌ست داینه‌ و دگه‌نجاتیا خو دا ده‌ست ب ڤه‌كولینێن دیروكى كریه‌ و گوند به‌رگوند چویه‌ هه‌تا كو باشورو رۆ ژهه‌لاتێ كوردستانێ ڤه‌ چویه‌ بو ب ده‌ست ڤه‌ئینانا پیزانینێن دیروكى و تانها هژماره‌كا په‌رتوكێن چاپ كرى هه‌نه‌ و كه‌فتینه‌ به‌رده‌ستێ خوانده‌ڤانان دا و هند ژى لبه‌ر چاپێ نه‌.
ناڤ و ژدایك بوون: ناڤێ وى یێ دروست (عه‌بدولقادر كورێ عه‌بویێ كورێ سه‌عیدى كورێ عه‌لى كورێ یوسف كورێ عه‌بدولكه‌ریم) یێ گویزه‌ ره‌شى یه‌ سه‌ر ب ئه‌یاله‌تا هه‌كارى (جوله‌مێرگێ) ڤه‌ یه‌ و ل سالا (1941)ژ دایك بویه‌.
چوونا وى بۆ خواندنێ: ل سالا (1948) چویه‌ خواندنگه‌هێ و بۆ هه‌یاما ساڵه‌كى خواندیه‌ لێ ژبه‌ر كو توشى چاڤ كولیێ بو ژ ئه‌گه‌رێ نه‌ بوونا چاره‌سه‌ریێ روناهیا چاڤێن خو ژده‌ست دان.پاشى خواندنگه‌هێ دهێلیتن.
چوونا وى بۆ خواندنا قورئانێ: و هه‌ر ژ زارۆكینیا خو فێرى قورئان خواندنێ بویه‌ ل نك مه‌لا ئه‌حمه‌دێ گویزه‌ره‌شى خواندیه‌ و ل ده‌ستپێكێ پیتێن قورئانێ نیشاداینه‌ و ب باشى فێربویه‌ و پشتى چاڤێن وى تارى بوین چه‌ند سوره‌تێن قورئانا پیرۆز ژبه‌ر كرینه‌ و هه‌تا نوكه‌ ماینه‌ لبیرا وى.
ژ ده‌ستدانا چاڤێن وى:چاڤێن وى ئێك ژ هزێترین و جوانترین و مه‌زنترین چاڤ بوون ل گوندێ گویزه‌ره‌شێ دا تشت چه‌ندێ دویربا دا بینیتن ئه‌ڤه‌ ژى بۆ ئێك ژئه‌گه‌رێن ژده‌ستدانا چاڤێن و كو ژلایێ كه‌سه‌كى ڤه‌ هاتبوونه‌ چاڤینكرن. ئه‌وبول هه‌یڤا چریا ئێكێ ل سالا 1949 توشى چاڤ كولیێ بوو هه‌ر ئێكسه‌ر به‌ره‌ف نوژداران ڤه‌ بر لێ چ چاره‌سه‌رى نه‌بوون.پاشى بابێ وى ئینا عیراقێ و بره‌ میسل و كه‌ركوك و به‌غدا لێ چ چاره‌سه‌رى نه‌بوون.
په‌یوه‌ندیێن وى دگه‌ل شێخ ئه‌حمه‌د بارزانى و شوره‌شێن ئه‌یلول و گولانێ:
ژبه‌ر هه‌ستا و سوزێن وى بۆ كوردینیێ ل سالا 1963ێ دچیته‌ بارزان نك بارزانیێ نه‌مر لێ ژبه‌ر كو بارزانى دناڤا شوره‌شێ دا بوو ئه‌و بو ما ل كوچكا شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزانى و وه‌كو ئاقلمه‌نده‌كى بۆ هه‌یاما چوار هه‌یڤان مال بارزان و شێخى گه‌له‌ك دانوستاندن دگه‌ل دكرن و رێزه‌كا مه‌زن لێ دگرت.
ده‌ستپێكا وى یا نڤیسینا دیرۆكێ: ژبه‌ر كو ناڤبرى دڤیا دیرۆكا كوردان بزانیت و بكه‌ته‌ به‌لگه‌یێن زێرین ئه‌وبو ل سالا 1951 ێ ده‌ست ب لێكولینا دیرۆكێ و فلكلورێ كورده‌واریێ كر و تانها ژى یێ به‌رده‌وامه‌ .
ناڤهاتى ب رێكا هاتن و چوونێ ل گوندو باژارێن كوردا و هه‌روه‌سا دیتنا شاره‌زایێن ده‌ڤه‌ران شیایه‌ پێزانینان بده‌ست خۆ بێخیتن . براو برازایێت وى هاریكاریه‌كا مه‌زن بۆ دكه‌ن هه‌تا كو بو پێزانینێن وى بنڤیسن و كێمتر خه‌میێ ناكه‌ن.
به‌رنامێ دیوانا به‌رزه‌ ل (TRTKURDI): ژبلى كو چه‌ندین دیدارو به‌رنامه‌یێن رادیویى و تێله‌فزیونان دا نه‌خاسمه‌ كو به‌رنامه‌یه‌كێ تایبه‌ت بناڤێ به‌رنامێ (دیوانا به‌رزه‌ ) كو ل trt kurdi دهاته‌ پێشكێشكرن. عه‌بدولقادر دیروكا كوردان ل هه‌ر چوار پارچێن كوردستانێ بۆ بینه‌ران شروڤه‌دكر و هه‌روه‌سا د وى به‌رنامه‌ى دا هژماره‌كا ده‌نگبێژێن ویلایه‌تا جوله‌مێرگێ(هه‌كارى) تێدا به‌شداربوون ئه‌و دیرۆك دكرنه‌ ستران ئه‌ڤێ چه‌ندێ ژى ره‌وشه‌كا دى دئێخسته‌ به‌رنامه‌ى.
په‌رتوكێن وى : چه‌ندین به‌رهه‌مێن چاپكرى یێن هه‌ین كو لسه‌ر ئه‌ركێ خۆ چاپكرینه‌ و كه‌فتینه‌ دخزمه‌تا خوانده‌ڤانان دا مینا( بووكا بارانێ , دیوانا شتره‌نجێ , فه‌لسه‌فا هه‌ژده‌ هزار عاله‌مێ, ترسا 193 وه‌لاتێن دونیایێ كو ئه‌ڤ په‌رتوكه‌ ب كورونایێ وعیلمێ مه‌نتیق و ئاسلێ ڤه‌ یاگرێدایه‌. سه‌د ئه‌شیره‌تێن كوردان و دیوانا حه‌فت ته‌به‌ق یا هه‌لبه‌ستانه‌)

وێنێ هه‌لبه‌ستڤان قادرێ كوردى باكورێ كوردستانێ

نڤێسكار
غه‌یدا بێروخی
چۆن روبەروی کەسی نەزان دەبینەوە

‎نەزانی بریتیە لەنەزانینی شتەکان یاخود لەهەندێک کەس دا نەخوێندەواری بەلام ئەمەیان زۆر دەگمەنە چونکە مەرج نیە ‎هەموو خاوەن بروانامە یەک زانا بێت ،نەزانی بریتیە لەنەزانینی شتەکان و هەول نەدان و بەدوادانەچوون و نەگەران بەدوای زانست و راستیەکان ، ومامەلەکردن لەگەل کەسی نەزان زۆر زەحمەتە چونکە کەسێک نیە کەبتوانی قناعەتی پێی بینی یان لێت تێبگات و هەموو شتێک قورس دەکات و لەدیدی خۆی شتەکان دەبینێت بۆیە دەبێت زۆر وریا بی بەتایبەت کاتێک کەسەکە لێتەوە نزیکە و ناچاری لەگەلی دابمینی وناتوانی خۆتی لێی دوربگری ، چونکە ئەگەر نزیکت نەبیت دەتوانی خۆتی لێ دوربگری ومامەلە لەگەل دا نەکەی. ‎چۆن روبەروی ئەم جۆرە کەسانە ببینەوە :_ ‎لەوانەیە کەسی نەزان کەسێکی نزیکمان بێت کە ناچار بین مامەلەی لەگەل دا بکەین و پێویستە رێزیان بگرین و پێیان نەلێن کەنەزانن بەلکو بەپێچەوانەوە.پێویستە بەزانایانە مامەلەیان لەگەل دابکەین تاکو کێشە رونەدات چونکە نەزان بەردەوام پێداگیرە لەسەر ئەوەی کەدەیلێت و بەراستی دەزانێت و رای بەرامبەر وەرناگرێت واتە تەنها خۆی بەراست دەزانێت لەکاتێک دا کە لەسەر هەلەن ،و رێگە بەهیچ کەسێک نادەن کەلەلایان بن جیاوازی ناکات لەنێوان راست و هەلە بۆیە پێویستە بەژیری و دانایی مامەلەیان لەگەل دابکەین ئەگەر کەسێکی نزیکمان بێت ،و لێیان دوور بکەوینەوە ئەگەر نزیکمان نەبێت ،پێویستە پەیرەوی ئەم خالانە بکەین لەهەلسوکەوت کردن و روبەرو بونەوەیان :_ ‎یەکەم :_پیویستە لەپێوەری زانستی خۆمان کەم بکەینەوە بەواتایەکی تر پیویستە خۆمان نزم بکەینەوە بۆ ئاستی نەزان تاکو بتوانین ئیقناعی بکەین . ‎دووەم:_ پیداگیری نەکردن لەسەر هەلویستێک پیویستە وەکو ئەو بیربکەینەوە تاکو لێانەوە نزیک بین تاکو بتوانین رازیان بکەین ‎سێیەم :_ دلنیابە لەوەی کە هەرمرۆڤیک ئەقلێکی هەیە و جیاوازە لەبیرکردنەوە لەکەسی تر تەنانەت ئەو ژینگەیەی کەتێدا دەژین وەکو یەک نین سەیری شتەکان بکە لەهەمووئاراستەیەک تاکو بتوانی تێبگەی لەوەی کەسانی تر دەیلێن ‎چوارەم:_ پێویستە قەبولی ئەوە بکەی کەناتوانی بیرۆکەی کەسانی تر بگۆری بەتایبەت کەسانی نەزان چونکەئەوان ئەو توانایەییان نیە کە کەسانی زاناو تێگەیشتوو هەیانە ‎پێنجەم :_ بریار لەسەر کەس مەدە لەرێگای توانا تایبەتیەکانی ،لەوانەیە توانای باشی هەبێت بەلام ئەقلی وای نەبێت کەبتوانێت تواناکانی ئاراستەبکات،بۆیە پیویستە بەچاوی ئەقل سەیریان بکەین نەوک بەچاوی تواناکانی ‎شەشەم :_ پێویستە لەزۆر بابەت دوربین کە جەدەل و گفتوگۆی زۆر لەخۆ دەگریت ، چونکە بێ سودە پێویستە زۆر ژیر بین لە هەلبژاردنی بابەت کەلەگەل نەزان دەکرێتەوە ‎تاکو نەکەویە پێچێکی تاریک کە نەتوانی لێی دەربازبی ‎حەوتەم :_ پێوستە شتەکان بەکەسی وەنەگرین و پێویستە دلمان گەورە بێت بەرامبەر ئەوەی کەدەیکەن ودەیلێن ‎هەشتەم :_ پێویستە بەرێزو ئەدب بین بەپێی توانا کاتێک دەکەوینە گفتوگۆ و دەمەقالی لەگەل نەزان پێویستە زۆر دانا و ژیر بین و بتوانین دان بەخۆمان دا بگرین و دوربین لەهەلچون و ناچار نەبین بەئەنجام دانی شتێک کەلەکەسایەتیمان بدات و دواتر لێی پەشیمان بین ‎نۆیەم :_ کاتێک کەبینیت بارودۆخ خراب و ئالۆزە پێویستە بەخێرایی ئیزنی دەرچوون وەربگری و ئەو شوێنە بەجێی بێلی ئەگەر بۆت کرا و کەسەکە کەسی نزیکت نەبوو

 
نڤێسكار
نعمت مارونسي
ژیانا سەخت و دژوار ل باژێرێ من
ئەڤە پشتی سەرهلدانێ ل سالا 1991و حەتا نوکە روژ بو روژێ چاڤێ هەمیا ل ژیانەکا ئارام و خوش گوزەرانی یە و روژانە چاڤەرێی هندێ نە کو سوبەهی ژ ئەڤرو ژلایێ ژیانێ و سەرفەرازیێ ڤە خوشتر لێ بێت، بەس دیارە کو بەرو ڤاژی ڤێ چەندێ یا دبوریت و روژ بو روژێ خوزیێن روژا بوری دخازین، ئەگەر ب شێوەکێ گشتی بەحس ل خزمەتگوزاریا بکەین راستە کو ژ ئالیێ ئاڤاهی و چێکرنا رێک و پرا و هتد دهوکێ پێشڤەچون بخوڤە دیتی یە ،بەس ئەز چ ل ئاڤاهیێ بلند بکەم دەما من کارەب نەبیت د زفستانێ دا زاروکێن خو پێ گەرم بکەم یان بو ماوێ چەندین سالایە بنێ بەرمیلا من یا گازێ شەنگی بویی و گاز لێ حەسرەتە،، ئەز چ لوێ رێک و پرێ بکەم یاکو ئەڤە سێ هەیڤە موچە نەهاتیە دان و مرادا من بشێم جارەکێ ڤراڤینەکێ بدەمە زاروکێن خو ژ دەرڤەیی مالێ، بوچی یە ئەو باژێرێ ب مودێلێن ترومبێلێن بالا و فەخفەخێ دناڤ باژێری و کولانێن مەدا هاتن و چونێ بکەن و، ئەڤە 10سالە من نەشیایە گەشتەکا ژدەرڤە بکەم کو خو وەلاتێن دەورو بەرژی بیت، چ لباژێرێ خو بکەم قوتابی ل جهێ فێری مەعریفەت و زانینێ ببن، ئەو یێت هاتینە فێرکرن ب چەکی و قوتابی نیڤا روژێ دناف پولێ دا بێتە کوشتن، چ لوێ زانکویێ بکەم یاکو کورو کچ و نەڤیێن داهاتی هندەک ب مادێن بێهوشکەر گرفتار ببن، من ئەو نەخوشخانە نەڤێت یا کو وەکی گدا و ساویلکەیێ لێهاتی و نەدەرمان و نەژی پشکنینێن باش لێ هەبن، ئەو وەلاتێ زانین و ساخلەمی بو پارە و کەسێ ژ هەژی بو جهێ وی نەهاتە دانان، ئەو دێ روژ بو روژێ ژناف چیت و دیماهیک دێ یا خراب و کرێت بیت، ئەوا من دڤێت بێژم پەشیمانیا نیڤا رێکێ هەر سەرکەفتنە، لەوما دڤێت دار بێنە کەزاختن و چیمەن بێنە ئادەکرن دا بەرهەمێ مەژی بێتە خارن
niviskar
ردوان گولی   
ئه‌مریكا چه‌وا هه‌ڤالێت خوه‌ دفروشیت ؟!

ردوان گولی/ سوید

سیاسه‌ت ل ده‌ڤ روژئاڤا ب گشتی و تایبه‌ت ئه‌مریكا، ئانكو بتنێ به‌رژه‌وه‌ندی، نه‌ هه‌ڤالێ به‌رده‌وام هه‌یه‌ و نه‌ دوژمنێ به‌رده‌وام و هیچ وه‌فاداریه‌ك به‌رده‌وام بو كه‌سێ نینه‌، هه‌ر وه‌كی (وینستون چێرچیل1873 — 1965 Winston Churchill) سیاسه‌تمه‌دار و سه‌روك وه‌زیرێن به‌ری نوكه‌ یێن بریتانیا گوتی: د سیاسه‌تێدا نه‌ دوژمنێ هه‌تا هه‌تا هه‌یه‌ و نه‌ هه‌ڤالێ هه‌تا هه‌تا هه‌یه‌ به‌لێ به‌رژه‌وه‌ندیێن هه‌رده‌م هه‌نه‌. ئه‌ڤ گوتنه‌ بوویه‌ پیڤه‌ر وبنیاتێ سیاسه‌تا ئه‌مریكا د پروسێسا سه‌ره‌ده‌ریكرنێدا دگه‌ل هه‌می ده‌ستهه‌لاتدارێن حكومران ل هه‌می ده‌م و جهان ل سه‌ر گویا زه‌مین، هه‌می وه‌كی ئێكن و ل ده‌ڤ ئه‌مریكا كه‌س ژ كه‌سێ باشتر نینه‌، بنیات و شه‌نگستێ ئێكانه‌ یێ ئه‌مریكا بكار دهینت، بتنێ به‌رژه‌وه‌ندیا وانه‌، ره‌وشت و هه‌ڤالین و مروڤ دوستی هیچ جهه‌ك د هاوكێشێ و فه‌رهه‌نگا واندا نینه‌، مافێن هه‌ڤالینیێ ژبو هیچ كه‌س و لایه‌نان نینه‌، بلا ئه‌و كه‌سێن خزمه‌تا وان كرین بو چه‌ندین سالان و به‌رده‌وام و ل دوماهیكێ نه‌ هاتن خه‌لاتكرن و پشته‌ڤانیكرن، به‌لكو به‌روڤاژی هاتن سزادان و پاش گوه ئێخستن .
ئه‌مریكا دیرووكه‌كا درێژ و پری سه‌ربور د خیانه‌تكرنێدا هه‌یه‌، دگه‌ل هه‌ڤال و دوستێن خوه‌ ژ سه‌روك و میرێن هه‌ڤپه‌یمان دگه‌ل هه‌ین، و پشتی هێز و شیان هه‌مبه‌ری به‌رهنگاران نه‌ ماین یان هێزه‌كا دیتر ئاشكرا بوو، ئه‌و دشێن پتر خزمه‌تان پێشكێشی ئه‌مریكا بكه‌ن و سیاسه‌تا وێ په‌یره‌و بكه‌ن، ئه‌مریكا ئه‌و هێلان ل نیڤا رێكێ و به‌ره‌ڤ چاره‌نڤیسه‌كێ به‌رزه‌ و تاری چوون، گه‌له‌ك سه‌روك و سه‌ركرده‌ بو ئه‌مریكا هه‌بوون و خزمه‌تكاریێن باش و گوهداربوون، به‌لێ ئه‌مریكا ئه‌و فروتن و ل پێش چاڤێن خه‌لكێ جیهانێ ب شه‌یتان و ئیبلیس قه‌له‌مدان برێكا ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنا خوه‌، و به‌ری هینگێ دگوت: ئه‌ڤه‌ فریشته‌ و كه‌سێن هه‌ره‌ باشن، به‌لێ بوچی هه‌تا نوكه‌ خه‌لك وانه‌ و سه‌ربوران ژ ڤێ سیاسه‌تا ئه‌مریكا وه‌رناگرت ؟! چونكه‌ ئه‌ڤه‌ شاشیه‌كا مه‌زن و كوشنده‌یه‌ ئه‌گه‌ر سه‌روكه‌ك یان میره‌ك هزربكه‌ت دێ وه‌لاته‌كێ زلهێز شێت كورسیكا ده‌ستهه‌لاتێ بو وی گره‌نتی كه‌ت و پارێزت، و ئه‌و دێ هه‌رده‌م ل جهێ خوه‌ مینت، و دیرووك دیده‌ڤانه‌ ل سه‌ر خیانه‌تكرنا وه‌لاتێن زلهێز و چه‌وا هه‌ڤالێن خوه‌ دفروشن، و هنده‌كێن دیتر په‌روه‌رده‌ دكه‌ن هه‌تا یاریا سیاسی جاره‌كا دیتر د به‌رژه‌وه‌ندیا واندا ده‌ستپێبكه‌ت.
ئه‌گه‌ر چه‌ند نموونه‌یا وه‌رگرین ژ دیرووكا نوی و سه‌رده‌م، هیچ تشته‌ك نه‌ مابوو سه‌روكێ پاكستانێ یێ به‌رێ ژه‌نه‌رال په‌رویز موشه‌رف بو ئه‌مریكا نه‌كری وه‌لاتێ خوه‌ كره‌ سه‌ربازگه‌ها ئه‌مریكی و زێده‌باری چالاكی و بزاڤێن ده‌زگه‌هێن هه‌والگێریێ و هه‌روه‌سا شاهێ ئیرانێ موحه‌مه‌د ره‌زا به‌هله‌وی مینا زاروكه‌كێ نازداركری بوو ل ده‌ڤ ئه‌مریكا به‌لێ پشتی ره‌ڤینا وی ژ ئیرانێ هاته‌ ژبیركرن و سه‌روكێ فلپینێ فردیناد ماركوس و سه‌روكێ په‌نه‌ما مانویل نورییچا هێزه‌كا تایبه‌ت یا هه‌والگێریا ئه‌مریكی ده‌سته‌سه‌ركر و ڤه‌گوهاست ئه‌مریكا و ب بهانا بازرگانیكرنێ ب مادێن بێ هوشكه‌ر هاته‌ زیندانیكرن و تێدا مر، و سه‌روك و دكتاتورێ كوبا باتیستا و سه‌روكێ مسرێ یێ به‌ری نوكه‌ موحه‌مه‌د حوسنی موباره‌ك و سه‌روكێ جورجیا ئیدوارد شیفارنارنادرزه‌ و سه‌روكێ ئیندونیسیا سوهارتو و دكتاتورێ وه‌لاتێ چیلی ژه‌نه‌رال ئوگستو بینوشیه‌ و سه‌روكێ كونگو موبوتو و سه‌روكێ وه‌لاتێ هاییتی جان ئاریستید، و هه‌ر براستی لیسته‌ یا دویر و درێژه‌ و به‌رده‌وامه‌.
سیاسه‌تا ئه‌مریكا و هه‌روه‌سا یا وه‌لاتێن زلهێز په‌یره‌وكرنا سیاسه‌تا میكیاڤیلییه‌(الغایه‌ تبرر الوسیله‌) ئانكو هه‌می تشت ره‌وانه‌ هه‌تا بگه‌هین ئارمانج و به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه‌، زاروك و ئافره‌ت و دانعه‌مر بهێنه‌ كوشتن و تیروركرن و ژناڤبرن، نه‌ گه‌له‌ك ئاریشه‌كا مه‌زنه‌ ل ده‌ڤ ئه‌مریكا.
گوتنه‌كا سه‌روكێ مسرێ یێ به‌ری نوكه‌ موحه‌مه‌د حوسنی موباره‌ك هه‌یه‌ دگوت: ئه‌وێ خوه‌ ب جلكێن ئه‌مریكا راپێچت ئه‌و یێ رویسه‌ . و ئه‌گه‌ر مروڤی بڤێت پێزانینێن باش و تێر وته‌سه‌ل ل سه‌ر فروتنا ئه‌مریكا هه‌بن هه‌مبه‌ری هه‌ڤالێن خوه‌، بلا په‌رتووكا نڤیسكارێ مسری مه‌جدی كامل بخوینت یا بناڤێ(كیف تبیع امریكا اصدقا‌وها ؟!) و ئه‌ڤه‌ ئیستراتیجیه‌تا ئه‌مریكانه‌ ب درێژاهیا دیرووكێ دگه‌ل هه‌ڤال و هاریكار و دوستێن خوه‌ . ئه‌مریكا خوه‌ ژ وه‌لاتێ ئه‌فگانستانێ ڤه‌كێشا یان هاته‌ ده‌رئێخستن پشتی پتر ژ بیست سالان ژ داگیركرنێ و گوره‌پانه‌ بو بزاڤا تالیبان هێلا، نه‌ تشته‌كێ سه‌یر و عنتیكه‌یه‌ ئه‌گه‌ر سوباهی هێزێن ئه‌مریكا ژ عێراقێ و باشورێ كوردستانێ ده‌ركه‌تن و خوه‌ ڤه‌كیًشا، چونكه‌ به‌ری هینگێ ئه‌مریكا ئه‌ڤه‌ یا ب سه‌رێ گه‌له‌ك خه‌لكێ دیتر ئینای، و دڤێت حاكم و سه‌روك و میر بتنێ پشتا خوه‌ ب گه‌ل و هاوه‌لاتیێن خوه‌ قائیم كه‌ن، و متمانه‌كا بهێز دگه‌ل هاوه‌لاتیێ خوه‌ دروستكه‌ن، برێكا دابینكرنا خزمه‌تگوزاریان د هه‌می بیاڤێن ژیانێدا. هنده‌ك جاران ئه‌ز وه‌سا هزردكم هنده‌ك حاكم و سه‌روكێن جیهانێ ئه‌وێن دناڤ فه‌له‌كا ئه‌مریكا دا دزڤرن، زور بێ ئاقل و گه‌مژه‌نه‌ چونكه‌ هیچ سه‌ربور و وانا ژ یێن دیتر وه‌رناگرن، ئه‌وێن ئه‌مریكا ل نیڤا رێكێ هێلاین و گوتینێ ئێدی كارێ مه‌ ب هه‌وه‌ نه‌ما و فلمێ هه‌وه‌ سوت .
ئه‌رێ تو بێژی سه‌روكێن وه‌لاتێن ئیسلامی و عه‌ره‌بی په‌رتووكا بناڤێ(كیف تبیع امریكا اصدقا‌وها ؟!) خواندبیت ؟! پشتی چه‌ندین سالان ژ پشته‌ڤانی و به‌ره‌ڤانیا ڤان سه‌روكان، بتنێ ئه‌گه‌ر كورسیكا وان لڤی یان ئێكێ ژ وان باشتر دیت، ئێكسه‌ر هاوكێشه‌ دهێته‌ گهورین و ئاش ب چه‌پی هاته‌ زڤرین و پایزا ژیێ وان خویابوو، و ژ ته‌خا فریشتان هاتن ناڤ لیستا له‌شكه‌رێ ئیبلیسان، و ل سه‌رده‌مێ خوه‌ ئه‌ڤان سه‌روك و میران ب درێژاهیا ژیێ خوه‌ خزمه‌تا ئه‌مریكا(العم سام) كرییه‌.
دوماهیك بالیوزێ ئه‌مریكا ل ئیرانێ به‌ری ره‌ڤینا شاهی، ولیه‌م سولیفان دپه‌رتووكا خوه‌ دا(أمریكا وایران) دبێژیت: شاه ل من زڤری و گوت پیلانه‌كا بیانی دژی من یا دهێته‌ چالاكرن و دارشتن، و ئه‌ز دویر نابینم سوڤیێت و ئینگلیز ڤی كاری بكه‌ن، به‌لێ ئه‌وا ئه‌ز د دلدا خه‌مگین كریم ژ هه‌ر تشته‌كێ دیتر، رولێ ئاژانسا هه‌والگێریا ئه‌مریكا بوو. سه‌روكێ جورجیا ئیدوارد شیفارنارنادرزه‌ دبێژیت: هه‌می داخوازیێن ئه‌مریكا و پتر من جێبه‌جێكرن و روله‌كێ سه‌ره‌كی ژبو هه‌رفاندن و ژێكڤه‌كرنا ئێكه‌تیا سوڤیێت، و من ژه‌نه‌رالێن وان ئینان هه‌تا راهێنانا ب له‌شكه‌رێ مه‌ بكه‌ن و سه‌رپه‌رشتیا وان بكه‌ن، و دسه‌رهندێرا خیانه‌ت ل من كرن و كوده‌تایه‌ك دژی من دروستكر، بالیوزێ ئه‌مریكی ل ده‌ڤ من دروینشت خوار و پشتی ده‌مژمێره‌كێ من دیت ل ناڤ خونیشانده‌ران دژی من ل گوره‌پانێ ل هه‌مبه‌ری په‌رله‌مانی، و ئه‌ز نزانم بوچی ئه‌ڤ چه‌نده‌ دگه‌ل من كر ؟!. هێنری كیسینجه‌ر(Henry Alfred Kissinger) وه‌زیرێ ده‌رڤه‌ یێ به‌رێ ل ویلایه‌تێن ئێكگرتیێن ئه‌مریكا و سیاسه‌تمه‌دارێ بناڤوده‌نگ دبێژیت: نه‌ ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌مریكایه‌ هیچ ئاریشه‌كێ ل جیهانێ چاره‌سه‌ركه‌ت، به‌لێ د به‌رژه‌وه‌ندیا وێ دایه‌ ده‌زیێن ئاریشێ بگرت و ل دویڤ به‌رژه‌وه‌ندیا نه‌ته‌وا ئه‌مریكی بلڤینت و بكاربینن.. سه‌روكێ به‌رێ یێ پاكستانێ ژه‌نه‌رال موحه‌مه‌د چیا‌و الحق(1924 — 1988) دبێژیت: ئه‌وێ سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل ئه‌مریكا بكه‌ت وه‌كی وی كه‌سیه‌ یێ سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل ره‌ژیێ دكه‌ت، هیچ نا گه‌هتێ بتنێ ره‌شبوونا چاڤ و ده‌ستان .
هه‌ر براستی ئه‌ڤه‌یه‌ روویێ راسته‌قینه‌ یێ سیاسه‌تا ئه‌مریكا ل جیهانێ، مفا و قازانج وه‌رگرتن ژ كاره‌سات و شه‌رێن ل سه‌رانسه‌ری دونیایێ
نڤێسكار
نعمت مارونسي
خازخازوکی و چارەنڤیسێ بنەمالێ؟.

دیاردا خازخازوکیێ لڤی وەلاتی روژ بو روژێ بەرەف زێدەبونێ ڤە دچیت و حەتا لدوماهیێ دگەهتە کارێن نەرەوا، روژانە لسەر جادە و کولانێن باژێرێ من چەندین جورێن خازخازوکیێ تێنە بەرچاف و هندەک ژ ئەوان دیمەنا ناخ هەژینن و ل پاشەروژێ دبنە ژ ناڤچونا وی کومەلگەهی. جورێن خازخازوکیێ ژی روژانە خو دگهورن دگەل کاودانا، جورەکێ خازخازوکیێ لکولانێن باژێری دگەرن و داخازا هاریکاریێ دکەن و ئەگەر پارەیی نەدەیە وان چ تشتێن دیتر وەرناگرن، جورەکێ دی لبەر دەرێ هەر مزگەفتەکێ ل باژێری هەژمارەکا دانعەمر ژ پیروکال و گەنجان دروینشتی نە و هەوارێن وان بسەر مزگەفتێ ڤە دچن، جورێ کو من پێ مەرەم و دێ ب نەباشی لسەر جڤاکی زفریت روژانە هەژمارەکا کچێن سنێلەنە ل دریان و چوار ریاهێن باژیرێ من دێنە دانان و حەتا شەڤ و نیڤ شەڤا خواستنێ دکەن، ئەو سنێلا کچ، یان کور کو پتریا شەڤێ ل دەرڤە دبورینیت و راستی ب سەدان ئاخفتنا دبیت، پاشەروژا وێ یان وی دێ چ بیت؟ لەوما فەرە ل سەر کاربەدەست و بەرپرسێن ڤی باژێری جدی ل سەر ڤێ چەندێ راوەستن و ڤێ دیاردا نەشرین بن بڕ بکەن خودێ وەلات و باژێرێ مە پارێزیت.

نڤێسكار
غه‌یدا بێروخی 
م. زانكو
چۆن دەبی بەکەسێکی سەرکەوتوو لەژیان
سەرکەوتن پالنەرێکی سەرەکیە بۆ جولەی هەرکەسێک لەژیان هەندێک کەس سەرکەوتن بەسەروەت دادەنێن و هەندێکی تر دەیانەوێت تەنها کاریگەرێکی ئەرینیان هەبێت لە جیهان، هە موو ئەمانە راستن، سەرکەوتن بە دروستی چەمکێکە شتی جۆراوجۆر و جیاواز بۆ کەسانی جیاواز بەگوێرەی هەندێک لە بیروبوچونی زانایانی دەروونی هەندێک رێنمایی هەیە کە دەکرێت تاکەکان پەیرەوی بکەن تاکوسەرکەوتوبن لە ژیان
۱_ ئامانجی دیاریکراو دابنێ: تاکو بەشێوەیەکی خێراتر سەرکەوتن بەدەست بێنین پیویستە نەخشە رێگایەک بۆ ژیان دابنێن، پێناسەی سەرکەوتن لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگۆرێت بۆیە گرنگە ئامانجی کەسی خۆت دیاری بکەی کە دەتەوێ چی بەدەست بێنی لەژیانی پیشەیی؟ ئامانجی رون دابنێ کە لەتوانای خۆت بێت، دانانی ئامانجی گەورە یارمەتیدەرە لە دروست کردنی چوارچێوەی کارکردن لەژیانی پیشەیی ، کە دەکرێت ئەمەش لەریگای ئامانجی بچوک بچوکەوە بێت
۲_روتینێک دروست بکەو پابەندبە پێی: زۆربەی کەسانی سەرکەوتوو ئەمە دەزانن کە سودێکی زۆر هەیە لە دوبارەبونەوە روتینیات وات لێ دەکات هەنگاوێک بچیە پێش و یارمەتیدەرە لەبەردەوام بونی بەرەوپێش چوون چونکە ئەگەر لەسەر هەمان رێچکە بچی زۆر بەئاسانی دەتوانی چاودێری بەرەوپێش چوونی خۆت بکەی بە تێپەربوونی کات
۳_بە دوای رێی نیشاندەردا بگەرێی: ئەوەی کە بەهەمان رێچکەی وەزیفی تۆ دا دەروات دەتوانێت رێ نیشاندەرت بێت و زانیاریت پێشکەش بکات و نشانت بدات کە چۆن مامەڵە لەگەل هەنگاوەکانی دواتر دا بکەی بەمەش دەتوانی بەشێوەیەکی خێراترو ئاسان تر سەرکەوتن بەدەست بێنی
٤_ ئاسان کردنی روتین: دەکرێت رێنماییە ئەرینیەکان یارمەتیدەرت بن لەبەرەوپێش چوون لەژیانی پیشەیی بەشێوەیەکی خێراتر بەلام خوی خراب و رێنمایی لەدەست دانی کات کاریگەری پێچەوانەی دەبێت،
٥_ فێربە چۆن بلێی (نەخێر) : گوتنی وشەی بەلێ زۆر ئاسانە و رازی کەرە، بەلام ئەگەر گوتت بەلێ بۆ زۆر لەشتەکان ئەگەر کەسێکی موافق بوی لەوانەیە رازی بی لە سەرپەرشتی کردنی زۆر لە پرۆژەو التزامات، یاخود تۆ کەسێکی بەئاسانی شتەکان لەسەرەتادا قەبول دەکەی و لە دواین چرکەدا پەشیمان دەبیت؟ لە هەردوو باردا هیچ خزمەتێک پیشکەشت ناکرێت بۆ سەرکەوتن’ زۆر قورس دەبێت گوتنی وشەی (نەخێر ) بەلام گوتنی زۆرباشترە و راستگۆیانەترە و کاتت بەفیرۆ ناروات بۆ شت گەلێک کە بەرەو سەرکەوتن ناتبات
٦_ لە هەلەکانت فێربە: ئەگەر دەتەوێت سەرکەرتوبیت نابیت هەلە لەناوت ببات دەکرێت سەر نەکەوتن باشترین فێرگە بیت بۆ فێربوون لە دوای هەرشتێک ، دەکرێت فەشەلی ئەمرۆ لە راستی دا وانەیەکت فێربکات کەیارمەتیدەرە بۆ دوربون لەفەشەلی گەورەتر لەداهاتوو بۆیە جەخت لەسەر بەرەوپێش چوون بکە نە وەک لەسە ر تەواوکاری (کمال ) ئەگەر توانیت لە هەلە فێربی ئەوە بەهێزترو زیرەکتر دەبی و سەرکەوتن بەدەست دێنی.
 
 
نڤێسكار
ره‌حیما به‌روارى
گەنگەشە و بڕسیاڕ و بەڕسڤ دان
ب پەیڤێن جوان رەحیما بەرواری دکەڤن دا باب و باپیران بو مە ڤەگێڕایە کو تو دشێی ماری ب ئاخفتنا نەرم وخوش وجوان ژ کونێ بینی دەر و هەروەها یا گوتی یێ خواری ب ڕەحەتی یا خواری و هەروەها ئاخفتنا خوش و نەخوش ژ ئێک دەڤ دهێتە دەر ….هتد. و دەمێ هەژار چوینە دەڤ پێغەمبەرێ مە موحمەدی سڵاڤێن خودێ ل سەربن کو نەشێن چ ب کەن سەدەقە وەک زەنگینا پێغەمبەری گوتە وان ( الكلمة الطیبة صدقة ) ئانکو گوتنا خێرێ و خوش سەدەقەیە، لەوڕا گوتنێن جوان و نەرم و خوش چەکەک زورێ ب هێزە ددەستێ هەلگری دا و هەر مروڤەکێ ئارام و سەرخو بیت و پەیڤێن جوان و شایستە ب کاربینیت د گەنگەشەیێ دا دێ بینی ئەو دێ ل داویێ ب سەرکەڤیت ژبەرکو ئاخفتنا نەرم و جوان ژ لایێ دەرونی ڤە توڕەیا بەرامبەر دئینیت خوار و ئارام و شاد دکەت وەک بارانەک ئارام سەر ئاخا تێهنی و بەروڤاژی پەیڤتنا ڕەق و توند بەرامبەر بێزاردکەت و ئاریشەیا ئالوزتر لێدکەت، ئارامی وسەرخو جوانی یە و هێز و سەرکەفتنە، تا د ئایەتەکا قورئانا پیروز دا خودایێ مەزن ودلوڤان موخاتەبا پێغەمبەرێ خو دکەت محمد ( ص ) بسم الله الرحمن الرحیم ( فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ) ئەگەر تو د گوتن و کریارێن خودا یێ دل ڕەقبای دا ئەو ژی ل دەوروبەرێن تە چن، هەروەها حەکیمێ لوقمان دگوتنەکا خو دا دبێژیت: هندەک گوتن هەنە دژوارترن ژ بەرا وتیژترن ژ سەرێ دەرزیکێ و تەحلترن ژ صەبارێ کو گیایەک زور تەحلە و گەرمترن ژ پەلا، و هندەک دل بیستانن ئاخفتنا خوش وخێرێ تێدا بچینن ئەگەر هەمی شین نەبن دێ هەر هندەک شین بن، لەوما بو مە دیاردبیت گوتنا نەرم وخوش و یا خێرێ ژ بنەمایێن سەرکەفتنێ نە و ڕێک خوشکەر و پرا هەڤگرتنێ یە و هەفسوزی یە و بەرهەم ژێ حەز ژێکرن و ئاڤەدانکرن و بەختەوەریێ یە.
نڤێسكار
نعمت مارونسي
بکار ئینانا ئاینی بو مەرەمێن سیاسی.

ئەگەر ئاورێیەکێ ل دیروکا گەلەک وەلات بدەین ب تایبەتی وەلاتێن عەرەبی و ئیسلامی. دێ دیار بیت کو پتریا ڤان وەلاتان ئایین بخو کری یە پەژان بو مەرەمێن سیاسی، هەر چەندە من نەدڤیا خو لڤی بابەتێ هەستیار بدەم بەلێ پێتڤی یە هندەک راستی بێنە گوتن ئەگەر د تەحل ژی بن، ئەوا ئەڤرو ل روژهەلاتا ناڤەراست د قەومیت، بتنێ باجا وێ خەلکێ سڤیلە و بێ دەستهەلات، ئەگەر هندەکێ نێزیکتر بەحس بکەین و ب تایبەتی کو گرێدایی ب مللەتێ مەڤە هەیی، ئەوژی کومکوژیا ل روژئاڤایێ کوردستانێ رویدەت و روژانە ب سەدا زاروک و ژن و دانعەمر دبنە قوربانی. خێرە کەس خو لوان ناکەتە خودان و پشتەڤانی بو وان نینە ما ئەوژی نە مروڤ و خودان مافن، ب تایبەتی حزبێن بناڤێ ئیسلامێ دئاخڤن بو تورکیا شەرمزار ناکەن، لڤێرە دێ بێژم چونکی بناڤێ دینی یێ خەلکەکی دخاپینن، نمونە جارێ ئەز دگەل کوشتنا هیچ کەسەکی نینم چ موسلمان بیت یان نەموسلمان بیت، چونکی خودێ دبێژیت هەرکەسێ نەفسەکێ بکوژیت بێ حەق. هەروەک وی هەمی عالەم کوشتی و بەروڤاژی هەر کەسێ ئێکی ژمرنێ خلاس کەت هەروەک هەمی نەفسا عالەمێ رزگارکری، دڤی شەرێ نوکە ل ئیسرائیل رویدایی کی مفادارە و کی پشتەڤانە، جارێ ئەگەر ئەم دناف ئیسرائیل دا و بتایبەتی پەرلەمانێ واندا چەند عەرەب هەنە ،چەند مزگەفت ل ئیسرائیل هەنە کو لدویف ژێدەرا نێزیکی 50 مزگەفتان هەنە، چەند عەرەب دناف واندا دژین، ئەرێ بوچی ئەو جهێن موسەلمانا خراب ناکەن، لەوما دێ بێژم شەرێ نوکە ل ئیسرائیل سیاسی یە و بناڤێ دینی خەلکی دخاپینن، کو ئەوژی ئیخوانن….. ل مسرێ ناڤێ وان ئیخوانن، ل تورکیا بناڤێ گەشە پێدانە و ل کوردستانێ بناڤێ ئێگرتویە و ل فلستین بناڤێ حەماسە لەوما بتنێ بو کوشتنا ل ئیسرائیل د عاجزن و بو روژئاڤایێ کوردستانێ دبێ دەنگن، ژلایەکێ دیڤە بوچی ئیران ئاگری خوشدکەت ئەگەر راست دبێژیت بوچی حزب اللە لبنانێ ناهنێریت هاری وان ژبلی پشتەڤانیا دەڤی و هندەک چەکی چ هاریکاریا وان ناکەت، ژئالیێ دیڤە چونکی ئیخوان دژی سعودیێ نە لەو ما پشتەڤانیا وان دکەت و دڤێت ئارامی ل دەڤەرێ جێگیر نەبیت، ئێدی ئەڤ هەڤیرە دێ گەلەک ئاڤێ ڤەخوت و خودێ کوردستانا مە پارێزیت. 

نڤێسكار
دلێر نه‌زیر 
نەفرەت لتەبن بناڤ و دەنگی.!

بناڤ و دەنگی تایبەتمەندیێن مروڤی یێن تاکە کەسی ژ مروڤی وەردگریت.. تو نەشێ بچییە چ جهان، خارنگەهێ، فروکخانێ یان هەر جهەکێ گشتی دێ خەلک بەرێخودنە تە و بەحسێ تە کەن.. دێ دەستێ خۆ درێژ کنە تە (بەرێخو بدە چاکێتی وی، چاوا یێ خارنێ دخۆت، چاوا یێ خو مەزن دکت ،شێوێ وی درێژترە ژ لسەر موبايلێ/ تەلەڤزونێ…هتد ) تو نەشێ ژ جهەکێ دەرکەڤی ئیلا ژ سەری هەتا بنی بەحسێ تە یێ هاتییە کرن..نە بتنێ مروڤ بەلکو بەحسێ هەڤال و مال و کەسوکارێن مروڤی ژی دکەن..چاڤێ خەلکێ یێل مروڤی چ جهێ مروڤ دچیتێ.. گەلەک هەڤال دێ لدۆر تە کوم بن تو دێ هزرکەی ئەو حەش تە دکەن و رێزئ لتە دگرن و پشتی هینگێ ل ئێکەم پێنگاڤ و تاقیکرن دێ بینی ئەو ئێکەم کەسن هێرشی تە بکەن و تە بهێلنه بتنێ و تە گونه هبار بکەن، تو دێ هەر بۆ خۆ بێژی خوزی هەڤالێن من نەبان و خوزی ئەز هێلابامە بتنێ و من هەڤال و نە یارێن خۆ ژێکجودا نە دکرن .. ل هەمی جهان کارێن تە بۆتە ب ساناهی دکەڤن ل فروکخانێ دێ کارێن تە بۆتە ئاسان کەن تول چاڤەرێبونێ نامینی..ل هوتێلێ چ ژورێن ڤالا ژی نەبن دێ بوتە ژورەکێ دابینکەن.. هەروەسان لجهێ پاسەپورتا ژی دێ کارێن تە بساناهی بن و هتد…..، بەلێ نەزان بتنێ باوەردکەن کو ئەڤ ئاسانکارییە هه می ژبەر تەنە چونکی تو مروڤەکێ خوشتڤی بەلكو هەمی ژبەر وێ چەندێ یە کو تو مروڤەکێ بناڤ و دەنگی و بناڤو دەنگیەکا درەو.. دێ گەلەک ئاخفتن هێنە گوتن و بەحسێ تە ب خرابی هێتە کرن دێ حەسید گەلەک زێدەبن و غەیبەتا تە دێ گەلەک هێتە کرن.. دێ گوشتێ تە بتە خوشترین گوشت بو خەلکێ کۆ بخون نزانن کو تۆ ئەی ئەو کەسێ بناڤو دەنگ توژی وەکی وان مروڤی و تە هەست یێن هەین و بخەم دکەڤی و دئێشی دەمێ کەسەک ب خرابى بەحسێ تە دکەت.. لدەمێ دهێنە دەف تە دبێژنە تە تو مروڤەکێ باشی و گاڤا ژدەڤ تە دچن دبێژن چەند مروڤەکێ خرابە.. لدەف تە سوپاسییا تەدکەن ولدەف کەسێن دی دهاڤێژنە تە نەفرەت لتەبن بناڤ و دەنگی..!! دێ گەلەک ب باشی بەحسێ تە هێتە کرن تودێ هزرکەی تو باشترین کەسی ئەو بخۆ نە ژبەرتەیە بەلکو ژ بەر هندێ یە کو تو دشاشا موبایلێ یان تیڤیێ دادەردکەڤی.. بەلکی تو خرابترین کەس بی بەلێ ئەو سەرەدەریێ دگەل تە دکەن کو تۆ کەسەکێ کاملی و چ خەلەتییان ناکەی.. ژبیردکەن کو تو ژیک مروڤی و خەلەتییان دکەی و ئەگەر تە خەلەتی کر دێ مەزن کەن و تشتا لسەر زێدەکن هەروەکی تە مەزنترین گونه هکری و لتە نابورن سەرا ڤێ خەلەتییا تەکری بەلکو دێ لسەر تە کنە مال و دێ بێژن تە تو مروڤه کێ درەوینی..دێ تە بەنە بەر پەرێن ئەسمانی و ژ نشکەکێڤە دێ تە ل ئەردی دەن .. نەفرەت لتەبن بناڤ و دەنگی..!! ل دووماهیێ من زانی و ئەز تێگەهشتم کا بوچی شێخ (عایز فەزەنی) بریار دا خۆ ژ ژیانا گشتی دویر بێخیت.. هەرتشتەکێ ل دەوروبەرێن من درەون و درەوەکا مروڤی دسەردا دبەت.. هەمی خۆ هوسان پێشچاف دکەن کۆ حەژ من دکەن و ئەز دڤێم ئەرێ ئەو لکیڤەنە وەختێ نەخۆشیێن من و ئەو دەمێ ئەز پێتڤی ب وان.. هەروەکی بتنێ ئەو ل دەوروبەرێن من بوون ژبەر بناڤ و دەنگیامن.. خەلک هەمی ب دویڤ ناڤ و دەنگیێ دکەڤن و ئەو نهێنی و نەخۆشیێن وێ نزانن..خەلک تشتێ عەزیز و ب قیمەت ژ دەست ددەن ژبەر وێ و ئەو بتنێ خەیالەکە و درەوەکە.! هزرێن گەنجەکێ

نڤێسكار
سلوى محمد نهێلى
كار و هونه‌ر دناڤ جڤاكى دا…
هه‌ر ملله‌ته‌كێ پێدڤى ب هونه‌ر و پێشه‌یی خۆ هه‌یه‌، د هه‌مى بیاڤان دا، پێخه‌مه‌ت ژبۆ پێشكه‌فتن و پێشڤه‌چوونا كومه‌لگه‌ها تێدا دژین ژبلى كو ژبۆ ب ده‌ستڤه‌ئینانا داهاته‌ك بۆ ژیانا خو یا روژانه‌. له‌ورا ب فه‌ر دزانم ئه‌م كورد ژى مینا هه‌ر ملله‌ته‌كێ خه‌بات و پێشڤه‌چوونا هونه‌ر و پیشه‌یا خو بێ كێماسی هه‌بیتن. پیشه‌ یان كار هه‌ر ژده‌ستپێكا په‌یدابوونا مروڤایه‌تیێ كو بویه‌ به‌شه‌ك ژ پێدڤیاتیێن ژیانا مروڤان یا روژانه‌، هونه‌ر و پیشه‌یی نه‌كاره‌كێ كو كه‌سه‌ك ئه‌نجام بده‌ت ببیته‌ ئه‌گه‌رێ كێماسیا وى كه‌سى یان وى تاكى، لێ وه‌كى دبینین ل كوردستانێ زوربه‌یا كاران ب (عیب) كێماسی دبینن. مینا وێ چه‌ندێ كو گه‌له‌ك كه‌س هه‌نه‌ هیڤى و ئاره‌زویا وان كاره‌كه‌ كو ئه‌نجام بده‌ن لێ ژبه‌ر مالباتاخو یان ده‌وروبه‌رێن خو یان ژی ژبه‌ر جڤاكى نه‌ شیاینه‌ وێ هیڤیا خو ب جهبینن، ژبه‌ركو ب چاڤه‌كێ كێم دنێرنه‌ كارێ وى كه‌سی كو ئه‌ڤ كه‌سه‌ ب ئەڤى كارێ كێرنه‌هاتى مژویل بوویه‌. لێ وێ چه‌ندێ نابینن ئه‌گه‌ر كه‌سه‌كێ ئاره‌زویا ئه‌نجامدانا هونه‌ره‌كێ یان كاره‌كێ هه‌بیت به‌ره‌ف وى كاریڤه‌ بچێت دێ بیته‌ ئه‌گه‌رێ سه‌ركه‌فتنا وى تاكى، دیسان دبیته‌ ئه‌گه‌رێ خوشیا روحى و ده‌رونیا وى تاكى یێ ب وى كاری رادبیت. ئایا بوچى ئه‌م هنده‌ پاشڤه‌مایی نه‌ كو نه‌شێن وى كاری ئه‌نجامبده‌ین یێ حه‌زا مه‌ ل سه‌ر هه‌ی؟. گه‌لو ما ده‌م نه‌هاتیه‌ ئه‌م خو بگوهورین دگه‌ل گوهورین و پێشكه‌فتنێن د جیهانێ دا په‌یدا بووین؟. مانه‌ پێدڤی یه‌ نفشه‌كێ نوی و پێشكه‌فتى ئاڤا بكه‌ین بگونجن دگه‌ل پێشڤه‌چوونێن ڤێ جیهانا مودرندا؟. ئایا ده‌م نه‌هاتیه‌ وه‌ك تاك بریارێ ل سه‌ر كار و پێشه‌یا خو بده‌ین بێ كو رازه‌مه‌ندیا ده‌وروبه‌ران وه‌رگرین؟ ئه‌گه‌رێن پاشڤه‌مانا كومه‌لگه‌ها مه‌ د هه‌می پیاڤان دا ڤه‌دگه‌ریته‌ بو وان دابونه‌رێتێن نه‌دروست كو ئه‌م ل سه‌ر دچین ئه‌وێن مه‌ بۆ خۆ وه‌ك رێكه‌ك قاعیده‌ك هه‌لبژارتی و ل سه‌ر دچین، مینا وێ بریارا مالبات و كه‌سوكارێن مه‌ بێ حه‌ز و ڤیان ل سه‌ر ژیان و پاشه‌روژا مه‌ دده‌ن، ئه‌و كار و پیشه‌یا ئه‌و بو مه‌ دهه‌لبژێرێن بێ كو حه‌ز و شیانێن مه‌ ل سه‌ر هه‌بیت، هونه‌ر و پیشه‌ كاره‌كێ گرنگ و تایبه‌ته‌ بو هه‌ر تاكه‌كێ دناڤا جڤاكی دا، بلا بزانین ئێدى كار و هونه‌رێ خو ب هه‌لبژیرین و نه‌هێلین ده‌وروبه‌ر كارتێكرنێ ل سه‌ر مه‌ و كارێ مه‌ بكه‌ن، وه‌نه‌كه‌ین كو جهه‌كێ یان كاره‌كێ بو مه‌ ب هه‌لبژێرن نه‌ ل دویڤ ئاست و شیانێن مه‌دابیت نموونه‌ مینا وێ ئێكێ كو من كارو هونه‌رێ دارتاشی بڤێت لێ مالبات بو من كارێ ئه‌ندازیاری ب هه‌لبژێرین، كه‌سه‌كێ دی شاره‌زایی د كارێ كارگیری دا هه‌بیت لێ مالبات وى كه‌سی ب كه‌ته‌ سیاسه‌تمه‌داره‌ك، یان ئێكێ حه‌زا كارێ خودانكرنا ته‌رشه‌ته‌والى هه‌بیت لێ كه‌سێن ده‌وروبه‌رێن وى بكه‌نه‌ بازرگانه‌ك، و كارێ من و ڤى و وێ هه‌نێ ب كێماسی ببینیت، ئه‌ڤه‌ دبیته‌ ئه‌گه‌رێ خه‌موكى و شكه‌ستنا تاكى د كار و پیشه‌یا خو دا، له‌ورا دبینم كاره‌كێ كێم یان یێ بچویك چ كێماسی تێدانینه‌ بلا هه‌ر ئێك ژ مه‌ ل دویف حه‌ز و ئاست و شیانێن خو كار و هونه‌ر و پیشه‌یا خو ب هه‌لبژێریت دا ببیته‌ ئه‌گه‌رێ سه‌ركه‌فتن و پێشڤه‌چوونا هه‌ر تاكه‌كێ دناڤ كومه‌لگه‌ی دا. دیسان ببیته‌ ئه‌گه‌رێ گه‌شه‌كرنا كاره‌كێ راست و دروست و هه‌ر وه‌سا ببیته‌ ئه‌گه‌رێ دلخوشیا وی یان وێ كه‌سا ب وى هونه‌ری وى كاری رادبیت یان ئه‌نجام دده‌ن. كار و هونه‌ر وه‌ك زنجیره‌یه‌كێ نه‌ د ناڤا كومه‌لگه‌ی دا ئه‌گه‌ر خه‌له‌كه‌ك ژ وێ زنجێرێ دناڤدا نه‌بیت یان ڤه‌قه‌تیت دێ بینین كێماسیه‌ك یا تێدا هه‌ی و ئه‌و زنجیره‌ ئێكدوو ناگرن ڤالاتیه‌ك دێ دناڤ دا په‌یدا بیت، میناک ئه‌گه‌ر ئه‌ندازیار و كاركه‌رێن كارێ ئاڤه‌دانكرنێ هه‌بن لێ هوستا نه‌بیت كارێ خۆ یێ هوستایێ وه‌ك دانانا دیواره‌كێ كو بلوكان ل سه‌ر ئێك رێز بكه‌ت كار نائێته‌ ئه‌نجامدان، ئانكو خه‌له‌كه‌ك دناڤ ڤێ زنجیرا كارێ ئاڤه‌دانكرنێ دا یا كێمه‌، له‌ورا یا پێدڤیه‌ هه‌می كار دناڤ كومه‌لگه‌ی دا بهێنه‌ ئه‌نجامدان یێ كێم و بچویك تا دگه‌هیته‌ گوپیتكا بلنداهیێ، ئه‌م كار و هونه‌رێ بچویك ب چاڤه‌كێ كێم نه‌بینین، پێشه‌یا چ كه‌سان ژی ب كێماسی نه‌بینین كارێ مه‌زن بێ یێ بچویك نائێته‌ ئه‌نجامدان. هێڤیا وێ ئێكێ كومه‌لگه‌هه‌كا ساخله‌م و پێشكه‌فتی دناڤ ملله‌تێ مه‌ دا بێته‌ هه‌بوونێ دا بێ ئیراده‌گرتنا هه‌ر كاره‌كێ تاك ئه‌نجام دده‌ن. سه‌ركه‌فتن بو هه‌می خودان كار و پیشه‌یێن كێم و بچویك تا یێ به‌رز و بلند…
نڤێسكار
غه‌یدا بێروخی
دەسەڵات و بەرپرسیاريەتی
دەسەڵات بریتیە لەمافی یاسایی یاخود دەسەڵاتی فەرمی بەرێوەبەر یاخود سەرپەرشتیار یاخود بەرێوەبەرانی جێی بەجێکاری ئاست بەرز لەرێکخراو بۆ سەرکردایەتیکردن و فەرمان پێی کردنیان و پێدانی زانیاری و رێنمایی و گەیشتن بە گوێی رایەلی، بەرێوەبەر بۆی هەیە بریاری پەیوەست بە راپەراندن و رانەپەراندنی ئەرک و کارەکان دەربکات بەمەبەستی گەیشتن بە ئامانجی رێکخراو، دەسەڵات بەپێی شوێنی تاک لە رێکخراو دەگۆرێت ئەپەری دەسەڵات لە ئاستی سەرەوە یە لە زنجیرەی پەیکەری رێکخراو بۆیە لەسەرەوە دەردەچێت و لێشاو دەکات بۆ ئاستی خوارتر، تاک ناتونێت پلەیەکی باڵا وەربگریت ئەگەر دەسەڵاتی نەبێت، دەسەڵاتە کە وەزیفە و پلە جیادەکاتەوە لە پلەی تر. دەسەڵات دوو جۆری هەیە: دەسەڵاتی فەرمی و دەسەڵاتی کەسی. بەڵام بەرپرسیاریەتی بریتیە لەپابەندبوونی تاک ئینجا چ بەرێوەبەر بێت یاخود فەرمانبەر بەو ئەرک و فەرمانەی کە پێی سپێیردراوە، ئەو کەسەی کە ئەرک وەردەگرێت بەرپرسیارەتی راپەراندنی هەڵدەگرێت واتە کاتێک کەسێک ئەرکی پێی دەسپێیردرێت لەهەمان کات دا بەرپرسە لە ئەنجامەکانی، پابەندبوون کرۆکی بەرپرسیاریەتیە دەسەلات مافی یاسایی بەرێوەبەرە لەدەرکردنی فەرمان و بەرپرسیاریەتی ئەنجامی دەسەڵاتە، تاکی بەرپرس لەهەردوو باردا دەبێت بە ئەمانەت و بەوپەری رێکوپێکی و هەستکردن بەبەرپرسیارەتی ئەو کارەی یاخود ئەو ئەرکەی لەسەر شانیەتی بەجوانی رای پەرێنێت، ئەو دەسەڵاتەی کە هەیەتی لەکاری باش و چاکەدا بەکاری بێنێت کەسایەتی ومرۆڤ بوونی خۆی لە بیرنەکات لەهەر پۆست و پێگەیەک دا بێت لە کۆتایی دا دەبێت ئەوە بزانێت کە خزمەتکارە ئەو پلەوپایەی کە پێیدراوە لە خزمەتی خەلک بە کاری بێنیت و خەلک و خوداش لەخۆی رازی بکات و مرۆڤایەتی سەر بێخیت و پایەکانی پتەوتر بکات و کارەکانی بەو پەری خۆشەویستی و ئەمانەتەوە راپەرێنیت لە کۆتایی دا هەر تاکێک بەرپرسە بەرامبەر ئەو دەسەڵاتەی کە پێیدراوە. 
 
 
 
 
نڤێسكار
الياس نعمو ختارى
گۆرانی و ئستران گۆتن و تەمبوورڤان لدەمێن بەرێ
ما دیوان ژ دیوانا ئستران بێژ وتەمبوور ڤانان خوشتر ھەبوو لسەر وی دەمی، لەوما دیوان نەت ھاتە گریدان ھەگەر دەنگ بێژەک و تەمبوور ڤانەک لێ نەبا، گەلەک جاران دەمێ ئستران دھاتنە گۆتن دیوانێ پێکڤە ل دوو ئستران پێژی ڤەدگێران و مست دقوتان ئانکۆ گەلەک جاران دبۆنە مقام و زەوق لێدان ھەتا بنگۆڤەند، ھەر دیسان ئستران مینا قسەتا ھەموو جۆر ھەنە وەکی ئسترانێت ئەڤینیێ وئێت شەری و داستانان و غەریبیێ وھتد….
گۆرانی و ئستران گۆتن :
ئت درێژیا مێژویدا وھەتا ئیرۆ رۆژ ھەر مرۆڤ ئی پێتڤی دەربینێ بویە ژ ھەست وفکر وھزرێن خۆ، ئەڤ دەربرینە بگەلەک رێکان دئێتە دیارکرن بۆ کەسێ بەرامبەر، ژوانە رێکا گوڕانی و ئاواز وئستران ودەنگێن خۆش تایبەت لدەمێن بەرێ ئەو دەمێن کۆچک ودیوان و مەحفل وشەھیانان ھەتا بێی بگەھیە گۆرانی وئسترانێت دگەل یاریکێن زارۆکان دئێنە گۆتن، ھەگەر بێین بەرێ خۆ بدەینێ لسەر دەمێ بەرێ کا چاوابوو گۆتنا ئستران ومقاما و کیبوون بڤی کارێ ھەنێ ڕادبوون، ھەلبەت ھەر وەختەکی وھەر دەمەکی دەنگ خۆش ودەنگ بێژێن خۆ ھەبوون ژ ئافرەتان و ژ زەلامان، لەوما دێ لدەمێ شەھیان وداواتان وھەر خۆشیەک ھەبا رابانە ب گۆتنا گۆرانی وئسترانان ب وان دەنگێن نازک وزەلال و بقەوەت وپر خۆش پێ جڤات ودیوان خۆشکربان، ژبلی دەنگ وئاوازێن دھۆل وزرنایێ ئەوێن بدەست و تبلێن کەسێن زیرەک دھاتنە ژەنین ولێدان.
ژنمونەین وی سەڕدەمی لدەمێ بەربوو دچۆنە بوکێ :
ئەوو کەسێن ژ مالا زاڤای رادبون وبەرف مالا بوکێڤە دچون لرۆژا داوەتێ ب مەرەما ئینانا بوکێ بۆ مالا زاڤای دبێژنێ بەربوو یان بەربووک، دگەل مست قوتان وھلھلاندنێ وگۆتنا مقام وئسترانان، ھەلبەت ب پێیان دچۆنە بوکێ وھەسپەک جوان دخەملاند دابوکێ لسەر سوارکەن وھندەک جاران زرنا بێژ ودھۆڵ قوت دیسان دکرنا سەر دەوارا داکوو گەلەک ماندوی نەبن، بتریا وان گۆرانێان ئێت گۆڤەندێ بوون وئب بنەماڵا زاڤایڤە گرێددان، بۆ نمونە دێ گۆتبانا ئەوو کچکا ئاڤ کێش ئانکو ناڤێ خوشکا زاڤای دئینا ئەوا بکارێ کێشانا ئاڤێ رادبت، یان دێ کربانا بەحسێ ئافرەتا نان پێژ ئەوا نانی پاندکەت ونانی دپێژت یان یا جلشۆ ئەوا جلک وبەران دشۆت ب مەتح وباشی بەحسێ وان دکرن وەک رێزگرتنەک بۆ کار و خەباتا وان، لدەمێ بوک ڕادکرن ژ مالا بابێ وێ گەلەک گۆڕانی پێ دھاتنا گۆتن ژوانە (بوکێ دەلالێ رابە خۆ کارکە) کوو گەلەک یە بناڤ و دەنگ بوو، ھەڕدیسان گۆڕانیا (مەبێرۆ ما ژوا بێرۆ) و (نارینێ ھەی نااارین) وگەلەکین دی بکەیف وخۆشی دگۆتن ھەتا بوک ژمالبابا وێ دگەھاندە مالا وێ یا نوو.
قۆناغا دووێ دێ چۆبانە زاڤا ژ مالا جیناران ئینابا ب گۆرانیا (کاکۆ زاڤایۆ نەچە سەربانی یان کاکۆ زاڤایو مەشنو زافاکر) ژبەرکو ژاڤا دبرنە سەربانێ مالا جینارا دەمێ بووک دئینە مالا بابێ زافای، وپاشی دێ بکەیف و خۆشی ئینابانە ناڤە مالێ.
ئستران گۆتن ل کۆچک ودیوانان :
وەکی دئێتە خۆێاکرن دگەلەک ھەلکەفتاندا ژیانا بەرێ ژیانەک پر تەعب و زەحمەت بوو و ب شێوەکی راستوخۆ ب سرۆشتی وئاخێ وتەرش وتەوال وگیانەوەرانڤە یە گرێدایبوو، لەوما لدەمێ ھێڤاری و شەڤ بێریێ دبوو دەمێ بێھنڤەدانێ و خەلک ھەموو ل کۆچک ودیوانان دجڤینین ولێک کۆمدبوون، ئستران بێژێن دەنگ خۆش وتەمبوورڤانێن چەلەنک دھاتن تەمبوور لێ ددان وقیردکرنە ئسترانێت داستان وشەرێن بەرێ و وی سەردەمی ومەدحین مێرخاس وچەلەنگێن خۆ وئاغایێن ئێلێن خۆدکرن، ھەڕدیسان ئسترانێت عەشق و ئەڤینیێ جھێ خۆ دناڤا مەحفەلێن کۆچک ودێواناندا ھەبوون، ھەردیسان گۆتنێت خۆش وەک پێکەنیک دناڤا کەسێن ھەڤالێن ئێک وکەسێن تاخ ومەحلێن ئێک ودوو ھەتاب گەسێن گوند بگوند یاری وپێکەنیک دناڤدا ھەبوون بۆ زەوق خۆشکرنێ.
ئستران گۆتن دگەل دەمێ کاری :
لسەر دەمێن بەرێ کار ئی زاڤبوو ژوانە دروونا دەخلا مەلک ھەبوو وپالان لدوو خەتا وی دەخل ددرووتن، دگەلدا ئستران بیژەکی دێ قیرکربا ئسترانەکە ب وەزن وقافیا دروونێ و پالا لدوو وی ڤەدگیران داکو زەوقێ وان خۆشبت وبتر بەرھەمێ کارێ وان دیاربت وبتر و خۆشتر دروونێ بکەن، ھەر ھۆسا و بڤی رەنگی دگەل گێرانا دۆرا جێنجەرێ وگێرێ ودێرانێ وپیفانا دەخلی وداگرتنێ وخالیکرنا دەخل ودانی وکای وقەسەلێ و گیرانا دنگێ و دستاری و قوتانا جۆھنی و ھتد…، ھەردیسان لسەر بیستانان لدەمێ ئاڤدانێ و چنینا بەرھەمێ وان ئێ بەردەوام ئەوان بخۆ ئستران دگۆتن لدرێژیا وەرزێن سالێدا، شڤان وبلورا شڤانی چ جاران نائێتە ژبیرکرن لدەمێ چێراندنا پەزی ولدەمێ مەغەلکرنێ وھاتنا بێریا بۆ ناڤا کەریێ پەزی ب مەرەما دۆتنێ ومێژاندنا کار وبەرخێن ساڤا، دیرۆکا ئستران گۆتنێ یە کەڤنە ودرێژە ھەتا بگەھینە رۆژێن نەخۆش شین وتازیا دیرۆکێن خەمگینیێ دئێنە گۆتن بەھرا بتر بدەنگێ ژنکێن دانعەمر دناڤا مالا تازیدا دبێژن تایبەت ل شینا گەەنج ومێرخاس و کەسێن برومەت وقەدر وقیمەت دناڤا چڤاکی دا. دایک ھەر دایکە و چو کەس جھێ وێ ناگرن لەوما دئێتە بیرا مە ھەموان ھەردەم زارۆکێن خۆ لدەمێ ھژاندنا لاندکا وان ب گۆرانی ودەنگێ خۆش تایبەت لالی لالی دەلالێ منۆ لالی یان دەلالا منێ لالی ھەردیسان لدەمێ ھەلھاڤێژتنا زارۆکی ھەردیسان گەلەک جاران دایکا ئسترانێت غەرییبیێ بۆ زارۆک وکەس و کارێن خۆ دگۆتن لدەمێ بیری کرنێ وهتد ….
نڤێسكار
ره‌حیما به‌روارى
زانست چەکێ ب هێزێ هەردەم.. 
ئێک ژ نیعمەتێن خودایێ مەزن ودلوڤان دگەل مروڤا کری زانین وزانستە وخودای گەلەک تەئکیدا ل خواندنێ وزانینێ کری ، لەوڕا دئێکەم پەیڤ و دئێکەم ئایەتا قوڕئاناپیروزدا یا ئەمر کری ٳقرٲ ئانکو ب خوینە لەوڕا خواندن مینا نان وئاڤێ پێویستیەکا گڕنگا ژیانێ و دەڕگەهێ پێشەروژێ پێڤەدبیت وگەشترلێ دهێت ،دبیتە ڕێک خوشکەرەک ب هێزو کاریگەر بو دابین کرنا پێویستێن ژیانێ زێدەباری ئەو بوهایێ مەزنێ ددەتە هەلگری دناڤ جڤاکێ دا کو دبیتە مروڤەکێ خوشەویست وخودان ڕێز ، زانست هەلگڕێ خو ژ تاریاتیا نەزانینێ قوڕتال دکەت وبەرڤ ڕوناهیا زانینێ وژیانەک شاد پڕی سەرکەفتن وبەرهەم دبەت ، کەس ل جیهانێ نەبویە ب دڕێژیا دیروکێ پەشیمانی ڤێربوونێ وزانین وزانستی بوی ئەو نەبیت یێ ئەڤ زانین وزانستە بۆ کارێن خڕاب ونەڕەۆا ب کارئیناین و ل داویێ ویژدانا وان لڤییە وپەشێمان بوینە ژبەرکو زانین وزانست شیرەک دوو سەرە وهەردوو دتیژن وئەگەڕ ب شارەزایێ ب کار نەئینی دێ تە بریندارکەت وپێشەروژا تە بەرەڤ ئایندەک ڕەش ونەدیار بەت ، لێ ئەگەڕ تە ب هوشیاری وسەرخو وئارامی ب کارئینا بێگومان دێ بوتە بیتە مەزنترین خزمەتکار ودێ ڕوژ بۆ ڕوژێ ئایندێ تە گەش تڕ لێکەت ، ژی کاڕتێکرنێ ل ڤێربوونێ ناکەت وژی نەپیڤەرە وپێغەمبەرێ مە سڵاڤێن خودێ ل سەر بن دفەڕموودەکا خودا کەرەمدکەت ((سلُوا الله علمًا نافعًا، وتعوَّذوا بالله من علمٍ لا ينفع)) صدق رسول الله ئانکو زانینەکا پاک وب مفا داخواز بکەن وب خودێ خو ب پاڕێزن ژ زانین وزانستێ بێ سود ، ب زانینێ تاکە کەس دێ شیێت خو ومالاخو وەڵاتێ خو ئاڤاکەت تاک وەک مڕوڤەک ب بوها ل ناڤ جڤاکی وب داهاتیێ وێ زانینێ دێ مالا خوژی ب ڕێڤەبەت و ب هەڕ وێ زانینێ دێ وەڵاتێ خوژی ئاڤاکەت چ ئەندازیاربیت چ نوژدار بیت چ ماموستا بیت …..هتد چەند پەسنا زانین وزانستی بکەی دەرحەق نادەرکەڤی ، زانین وزانست چەکەکێ پڕ ب هێزە تو دشێی خو پێ ب پاڕێزی وهەروەها بێ بەڕڤانیێ بکەی وهێرشێ ژی پێ بکەیە سەڕ دوژمنا ئانکو ب کورتی ئامرازێ سەرکەفتنێ یە لێ ئەگەر ب میکانیزمەکا دڕووست وساخلەم ب کاربینی
نڤێسكار
حه‌جى ئه‌حمه‌د
هێڤیێن بەلگ زەر….
هشکە سالیان یێن لسەر هێڤییان دا گرتین،خەڵک یێن خۆش خۆشکان بخۆ دبێژن یێن ڕۆندکان لسەر هێڤیێن بەلک زەر دبارینن،ڕۆژانێن ژیێ خۆ دهژمێرن بۆ پارەو فلۆسان حەزدکەن زوو شەڤ و ڕۆژ ئێک دوو بسۆژن. ساڵ بەری دوو هزارێ ب پیان دچوون نۆکە یێن ب پەڕ دکەڤتین دفڕن،یێن دۆهی ژ دایک بووین ئەڤڕۆ خۆدان زارۆکن یێن دبێژن ئەم یێن پیڕ بووین،سەرهاتیان ژ بابێ خۆ گۆهلێ دبن یێن باپیران ژی باب بۆ ڤەدگێرن ،سەرسۆرمان دمینن بخۆ دبێژن ئەو چەند دخشیم و ساویلکەبوون. بێ کۆ بزانن ئەو دئازاد بوون نەزیندانیێن پارە و کۆچکۆ حەزێن دلی و داخوازیێن زاڕۆک و ژنان بوون،یێ هەی خۆ پێرازی دکرن چاڤێن وان ل کەسێن ژوان مالدەوانتر نەبوون،نە دانێ سالێ هەمیێ یێن بۆ چەند هەیڤان هەبان هەما بەس بوون،بۆ خەمێن مڕۆڤان ژ دڵ دگرین دەمێ کەیڤێ ژ دل دکەنین،ئەز دشێم بێژم هەمی گیان وەکی ئێک جەستە بوون،ئێشێن گران و دەرۆنی ئەز نابێژم هەما نەبوون بەلێ گەلەک دکێم بوون.خانی دوو ئۆدەبوون بەلێ دڵ دفرەهـ بوون،راوەستیان نەبوو بەلێ داهاتی گەلەکێ کێم بوو، ڕۆژا تێر خوار با خۆشی هند بوو نەزەتر بوو،ڕۆژێن دەوات خەم دنفاندن دوو سێ ڕۆژان گۆڤەند ب کەیڤ دگێراندن،ڕۆژێن خالی هوینگی نەبوون ژبلی خۆدان کارو خۆدانێن نوب و گەرەتان یێن دی ب یاریان ڤە دمۆژیل بوون،بشەڤ گۆستیرانی دکر یان چیرۆک و سترانێن گۆچک و دیوانان دگۆتن سپێدێ زوویکا ژ خەو رادبوون،بۆ خوارنا ئێک مەهـ بتنێ دگەل کاروانی دوو هەفتیان ب پیان دچوون، شۆرەش گێر ژ دڵ ئەڤیندارێن وەلاتی بوون پلە و پارە هەما لسەر هزرا وان نەبوون،ئەگەر پۆستە چبا ب هەیڤا ل هێڤیا بەرسفێ دبوون یێ ل مزگەفتا لدەڤ مەلایان خوێندبا لدویڤ پەرتووک و ڕۆژناما دگەریا بێژەرەکێ ئێک ڕۆی بوو وی دناڤ گوندی دا ڕێزەکا تایبەت هەبوو،خوارنێن وان درەسەن بوون هەمی ب زەند و باسکێن وان بوون ،قۆتابی خۆدان شەربوون نە دگەل مامۆستایان ئەزمان دڕێژ و دەڤ کەنی بوون،سۆپێن داران ل زڤستانان دگەل خوارنا گوێز و مێویژان تەنشتێن خۆ سۆڕ دکرن، ل هاڤینان بۆ ڕێیا ناڤ مەخەلی بێریان ستران دگۆتن یاری و سەما دکرن دەمێ دگەهشتن یاری بشڤانی دکرن یێ ژ هەمی خۆشتر کەڤا لسەر شیری ب بەنچلی ب گەوریێ دا دکرن،هەر ئێکی لدویڤ زانینا خۆ کارەک هەبوو نە هەمی کار بۆ ئێکی بوون،شفانان دزانی چاوا پەزی ل پەوانی ب چەرینن گەڤانان ب بکەیڤ ستران چلێن گوندی خڕڤەدکرن مێشڤان و مازیکەرو مازی چن وەک تبلێن دەستان بوون، هاڤینان داناڤ چلی برێ دا قیزو خۆرتان تەخێن چلی چێدکرن، پایزان تژی کۆسکان بەری و بەرمازک دکرن،بۆ شەڤێن زفستانێ هنار ب کاریتێن بانی ڤە دهەلاوستن تژی گوینان کەزان و بێمک دکرن،شەڤەرۆکێن بەر دستاری کچ و کوڕان گۆڤەند دگێران، دەمێ بەفرێ خۆ ددادا شارازایان بەفری و ئیلیان چێدکرن باگۆڕدانان لسەر بانان دلۆپ دراوستاندن،چیرۆکێن پیرهەڤیان و کێزا تەڕەجان زەنگ و بەنگی مامێ ڕۆیڤی زاڕۆکێن دناڤاندن،سنێلەیان نەدزانی دێ کەنگی شەڤ هیتن دا داستانێن ڕۆستەمێ زال و خەج و سیامەندو مەمۆ زین ئەحمە و محەمەد و میزا محەمەد و گەلەکێن دیتر وەکی ڤان ژبەر بکەتن،ل بوهاران ڕۆژا سەر زانێ زارۆکێن گۆندی لدویڤ شڤان دکەڤتن دا چەنکێن خۆ پڕی کارکەن، و ل خۆدانان زڤرینن سێ چوار هێکان ژێ وەرگرن،نەبوون دەرمان وەکی فڕوی سپێدەهیان ب نانێ تەنک یان بسەوکێن گەرم دا تژی دەڤی تاما خۆش کەتن،کادێن سەرتی دا سینگ و زەبلەکان تژی هێز کەتن،زبارە دا مڕۆڤان لێک کۆمڤەکەتن. بەریکێن وان د ڤالا بوون و دلێن زەنگین بوون چ جاران ژەنگێ نەدگرتن،وان بۆ ماڵێ دنیایێ برا ژ خۆ نەدکرن مڕۆڤ نەدفڕۆفتن،ئەز ئەزی نەبوون لدەڤ وان یا گرنگ بۆ بوها و ڕێزگرتن.هێڤیێن وان وەکی تەعلە پشکێ بوون بێ سڕۆ سەرما لێ بدەتن.
نڤێسكار
نه‌زیر چه‌مباهیڤى
هه‌كه‌ مێش ل دونیایێ ئێكجار نه‌مان!.
دا پیچه‌ك به‌ره‌ف زانستى ڤه‌ بچن؟: زانایێن زانستى دبێژن, هه‌كه‌ مێش نه‌مان دێ 11082 جورێن گلوگیایێ ژناڤچن ل سه‌ر رویێ ئاخێ ژبه‌ركو ب كوتان ( تلقیح )ا مێشا توڤێ خو ددن, و 966 جورێن بالندا دێ برهن ژ برسا و نامینن ژبه‌ركو ژیانا وان بالندا و نێر و مێیاتی و هێككرنا وان ب ئه‌وان جورێن گلوگیایی په‌یدا دبت, نه‌مانا ئه‌وان جورێن بالندا دێ بته‌ ئه‌گه‌رێ په‌یدابینا 77 جورێن پێشكا و ئه‌و پێشكه‌ تنێ وى به‌رهه‌مێ كشتوكالى یێ خوارنێ ژناڤدبن, ئانكو خوارنا مروڤان دێ برهیت, به‌رمایكێن ژبه‌ر خوارنێ و گه‌نیبویى و پیساتیا مروڤان ژبلى بێهنا نه‌خوش و پیس ڤایروسا په‌یدا دكن و ئه‌و ڤایروسه‌ ب رێكا بایى دئێنه‌ مروڤان و هه‌ر تشتێ ب هه‌ناسه‌, مێش وان ڤایروسێن ژ به‌رمایكێن خوارنێ و پیساتیێ په‌یدا دبن دكوژن و ناهێلن ئه‌و ڤایروسه‌ بكه‌ڤن ناڤ بایى, ل دوماهیێ نه‌مانا مێشا دێ كه‌شوهه‌وا ته‌ژى ڤایروس بیت و خوارنا كشتوكالى نامینت و پر ئێش بیت, دێ بیته‌ خه‌لا و برس, و مروڤ ژى نامینن دێ مرن, خودێ ته‌عالا دفه‌رموت: هه‌ر تشته‌ك ب پیڤان مه‌ یێ دروستكرى ( انا خلقنا كل شیْ بقدر ).
نڤێسكار
الیاس نعمو خەتاری
رەشە بیرھاتن … شنگال و فەرمان…
ھندی دبینین دەربارەی فەرمان وجینوسایدا ئێزدیان ھاتە گۆتن وھاتە نڤیسین ژ دیدارێن ھەماجۆر ونڤیسینێن ب ھەموو زمانان وکۆمبونێن ل ھەموو جیھانێ ھاتینە ئانجامدان ، ئێش وئازارێن شنگالێان ل ھەموو دونیایێ دەنگ ڤەدان وھەستێ خودان ھەستان ھەژاند یابسەرێ وان ھاتی چوو جاران مەنەدیتبوو ومەگوھ لێ نەبویە ب سەرێ چو ملڵەتێن دی ھاتی ، ئیرۆ دەم ھاتنە ڤە وھەر ساڵ چاغ ودەم دئێنەڤە ودزڤرن لێ ھەر لڤی دەمێ ساڵێ ئەم ھندەک رێزەکان دنڤیسین ودئینینە خوار ھەما ل کێدەرێبت ب مەرەما وێ چەندێ بەلگێ چارەک بۆ خەلکێ مە ئێ بێگونەھ بێتەکرن و وەزعێ وان ھنەکێ باشتر لێ بێت یان مەترسی لسەر ژیانا وان نەمینتت ، ھەرساڵ لڤی دەمێ ساڵێ دەست وپێیێن خەلکێ مە ل ھەموو کار وکریارێن دونیایێ ساردبن وچاڤێن وان مینا قاحفکێن ئاڤێ ھێسترا دگرن ئەرێ ڤی دەمێ ساڵێ ل مەھا تەباخێ ( ٣ ⁄ ٨ ⁄ ٢٠١٤ ) تیرۆرستێن داعش فەرمان لسەر ملڵەتێ ئێزدی راکرن ل شنگالا بریندار بوو قێرین وھاوار لبەرچاڤێن ھەموو دونیایێ ھێرشا نەمانا نفشێ ئێزدیان دەست پێکر گۆشتن ورەڤاندن و وێرانکرن ودزی و تەعدایێ لسەر زارۆک ودانعەمران ونەساخا ھاتەکرن لێ ھەموو دونیایێ لسەر شاشێن تلفزیونا ولپشت کۆمپیوتەران تەماشەدکرن دقارین تشتەکی بکەن و ئەو فەرمان رونەدەت لێ نەکرن ، ئیرۆ یادا دەستپیکرنا فەرمانا رەش ھاتەڤە و بونە نەھ ساڵ ھێشتە فەرمان یە بەردەوامە وھێشتە خەلکێ مە وێ لبن چادرکان ونونەرێن مە بەردەوام دەنگێ خۆ دگەھینە جھێن بلند وجھێن شۆلە ژێ بەلکێ مە ژبن چادران رزگاربکەن و بۆمە بکەە بلۆک ئا ئەڤە مەزنترین خەونا وی خەلکییە ئەوێ ژفارمانێ قۆرتالبووی ، لڤان رۆژان ب ھزارەھان موم وشەمالک دئ ئێنە ڤێخستن ل ھەموو جیھانێ لسەر روحا وان کەسێن بێگونەھ ئەوێت بوینە قوربانیا ڤێ فەرمانا ھۆسا یە مەزن ژ خوشک وبرایان وباب پاپیران ودایک وداپیران شەمالک دێ ئێنە ھلکرن لسەر روحا وان زارۆکێن بێ کفن وبێ ترب چۆێن شەمالک دێ ئێنە ھلکرن لسەر روحا وان کەسێن لبن گۆرێن ب کۆمەل لدۆر وبەرێن شنگالا بریندار .
ھڤیدارین ساڵا بێتن خۆشتربت ژڤان نەھ سالێن چۆین وتشتەک بێتەکرن بۆ ڤی خەلکێ بریندار ئەمن وئەمانەت زاڤبت وشەر ولێکدان وپێعاقلیا سیاسی یا ل عیرقێ پەیدابوی نەمینت وئارامی پەیدابت وبچەکێ وەزعێ خەلکێ خۆشتر لێ بێت ، رەحما خودێ ل ھەموو قوربانێت فەرمانێ بت ھڤیدارێن رەڤاندیێن ئێزدیخانێ بزڤرنە ناڤا کەسوکارێن خۆ ، دەست خۆشیێ ل ھەر کەسەکی دکەین ل ھەموو جیھانێ کو بچەکێ خەمخۆرێ ڤی ملڵەتی بت ودژی ھەر کارەکی خراب بت
 
 
 

نڤێسكار
سلوى محمد نهێلى
سوفی كیه‌؟ و چاوا ئه‌و ئافره‌تا ب ناڤێ (حزره‌ت مه‌ریه‌م) بویه‌ شاهژنه‌كا دكتاتور.

سوفى(1729-1796)
ئانكو (كاترینا كبیر) شاهزنا وه‌لاتێ روسیا قه‌یسه‌ر كچا (ئوگوستا ئانهالت فردریك) سوفی ل 2گولانا 1729
دناڤ ئیمپراتوریه‌تا رومانى ژ ره‌گه‌زى ئه‌لمانى ژ دایكبوویه‌، سوفیا ژ بنه‌ماله‌كا خودان ده‌ستهه‌لاتدار بوو، ئێك ژ جوانترین كچێن
بنه‌مالێ بوو به‌ژنه‌كا رێك وپێك هه‌بوو د ژیئ د(14) سالى دا وه‌كى كچه‌كا (20) سالى دهاته‌ به‌رچاڤ ژ ئه‌گه‌رێ جوانیا وێ
مه‌لیكا رووسى ئه‌وا بناڤێ (ئه‌لیزابێت) ژ دایكا سوفیێ ئه‌وا بناڤێ (یوهانا ئه‌لیزابێت) خواست كچا خو بده‌ ته‌ خارزىً وێ
(گراندوك پترێ سیێ) جهنشینێ وێ (ولیعهدى) روسیه‌، ژبه‌ركو (ئه‌لیزابێت)ێ چ جێگر نه‌ بون نه‌جار بو خارزایێ خو بكه‌ ته‌
جهنشینێ خو، هه‌ر چه‌نده‌ بابێ سوفى نه‌رازى بوونا خو هه‌مبه‌رێ ڤێ هه‌ڤژینیێ ده‌ربرى ژبه‌ركو بابێ وێ كه‌ سه‌كێ دیندار بو
ژ ئه‌گه‌رێ جیاوازیا ئایینێ وان لێ دایكا سوفى شیا بابێ وێ رازى بكه‌ت چونكى دزانى روژه‌ كێ ژ روژان دێ كچا وێ بیته‌
مه‌لیكا وه‌لاتێ رووسیا دێ ده‌سهه‌لاتێ وه‌رگریت، سوفى و دێكا خو به‌ره‌ف وه‌لاتێ روسیا رێكه‌فتن ده‌مێ گه‌هشتین جوانترین
پێشوازى لێ هاته‌كرن، وى ده‌مى ژیێ سوفیێ (14)سال بوو هه‌ر ژچاڤ پێكه‌فتنا ئَیكێ دا پترى نفره‌ت ل سوفیێ كرن ژ ئه‌گه‌رێ
جوانیا وێ ترسه‌كا مه‌زن كه‌ته‌ دلێ پترى دا دزانى روژه‌ك دهێت بجوانیا خو دێ كنترولێ لسه‌ركه‌تن، له‌ورا كه‌ربوكینه‌كا مه‌زن
كه‌ته‌ دلێ وى دا، به‌رى ماره‌برینێ سوفى بره‌ كه‌نیسێ ژ بو گوهرینا ئایینى وێ و ناڤێ وێ ژبه‌ركو ناڤێ خویشكا (پترێ مه‌زن)
سوفى بو خه‌لكه‌كێ بیرهاتنێن نه‌خوش دگه‌ل هه‌بوون ئه‌فجار (ئه‌لیزابێت) بفه‌ر زانى ناڤێ دایكا خو ساخبكه‌ته‌ڤه‌ سوفى
بویه‌(كاترین دوویێ) كاترینایێ هه‌ڤژینى دگه‌ل كه‌سه‌كێ كێم ئه‌ندام وكێم عه‌قل پێك ئینا ئه‌و ژى (پترێ سیێ) قه‌یسرى روسى بوو،
هاتنا (كاترین)ى بو وه‌لاتێ روسى بتنێ كه‌ربو كین ددلێ پترى دا پیدانه‌كر به‌لكو كه‌ربو كین كه‌ته‌ دلێ (بستوجف- سه‌رۆك
وه‌زیران)دا ژبه‌ر كو وه‌سا دیت ب هاتنا (كاترین)ێ بو وه‌لاتێ روسیا تشته‌كێ مه‌ترسیداره‌، چونكى بابێ (پترى) ژ ره‌گه‌زى
ئالمانى بوو، هزر هندێ دا دكر پشتى مرنا (ئه‌لیزابێت) ده‌سهه‌لات بكه‌ڤیته‌ ده‌ستێ هه‌ر دوو ره‌گه‌زێن ئالمانى دێ وه‌لاتێ وان
كه‌ڤیته‌ ژێر ده‌سهه‌لاتا ئالمانیادا، رابویه‌ بژه‌هردانا كاترینێ لێ نه‌بوویه‌ ئه‌گه‌رێ مرن و ژ ناڤچونا وێ هه‌ر چه‌نده‌ كارتێكرنه‌كا
مه‌زن لێ هاته‌كرن بۆ ماوه‌یه‌كێ درێژ كه‌تیه‌ نه‌خوشخانێ ڤه‌، پشتى بورینا دوو سالان ژ نه‌خوشیا وێ شه‌هیانا وان هاته‌ كرن، لێ
پشتى دوسالان ژ شه‌هیانێ چ زاروك پیدا نه‌بوون ژبه‌ركو هه‌ڤژینێ وى كه‌سه‌كێ نه‌یێ دروست بو نه‌ب عه‌قلى نه‌ب
ئه‌ندامیڤه‌،ئه‌ڤ چه‌نده‌ بویه‌ ئه‌گه‌رێ دل گرانیا (ئه‌لیزابێت) هه‌ر چه‌نده‌ دزانى نه‌پیدا بونا زاروكا ژ خارزایێ وىچ(پترى)یه‌ لێ
سه‌ر وێ چه‌ندێ را (كاترین) گونه‌هبار دكر، جاره‌كێ ل پێش چاڤێت چه‌ند ئه‌فسه‌ران و سه‌رۆك وه‌زیران (كاترین) گونه‌هبار
كریه‌، لێ (كاترینا)ێ خولبه‌ر وان ئاخفتنا نه‌گرت له‌ورا راستیا هه‌ڤژینێ خۆ دیاركر كوت:" ئه‌ز هه‌مى هه‌ولدانا دكه‌م داكو
نێزیكێ من ببیتن به‌لێ یا بێ مفایه‌ چ هه‌ست بو من نینه‌ وه‌كى زاروكایه‌ یان دبیت ب یارێت(لعبیك) زاروكا دگه‌ل بكه‌م ئه‌گه‌ر
وه‌نه‌كه‌م من دئێشینیت و خوشیێ ژ روندكێت من دبینیت"، ئاخفتنا (كاترینا) كارتێكرن ل سه‌رۆك وه‌زیران دكر، ب ڤێ چه‌ندێ
(ئه‌لیزابێت)ێ بریاردا (كاترین) و هه‌ڤژینى وێ دغورفه‌كێڤه‌ زیندان بكه‌ت تا زاروكه‌كێ پیدابكه‌ن، ب ڤێ ئێكێ بو ماوه‌ێ
(7)سالان ماینه‌ مالێدا بێ ده‌ركه‌فتن وه‌كى زندانیا، به‌لێ (كاترین) كچه‌كا بهێزو خودان ئیراده‌بو هزرا وێ یا ڤه‌كرى بو د ماوه‌ێ
وان (7)سالاندا به‌رده‌وام بو خو په‌رتووك ل فه‌ره‌نسا داخواز دكرن ێیت فه‌یله‌سوفێت ئه‌وروپى ب گشتى و تایبه‌ت یێن فه‌ره‌نسى
ئاگه‌ه ژ ره‌وشا ئه‌وروپا هه‌بوو هه‌مى لایه‌ناڤه‌ چڤاكى، سیاسی، ئابورى و ره‌وشه‌نبیرى….ئه‌ڤێ چه‌ندێ پتر (كاترین) بهیز
ئێخست، لێ (ئه‌لیزابێت)دیت زندانكرنا وان یا بێ مفا، ب خه‌مگین بوو داخواز ژ سه‌رۆك وه‌زیران كر تشته‌كێ بكه‌ت، ب ڤێ
چه‌ندێ سه‌رۆك وه‌زیران پیلانه‌ك دانا گوتێ دێ دناف وه‌لاتێ روسیدا گه‌رێن جوانترین و بهێزترین گه‌نچ پیداكه‌ین داكو ببیته‌
ئه‌ڤیندارێ (كاترینا)یێ تا زاروكه‌كێ پیدا بكه‌ت داكو ببیته‌ جێگریێ (ئه‌لیزابێت)ێ، (كاترین) لسه‌رڤێ چه‌ندى رازى نه‌بوو
گوت:" ئه‌ڤا هون دبێژن دبیته‌ خیانه‌ت ئه‌ز ل هه‌ڤژینێ خودكه‌م"، لێ پشتى زانى ئه‌و بریاره‌ یا ده‌ف ملیكێ هاتى رابویه‌ وه‌ك
قوربانى دان رازى بوونا خو لسه‌ر پلانا وان ده‌ربرى، سه‌رۆك وه‌زیران گه‌نچه‌كێ جوان خودان به‌ژن و باله‌كا بلند و رێك پێك
بناڤێ(سالتیكوف) پیدا كر بو ماوه‌یه‌كێ هێلا دگه‌ل (كاترینا) تا كو زانى (كاترین) یا ب دوگیانه‌ ئه‌و گه‌نچ هاته‌ دیركرن بو
وه‌لاتێ سوئید كو ئه‌ڤ گه‌نجه‌ تا روژه‌كێ ژیانێدا مابیتن ناچێبیت ڤه‌گه‌ریته‌ وه‌لاتێ روسیا، ئه‌ڤێ چه‌ندێ كارتێكرن ل ده‌رونێ
(كاترینا)ێى كر ژ به‌ركو بویه‌ ئه‌ڤیندارا (سالتیكوف) چ ژێ نه‌دزانى بو ماوه‌ێ ساله‌كێ چاڤه‌رێى ئه‌ڤیندارێ خو بوو، پشتى
(كاترینای)ێ زاروك ئینایه‌ دونیایێ (ئه‌لیزابێت) زاروكێ وێ ژێ دویركر بێ به‌هركر ژ هه‌مبێزا زاروكى ب ڤێ
چه‌ندێ(6)سالان زاروكێ خو نه‌دیت ئه‌ویێ هاتیه‌ بناڤكرن (پیل)،ئه‌ڤێ چه‌ندێ ئیكجارى كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل مێشك و ده‌رونێ
(كاترین) كر حزره‌تا دیتنا زاروكێ خو ئه‌ڤیندارێ خو (سالتیكوف) دكیشا وه‌كو مروڤه‌كا بێ روح و گیان لێ هات ماوه‌یه‌كێ
درێژ مایه‌ د ژورا خوڤه‌، دڤى ماوه‌یدا (ئه‌لیزابێت) شوب گه‌نچه‌كێ بناڤێ (شوالوف) كریه‌ سه‌رۆك وه‌زیران ب ڤێ چه‌ندێ
دلگران بوو ژبه‌ركو وه‌سا هزركر كو پشتى مرنا (ئه‌لیزابێت)ێ ئه‌ف گه‌نچێ كێرنه‌هاتى دێ ده‌سهه‌لاتێ وه‌رگریت وه‌لاتێ دێ
لسه‌ر ده‌ستێ وێ ژ ناڤچیت،، له‌ورا سه‌رۆك وه‌زیران ب فه‌ر زانى هاریكاریا (كاترینا)ێ بكه‌ت، په‌یامه‌كا نه‌ ئیمزاكرى بو
(كاترینا)یێ داكو نه‌زانیت سه‌رۆك وه‌زیرانه‌ بو دیار كربوو:" نوكه‌ ده‌م یێ هاتى داێكا پادشاهێ پاشه‌ روژا وه‌لاتێ خو بهێز بێخیت
یا پێدڤیه‌ بزانیت عه‌قل و ئیراده‌ دشێن دله‌كێ بریندار ده‌رمان بكه‌ن"، (كاترین) گوت:" ئه‌ڤێ په‌یامێ ئه‌ز ژ خه‌وا گران هشیار
كرم"، پشتى ڤێ چه‌ندێ (كاترین) رابوویه‌ جوانترین جلوبه‌رگ وزێرو ئه‌لماسا خو خه‌ملاندیه‌ و ل جهێ (ئه‌لیزابێت )چویه‌
دكومبینادا تایبه‌تى كومبونیت بالیوزێن بیانیدا، ژبه‌ركو (ئه‌لیزابێت) وى ده‌مى یا نه‌خوش بوو، لێ گه‌هشته‌ وى راده‌یى زوربه‌یا
بالیوزێن بیانى بوینه‌ ئه‌ڤیندارین (كاترینا)، له‌ورا بالیوزێ بریتانیا په‌یامه‌كێ بو وه‌لاتێ خو دهنێریت تێدا دیاركریه‌:" كه‌سه‌كا
نه‌خوش و بێ شیان یا ده‌سهه‌لاتێ ل وه‌لاتێ روسیا دكه‌ت و پشتى وێ دێ كه‌سه‌كێ خرابتر ده‌سهه‌لاتێ وه‌رگریت ئه‌و ژى
هه‌ڤژینێ (كاترینا)ێ (پترێ سیێ)به‌لێ ئه‌م دوێ باوه‌ریێداینه‌ دێ (كاترینا) ده‌ستهه‌لاتێ ژ ده‌ستێ هه‌ڤژینێ خو وه‌رگریت ژبه‌ركو
ژنه‌كا زیره‌ك و خودان شیانه‌ وب جوانترین ره‌فتار به‌رامبه‌ر كه‌سان دكه‌ت" ب زیره‌كی و ب جوانیا خو گه‌له‌ك كه‌سێن ناڤدار د
ناخوی و ده‌رڤه‌ێ وه‌لاتى ب خوڤه‌ گرێداینه‌، مینا: فه‌یله‌سوفێن فره‌نسى، وبالیوزێن بریتانى، و ئه‌فسه‌رێن نافخویى، ب ڤێ
چه‌ندێ (كاترین) زێده‌تر ب هێزو شیان كه‌فت. پشتى مرنا (ئه‌لیزابێت) (پترێ سیێ) ده‌ستهه‌لات وه‌رگرت ئێك ژ ئارمانجا (پترى
سیێ) ئه‌و بو ده‌مێ ده‌ستهه‌لاتێ وه‌رگریت (كاترینا) بكوژیت، لێ به‌رى مرنا وێ (ئه‌لیزابێت)ێ هه‌مى كسێن نێزیكى خو كومڤه‌
كرن وه‌سیه‌ت كر كو هه‌مى هه‌ولبده‌ن (پتر سیێ)بو (كاترینا)یێ باش ببیت، به‌لێ پشتى مرنا وێ ئێك ژ خه‌له‌تیێن (پترى) ئه‌و بوو
گه‌فێت ژێك جودا بوونێ ل (كاترین)ێ دكرن، ئه‌ڤ چه‌نده‌ بۆ ئه‌گه‌ر كو كه‌سێن ناڤدار خو ژ (پترێ سیێ) بده‌نه‌ پاش. و خه‌له‌تیا
دووێ ئه‌بو زه‌لامێت ئایینى كوم ڤه‌كرن و ریه و سنبیلێت وان تراشین و جلكێت وان ژى گوهرین بو یێت مه‌ده‌نى، ب ڤێ
چه‌ندێ كه‌سێت ئایینى ژى ژێ دیركه‌فتن، (كاترینا)ێ ئه‌ڤ چه‌نده‌ بو خو ده‌رفه‌ت زانى هه‌مى روژێن ئیك شه‌مبى به‌ره‌ف
كه‌نیسێڤه‌ چو پشته‌ڤانیا خو بو وان دیاردكر حه‌تا دگوته‌ كاترینایێ تو (حچرت مریم)ى ب ڤێ چه‌ندێ (كاترین)ێ گه‌له‌ك
كه‌س ل دور خو كوم ڤه‌كرن، هه‌روه‌سا به‌رپرسێ هێزا تایبه‌ت(گریگور اورلوف) هێزا روسى ئه‌وا بناڤێ (گارد) كو بهێزترین
و جوانترین به‌رپرس بو كه‌سه‌كێ ژێهاتى بو خودان به‌ژن و بالایه‌كا رێكو پێك بوو، بویه‌ ئه‌ڤیندارێ (كاترینا)، ڤى كه‌سى دوو برا
هه‌بون هه‌ر ئیك ژ وان به‌رپرسێ هێزه‌كا وه‌لاتى بون، (ئۆرلوف) داخواز ژ (كاترین)ێ كر ل جهێ هه‌ڤژینێ خو ده‌سهه‌لاتێ ل
وه‌لاتى، لێ ژبه‌ركو (كاترینا)ێ گه‌له‌ك په‌رتوكێن فه‌یله‌سوفێن هزرا ئازادێ خواند بوون ببویه‌ كه‌سه‌كا خودان شیان و هزره‌كا
فه‌كرى گوته‌ ئه‌ڤیندارێ خو :" تا ئه‌ز ڤێ چه‌ندێ بكه‌م ئه‌ز یا پێدڤى پشته‌ڤانامه‌" (اورلوف) گوتێ :"تو دشێ بكه‌یى چونكى خه‌لكێ وه‌لاتێ مه‌ حه‌شته‌ دكه‌ن، كه‌سێن ناڤدار پشته‌ڤانین ته‌نه‌ زه‌لامێن ئاینى پشته‌ڤانێن ته‌نه‌" (كاترینا) دیاركر :"كو ئه‌و به‌س نینه‌ ئه‌ز پیدڤى پشته‌ڤانین ب هێزترم ئه‌و ژى له‌شكرێ وه‌لاتى یه‌ تا ئه‌و نه‌هینه‌ دگه‌ل من وببنه‌ پشته‌ڤان ئه‌ز نه‌شیم چ لڤینا بكه‌م"، هه‌روه‌سا دیاركر:" ئه‌ول هێزا له‌شكه‌رى پاشێ خه‌لكێ وه‌لاتى"، ڤێ چه‌ندێ (ئورلوف) و براێت وى شیاینه‌ په‌یاما (كاترینا)یێ بگه‌هینه‌ هێزێن خو یێن له‌شكه‌رى و رازى كرینه‌ شوره‌شێ دژى پترى ئمپراتوری بكه‌ن، ئه‌ف ده‌نگوباسه‌ گه‌هشته‌ دناڤ هه‌مى هێزێن وه‌لاتى هه‌ر ئیكێ ژ وان پشته‌ڤانیا خو بو كاترینا دووێ دیار كریه‌ ب ڤێ چه‌ندێ (كاترین) شیایه‌ چار لایه‌نان بكه‌ته‌ پشته‌ڤان بو خو، ئه‌و ژى هێزا له‌شكرى، چفاكێ رووسى، زه‌لامێن ئاینى و بالیوزین بیانى، تایبه‌تى بالیوزێن بریتانى و فه‌ره‌نسى ژ بلى فه‌یله‌سوفێن هزرا ئازاد وه‌ك (ڤولتر)و گه‌له‌كین دى ڤێ چه‌ندێ هه‌مى بوینه‌ ئیك دژى پترى قه‌یسرى روسى شوره‌ش كریه‌. شوره‌ش به‌رى وه‌ختێ وێ ده‌ستپێكر، ژبه‌ركو (پترى سێ) پیلانه‌ك دانا بو داكو (كاترینا)ێى بكوژیت، ب ڤێ چه‌ندێ (پترى) ژ (كاترینا)ێ خواست بتنێ بێ كو هاریكارا وێ یان زێره‌ڤانه‌كێ وێ دگه‌ل دا بچیت ژ پایته‌ختى ده‌ركه‌ڤن بو به‌ره‌ڤ گوندێ(پتر هوف) بچن لێ كه‌سێن ده‌ورو به‌رێن (كاترینای)َى ژ پیلانا هه‌ڤژینێ ئاگه‌هدار بوون ئه‌ڤ ده‌نگوباسه‌ گه‌هانده‌ (ئورلوف) ئه‌ڤیندارێ (كاترینا)ێ وى ژى براێى خو (ئه‌لكسى) خواست به‌رى(پترێ سێ) به‌رى ببیته‌ سپێده‌ ئه‌و (كاترینا)ێ بكوژیت بزفرینه‌ پایته‌ختى (ئه‌لكسى) شیایه‌ به‌رى هه‌لهاتنا تیشكا روژێ (كاترینا)ێ و هه‌ڤكارا وێ بزڤرینه‌ پایته‌ختى،
ب ڤێ چه‌ندێ روژه‌كا نوى ل (كاترینا) هه‌لات به‌خته‌وه‌ریا وێ ده‌ستپێكر (كاترینا)ێ ب جلوبه‌رگێن له‌شكرى و بخوشحالیڤه‌
چویه‌ دناڤ هێزێن له‌شكه‌ریدا ل روژا 28-1-1762 كو شوره‌شێ ده‌ستپێكر شوره‌شڤانا هه‌مى ب ئیك ده‌نگ پشته‌ڤانیا خو بو
(كاترینا)ێ دیاركر هه‌میا ب ئیك ده‌نگه‌كێ دگوت هه‌ربژیت سه‌ركردا وه‌لاتێ مه‌ (كاترینایا) دلوڤان، هێزا له‌شكه‌رى به‌ره‌ف
گوندێ پتر هوف ڤه‌ چوین و شیاینه‌ (پترێ سێ) ده‌سته‌سه‌ربكه‌ن و ل پایته‌ختى دوربكه‌ن. و ل دویڤدا (پترێ سێ) ب ده‌ستێ
(ئه‌لكسى) هاته‌ ژه‌هردان ب ڤێ چه‌ندێ دوماهیك ب ژیانا وى دئینا، (كاترین) ب شیوه‌یه‌كێ فه‌رمى بویه‌ شاهژنا وه‌لاتێ روسى،
پشتى ده‌ستهه‌لات وه‌رگرتى هه‌فتیانه‌ چو دناڤ هێزێن له‌شكه‌ریدا، ژ بو ئاگه‌هدار بوونا پێدڤیت وان، (كاترینا)ێ ئه‌ڤیندارێ
ئه‌فسه‌ره‌كێ هێزا گارد بۆ ئه‌و ژى (پوتیم كین) گه‌نچه‌كێ د ژیێ (18-19)سالى دا بوو، ده‌مێ ب جلوبه‌رگێن له‌شكه‌رى چو
دناڤ هێزا گارد دا چاڤێت وێ ب وى گه‌نچى كه‌فتین ژ جوانیا وى تێرنه‌بو داخاز ژێ كر بجیته‌ كوچكا وێ، ڤێ ئێكێ (پوتیم
كین) بو ماوه‌ى دو سالان مایه‌ دگه‌ل (كاترین)، پشتى دوسالان (كاترینا)ێ (پوتیم كین) ژ خو دیركر لێ كه‌سه‌كێ زیره‌ك بو خو ژ
(كاترینا)ێ دور نه‌كر وه‌ك كاربده‌سته‌ك وكه‌سه‌كێ وه‌فادار ما دگه‌ل دا هه‌مى كاروبارین وێ دكرن هه‌مى داخوازیت وێ بو جه
دئینان، بڤێ چه‌ندێ شیایه‌ گه‌له‌ك پوستێن گرنگ بده‌ست خوڤه‌ بهینیت تا راده‌ى كو(كاترینا) پوستێ(سه‌رۆك وه‌زیران) ب(پوتیم
كین)به‌خشى، لێ (پوتیم كین) زیره‌كیا خو شیایه‌ (كاترینا) ب گه‌نچێن(18)سالیڤه‌ گرێده‌ت داكو پتر ده‌مێ خو دگه‌ل گه‌نجاڤه‌
بورینیت، حه‌زا (كاترینا)یێ ژى بو گه‌نجا یا بێ سنور بوو، ب ڤێ چه‌ندێ (پوتیم كین) شیایه‌ بریارى لسه‌ر هه‌مى كاروبارێن
وه‌لاتى بده‌ت بێ كو پسیارێ ژ (كاترینا)ێ بكه‌ت. لێ (كاترینا)ێ دوماهیا ژیێ خۆ بویه‌ مروڤه‌كا دكتاتور وسته‌مكار ئه‌و ژى
ژئه‌گه‌رێ كارتێكرنا شوره‌شا فه‌ره‌نسى بویه‌ شوره‌شڤانا كارتیكرن لێ كرى، ده‌مێ بناڤێ ئازادى ویه‌كسانى و برایه‌تى شوره‌ش
ده‌ستپێكرێ، لێ وه‌سا نه‌بوو به‌لكو وه‌ك مروفێن درنده‌ ره‌فتار دگه‌ل خه‌لكى دكرن، گه‌له‌ك خه‌لك بێ گونه‌ه دكوشتن، له‌ورا
(كاترین)ێ ژی هه‌مى مافێ ئازادى و مروڤایه‌تى ل ژێر پێ كرن، وه‌ك: كوم كوژیا له‌شكه‌رێ پوله‌ندا ده‌مێ داخوازا سه‌ربه‌خو
بونێ دكر (كاترینا)ێ بریارا كوم كوژى بو له‌شكرى ده‌ركر، ئه‌و ژى ژئه‌گه‌رێ هندێ پیدا بو ده‌وله‌تێن ئه‌وروپى ژ ئیمپراتوریا
عوسمانیا دترسیان تایبه‌تى بریتانیا هزر دكر دئ ئه‌وروپا هه‌مى گریت، ڤى ده‌میدا (پوتیم كین) گه‌له‌ك شه‌ر دژى ده‌وله‌تا
عوسمانى كرن بریتانیا خوشحالیا خو بو دیاركر، به‌لێ پشتى زانى وه‌لاتى روسى گه‌له‌ك عه‌ردێ ده‌وله‌تا عوسمانى كونترولكر و
عه‌ردێ روسى زفرانده‌ڤه‌ ئه‌ڤ چه‌نده‌ بویه‌ جهێ دلگرانى و نه‌ ئارامیا وه‌لاتێ بریتانیا هزر دهندێدا كر دێ روسى بیته‌ وه‌لاته‌كێ
مه‌زن و بهێز ئێدى نه‌شین خو لبه‌ربگرن، له‌ورا رابویه‌ پیلان دژى روسیا گیران پشته‌فانیا خو بو هه‌ریما پوله‌ندا دیاركر جه‌ك و
ته‌قه‌مه‌نى بو فرێكرن دا كو ب دژى وه‌لاتێ روسیا شوره‌شێ بكه‌ن، (كاترینا)ێ دزانى نه‌شیت ئیك ده‌مدا شه‌رى دگه‌ل دوو وه‌لاتا
بكه‌ت له‌ورا په‌یمانا ئاشتیێ ئه‌وا بناڤێ( كوچك كه‌نارچى)دگه‌ل ده‌وله‌تا عوسمانى گرێدا خو ژ ئیمپراتوریه‌تا عوسمانى
پشتراستكر، و جویه‌ هه‌رێما پوله‌ندا بریارا كوم كوژیا له‌شكرێ وى ده‌ركر وه‌ك دكتاتوره‌كێ ره‌فتار دكر. كارێن كاترینا دووێ
ئه‌نجام داین پشتى ده‌سهه‌لات وه‌رگرتى:
ره‌وشه‌نبیرى: بریاردا ئه‌و هزرێن پێشكه‌فتى ئه‌وێن ل ئه‌وروپا بلاڤ دبن وه‌ك فه‌یله‌سوفێن ناڤدار ڤولتر..گه‌له‌كێن ڤه‌گوهێزیته‌ وه‌لاتێ خو، گرنگیدایه‌ خواندنێ و ژماره‌ك ژ قوتابخانه‌، په‌یمانگه‌ه، زانكو، په‌رتوكخانه‌، چاپخانه‌ هاتینه‌ ئاڤاكرن، گرنگیدا نڤیسینا دیروكا روسیا.
یاسا: گوهرینا یاساێین كه‌ڤن بو یاساێن نوى وه‌ك یاساێن فه‌ره‌نسى. كارگیرى:روسیا هه‌شت هه‌رێم بو كرینه‌ پێنج دا كو پتر بشیت خزمه‌ت و چاڤدیریا وه‌لاتیان بكه‌ت.
پیشه‌سازى و بازرگانى: گرنگیه‌كا مه‌زن دایه‌ داهاتێ وه‌لاتێ و ئیكه‌م بانكا حكوومى ڤه‌كر و دراڤێ كاغه‌زى چێ كریه‌. سه‌رده‌مێ كاترینا دووێ وه‌لاتێ روسیا دبیته‌ ده‌وله‌ته‌كا مه‌زن پێشكه‌فتى وه‌ك ده‌ولوتێن بریتانى و فه‌ره‌نسى و عوسمانى وه‌كى ڤان وه‌لاتا بریارێن نیڤ ده‌وله‌تى دا به‌شداردبیت. لێ دوماهیا ژیێ خو دبیته‌ كه‌سه‌كا دكتاتور بو جڤاكێ خو، دێروكێدا هاتیه‌ چجاران خه‌لكێ روسیا وه‌كێ ڤى سه‌رده‌مى برسى وهه‌ژار نه‌بوینه‌، ژبه‌ركو(كاترینا)ێ خه‌رجه‌كێ ئیكجا مه‌زن ل ئه‌ڤیندارێت خو مه‌زێخیت، حه‌تا بالیوزێ بریتانێ ڤێ په‌یامێ بو وه‌لاتێ خو فرێدكه‌ت دبێژیت:" ئه‌و پارێت (كاترینا) ژ خه‌زینا گشتى یا وه‌لاتى ده‌رێخیت بو ئه‌ڤیندارێ خو د شێت ب وان پارێت ژ ئه‌ڤیندارێ خۆ مه‌زێخیت ئیك سال هه‌ڤ وه‌لاتێن خو تێربكه‌ت". (كاترینا)ێ ژیانا خو دا گه‌له‌ك ئه‌ڤیندار هه‌بون هه‌مى ژى ژیێ 17-18-19 سالى بوون، هه‌ر چه‌نده‌ ژیێ (كاترین)ێ یێ مه‌زن بو به‌لێ لدیف گه‌نچێت 18 سالى دگه‌ریا داكو گنچ به‌س گرێدایى ئه‌فینا وێ ببن و مایتێكرنى دكاروبارێن سیاسى ێت وه‌لاتى دا نه‌كه‌. ئه‌ڤیندارێن.
سالتیكوف، گریگورد اورلوف، پوتیم كین، كولاكوف، واسیلى چیكوف، زاوا دوڤیسكى، سورى سرگرد، كورساكوف، لانسكو
پاولیچ، زوبوف. زوبوف دوماهیك ئه‌ڤیندارێ وێ بو ژیێ زوبوف (18)سال بون لێ (كاترینا) (60) سالی بوو. ل دوماهیێ
(كاترینا) پشتى (34)سالان ژ ده‌ستهه‌لاتداریێ دژیێ(67) سالید1 ل 17 چریا دووێ 1796 وه‌غه‌ركریه‌، ل پایته‌ختێ سان
بترس بورگ ل كه‌نیسا جامع پتروپل دهێته‌ ڤه‌شارتن. راسته‌ (كاترینا) د هه‌بوونێدا نینه‌ به‌لێ هه‌را ساخه‌ و نا مریت ل ده‌ف گه‌لێ
جیهانێ ب گشتى و ل وه‌لاتێ روسی بتایبه‌تى، راسته‌ خه‌لكێ خو برسى و هه‌ژاركرن به‌لێ وه‌لاتێ خو مه‌زن كرو پێشڤه‌بر
گه‌هاندیه‌ رێزا ده‌وله‌تێن مه‌زن زلهێز.
ژێده‌ر: جورج.پى.كوچ، زندگى خصوصى كاترین كبیر، ترجمه‌: ژبیح الله‌ منصورى، (تهران: 1373).
وه‌رگێران ژ فارسى بو كوردى، سه‌لوى محه‌مه‌د نهێلى.ِ
نڤێسكار
نعمت مارونسي
شێرپەنجا کوژەکا مللەتان…
ددیروکا شورەشێن مللەتان دا ل دەست پێکێ بازرگانێن شەری دەردکەفن و هەر ئێک ژلایێ خوڤە بخو ڤەدکێشیت و وەلاتی تالان دکەن، ئێدی هێدی هێدی ئەو جیل یان بەزرگانێن شەری ژنافچن و نەڤیەکێ داهاتی و رەوشەنبیر و وەلاتپارێز و دلسوزێ ئاخا وەلاتی سەرهلدەت و وەلاتی بەرەف قوناغا گەشەپێڕانێ ڤە دبەت،، ئێدی نمونە دزورن‌ ژوان وەلاتێن دڤێ قوناغێ را بورین، لێ ئەگەر ئەم ل دیروکا مللەتێ کورد بنێرین، ژ دەستپێکێ حەتا ئیرو ئەم تێدا دژین، هەر جیلێ تێت‌ ژیێ بەری خو گەندەلتر لێ تێت و وەلاتی بەرەف نەمانێ ڤە دبەن و چ جارا سەربور بخو ژ دیروکێ وەرنەگرتینە، ئەوا ئەڤرو تێتە سەرێ مللەتێ مە هەر سوچ و هوکار ئەم بخوینە، ئەم حەتا حەفکێ دگەندەلیێ را خەندقین و روژ بوروژێ وەکی کولکا پەنجەشێرێ مە دخوت و ژناڤدبەت. جاران مە دگوت چ وەلاتان ئاگەھ ژ مە نینە لەوما ئەڤا تێتە سەرێ مە چونکی دبێ خودانین، بەروڤاژی ئەڤرو هەمی سەروکێن وەلاتا قوناغا وان کوردستانە بەلێ ژبەر گەندەلیێ مە ئاگەھ ژ چ نینە و هەر کەسێ بخو ڤەدکێشیت، لەوما عیراقێ ژی شاخێن خو یێن تیژ کرین.

 

 

نڤێسكار 
غه‌یدا بێروخی
م. زانكو
رۆڵی ٸافرەت لەپەروەردەو پێگەیاندن دا
ٸافرەت رۆلێکی گەورە وگرنگی ھەیە لە پەروەردەکردن دا چونکە ٸافرەت بنچینەی سەرەکیە لە بنیاتنانی کۆمەلگە و مانەوەی ٸومەتێک و بەرەوپێش چوونی شارستانیەت ,ٸافرەت ٸەگەر دایک بێت قوتابخانەیە بۆ پیاو و کۆگایەکە بۆ پێگەیاندنی کچ و کوری تەندروست و بەرھەم ھێن و لێھاتوو بەکۆمەلگا کە رێز لە یاساکان بگرن و یارمەتی یەکتر بدەن لەخۆشی و ناخۆشی دا و تۆی چاکە لەھەموو شوێنێک بروێنن دايك سەرچاوەی سۆزو خۆشەویستیە و سەرچاوەی خێرو چاکە یە ئەگەر ٸافرەت سالح و باش بێت ٸەوە کۆمەڵگەیەکی تەندروست بەرھەم دێت بەڵام بەپێچەوانەوە ٸەگەر خراب بێت ٸەوە کۆمەڵگەیەکی پەرتەوازە ولاسار دروست دەبێت چونکە ٸەمە یاسای ژیانە , کاتێک ٸافرەت خێزانێک پێک دەھێنێت دەتوانی ٸەم خێزانە بە دوو ٸاراستە دا ببات ٸاراستەی راست وچاکە و ٸاراستەی خراب و بەلارێدا بردن بەوپێیەی کە کۆمەلگە لە کۆمەڵە خێزانێک پێک دێت کاتێک خێزانەکان لە رووی نەریت و پرەنسیپەوە تەندروست بوون ٸەوا ٸەو کۆمەڵگایە تەندروست دەبێت , بۆیە لێرەدا رۆلی ٸافرەت دەردەکەوێت کە چەند گرنگە لە پەروەردە و پێگەیاندن دا چونکە ماڵ یەکەم قوتابخانەی مرۆڤایەتیە کە دایک مامۆستاو بەرێوەبەریەتی مرۆڤ لە ماڵەوە فێری رێز گرتنی بەرامبەر دەبێت لەماڵەوە فێر دەبێت کە بە پیێ نەریت ھەلسوکەوت بکات شتێک نەکات پێچەوانەی نە ریتی ٸاینی و کۆمەڵایەتی بێت و لەماڵەوە فێر دەبێت بە پێی پرەنسیپ ژیان بکات و فەلسەفەیەک بۆخۆی دیاری بکات کە تێدا بزانیت بۆچی دەژیت ؟ دەچیت بۆ کوێی ؟ چ شتێک بکات کە سوود بە دەوروبەر بگەیەنێت ٸەوە ٸەو فەلسەفەیە کە لەسەر دەستی ٸافرەتێک کەپێی دەلێن دایک فێر دەبین, بێگومان رۆلی ٸافرەت لە پەروەردە و پێگەیاندن دا رۆلێکی بەرچاوە و ٸافرەتی تێگەیشتوو و پێگەیشتوو گرنگە بۆ کۆمەلگەیەکی پێشکەوتوو ٸافرەت نیوەی کۆمەلگایە شان بەشانی پیاو کار دەکات لە ھەموو کایەکاندا ھەربۆیە رۆڵێکی گرنگی ھەیە لەپێشکەوتن دا ولە پشت ھەر پیاوێکی زیرەک و سەرکەوتوو ٸافرەتێکی زیرەک و سەرکەوتوو ھەیە , لەسەرەتای کۆنگرەی جیھانی تاکو کۆنگرەی پەکین لە ساڵی 1996 پرسی ٸافرەت زیاتر گرنگی پێ درا بەشێوەیەک کە ھەڵی باشی بۆ رەخسا کە رۆلی خۆی لە ھەموو بوارێک دا ببینیت بەگوێرەی توانای خۆی کە لەچ بوارێک دا لێھاتوە و دەتوانێت بەرھەمی باشی ھەبێت وبەشدار بێت لە دەرکردنی بریار لەگشت بوارەکانی ژیان دا وەکو بواری سیاسی وکۆمەلایەتی ورۆشنبیری و ٸابوری

 

 
نڤێسكار: سەلاح سندی/زاخـــو:        بۆ سەردابرنا خەلکێ ماسک بکار ئینان بەردەوامە. 

ماسك بکارئینان ( دوو ری) ئانکو دەڤ تە جورەك مرۆڤانە پشتە جورەکێ دییە .جونکی دەمێ ل دەڤ تە ب پەیڤیت، ئاخفتنێن وی ژ شەکرێ شرینترن تە دڤێت هەر تو گوهداریا وی بکی دێ بێژی هەی ماشاء الله ئەڤە چەند دخێرا من دایە، لێ دەمێ پشتا تەدکەفتێ دوژمنێ تە یێ سەرەکی یە ،گو رگەکە دناڤ پیستێ مهێ دا ئەو نەڤییان و کەرب و کینا دناڤ دلێ ویدا هەی ددلێ کەسێ دا نینە ماسک لدیڤ ماسکێ دگوهریت ، مرۆڤێن سادە و دل ساخ ژ هەمی دلێ خوە باوەری یا پێ ئینایی ،پشتی گەلەك زیان گەهشتی یێ ژنوڤە ریێ راستەقینە بۆ دیاربی کو ئەڤە پسترین جۆرێ مرۆڤانە جونکی دوژمنێ ڤەشارتی یە پێزانین ل سەرمرۆڤی هەنە خالا لاوازیا مرۆڤی دزانت دربا هەری مەزن دێ وەشینت مرۆڤی ئەفجا گەلەك ژڤان مرۆڤا بۆ باوەریا خەلکێ ب دەستخو ڤە بینن دێ رابن قەستا جهێن پیرۆز کەن پشتی زڤری نە ئەو سیکو ونە ئەو بازار دێ رابن بازرکانیا خوەدا دنیایێ ب دینی خون بەلێ ئەو نزانن ئەو باوەری بەردەوام نابت پشتی گەلەک مالێ خەلکێ ب حیلە و فلێبازی ب دەستخوڤە ئینایی نەخێرێ ژ وی مالی دبینت و نە بها ورەوشت و باوەریا جڤاکی یا جارا نا مینت ئەفجا لسەر مە چ تاك یان جڤاك ب گشتی ئەو خوە دوور بگرین ژڤێ ئێشا کوژەك و جڤاك هلوەشین .

نڤێسكار
له‌زگین گراڤى
تێگستەکا ئەدەبی (( دێ چەند مینی ساخ ))

چ ڕاست و دروستە ؟ ، جاردی ل دەورو دەماندا چ ڕاستی هەبوون ! ؟ ئەرێ ئاڤ و ڕویبارو جوم و جەلال ڕاست دچوون و دبورین ! ؟ ڕێک و ڕێبوار هەمی ڕاست بوون ؟ جیاو زیرو گرک و گەلی و نهال و پەسار هەمی دڕاست بوون ؟ ، ئوو پێدا هەرە ژ گوتن و سەرهاتیان و جیڕۆکان و هەتا دگەهیت فەرمودێن پیڕۆزو نە پیڕۆز ژیک هەمی دڕاست و دروست بوون ؟ ئو هەر بینەو ببە هەتا تۆژی وەکو من بێ زارو پێڤە موبتەلا دبی کا تە چ زانییەو بهیستییە هەر ژ بنکێ تا دگەهی سەر لوتکێ ژڤێ ڕاستیێ ! کلتورو گەلەری و داستانێن ئەفسانە ، یان ستران و جیڕۆک و جیڤانوکێن ب دێوو پیرهەڤیان و میرو ئاغاو بەگلەران هاتین و ئامادەبوین دهەبوونا دوهی و ئەڤڕۆدا ، جاردی بگرە ژ سەرهاتیێن عشقا هەمە ڕەنگ وجور کو ب تبلێن دەستان ناهێن هژمارتن ، من و تە چەوا گرتی و هەڤسەنگاندی یە ؟ یان ڤێ پڕسیارا گرنگ . . ئەرێ ژین و ژیانا مەژی خواهرە ؟ یان بشێوەک دی . . مان و هەبوونا مە دبورت ب درەوا و چەووتیێ ؟ . ئەگەر ئاریشەژی هەبن دێ خو بێ دنگ کین و دێ بێژین چ ئاریشە نینن ، ئەڤە و یا مە نە گوتی ژ بهیستنان ب دوماهیک ناهێت ، ب جەند پەیڤ و ڕستان و بەرپەڕان نا گەهین دوماهیکا هەمی سەرهاتیان ، نەمە هند پێنڤێس و هند لاپەر هەنە و نەمە هند سەربوڕۆ شیان هەنە ، بلا ئەڤە سەرهاتیا دوهی و پێر بت ، دا ڕاوەستین و خەم و سەرهاتیا ئەڤڕۆ ب هەمی کریارو ڕۆیدانان ڤە بۆ دەمەکی داهاتی و نە نیشان کری بەر دەستکین ، چبکم ؟ ژیێ من ئەژی نزانم کا کورتە یان درێژە ، ئەگەر دڕێژژی بت ، براستی کورتە ببورە مەرەم ژێ ئەوە دێ چەند مینین ساخ ! ، یان دێ زوی ووندا و بزر بین و ناڤێ کەسایەتی یا مە و ئەڤا ب تایبەت مەندی یا مەڤە دێ چەند مینت ؟ یانژی هەر نامینت .

نڤێسكار
هيوا ساعدى
ئەمڕۆ ۱۳ی گەلاوێژ ساڵوەگەڕی کۆچی دوایی شاعیری گەورەی کورد شێرکۆ بێکەس شێرکۆ بێکەس، کوڕی‌ شاعیری‌ ناوداری‌ کورد فایەق بێکەس‌ و لە ٢ی ئایاری ساڵی ١٩٤٠ لە شاری‌ سلێمانی لەدایکبووە‌ و ٤ی ئابی ٢٠١٣ لە ستۆکھۆڵمی پایتەخی سوید بەھۆی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد. لە ١٩٨٦ وڵاتی عێراقی بە جێھێشت. لە ساڵەکانی ١٩٨٧-١٩٩٢ لە و سوید ژیاوە و پاشان گەڕاوەتەوە بۆ کوردستان. شێرکۆ بێکەس بە یەکێ‌ لە شاعیرە نوێخوازەکانی‌ ھاوچەرخی‌ کورد دادەنرێت و خاوەنی‌ چەندین نامیلکە‌ و دیوانی‌ شیعرییە و زۆرێک لە شیعرەکانی بۆ چەندین زمانی زیندووی جیھانی وەرگێڕدراون‌. ساڵی ١٩٨٧ لە‌ سوێد “خە‌ڵاتی تۆخۆڵسکی” وە‌ردە‌گرێت. خە‌ڵاتە‌کە‌ی لە‌ لایە‌ن سە‌رۆک وە‌زیرانی ئە‌و دە‌می سوێد ئیگڤار کالرسۆنە‌وە‌ پێشکە‌ش دە‌کرێت وە لەساڵی ١٩٩٢ دەبێتە وەزیری ڕۆشەنبیری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ئەمەش لەیەکەم کابینەی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان بوو، لە ساڵی ١٩٩٨ بە یارمەتی کۆمەڵێ کەس و ھاوڕێکانی “دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم”ی دامەزراند. لە ساڵی ٢٠٠٩ تەواوی بەرھەمەکانی لە ھەشت ھەزار پەڕە لە چاپ دا. 🌹 ژیان شێرکۆ بێکەس ڕۆژی ٢ی مەیی ساڵی ١٩٤٠ لە گەڕەکی گۆییژەی شاری سلێمانی لەدایکبوو. شێرکۆ یەکەمین شعری خۆی لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا بڵاو کردەوە. ساڵی ١٩٦٨ یەکەمین پەرتووکی شعری خۆی بە ناوی “تریفەی ھەڵبەست” لە بەغدا لە چاپ دا. لە ساڵی ١٩٧٠ لەگەڵ کۆمەڵێک لە شاعرانی بەناوبانگی ئەو سەردەمە بانگەوازێکیان بۆ گۆڕانکاری لە شعری کوردی و بە تایبەت چوون بە لای شعری نوێی کوردییەوە بڵاو کردەوە. شێرکۆ بێکەس ساڵی ١٩٨٨ لە وڵاتی سوید خەڵاتی “تۆخۆڵسکی” پێ بەخشرا و شعرەکانی بە زۆر زمانی دنیا وەرگێڕا. لە ساڵی ١٩٩٨ەوە ھەتا کۆتایی ژیان، ئەندامی ئەنتەلۆجیای خوێندنی پۆلەکانی ئامریکا و کانادا بوو. لە ھەمان ساڵدا بە یارمەتی کۆمەڵێ کەس و ھاوڕێ “دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم”ی دامەزراند. لە ساڵی ٢٠٠١ ناوەندی‌ چاپ و راگەیاندنی‌ “خاک” خەڵاتی‌ پیرەمێردی‌ شاعری‌ بە شێرکۆ بەخشی. لە ساڵی ٢٠٠٩دا تەواوی بەرھەمەکانی لە ھەشت ھەزار پەڕەدا لە چاۆ دا. شێعر شێرکۆ بێکەەس یەکێک بوو لە دامەزرێنەرانی سەردەمی شعری نوێی کوردی و ھونەری کوردی بە زمانی شعری نوێ ناساند. شعری شێرکۆ زۆرجار باسی لە نیشتمانپەروەری و خۆشەویستی ئاو و خاک کردووە. نموونە ھەڵبەستێک لە شێرکۆ بێکەس: لە‌ کاتێکدا کە‌ منداڵ بووم دە‌ستی چە‌پم حە‌زی ئە‌کرد وە‌ک دە‌ستی منداڵی پۆشتە‌ی دراوسێمان، سە‌عاتێکی تیابێ ئە‌ویش. وڕکم ئە‌گرت، دایکم ناچار گازی ئە‌گرت لە‌ مە‌چە‌کم بە‌ جێگە‌ی دان سە‌عاتێکی بۆ ئە‌کردم ئای.. کە‌ دڵخۆشی ئە‌کردم…! لە‌ کاتێکدا کە‌ منداڵ بووم واتە‌ی کامە‌رانیی لای من لە‌وە‌دا بوو: لە‌ حە‌ماما بە‌سە‌ر پە‌شتە‌ماڵی جاما فوو بە‌ کە‌فی سابووناکە‌م گڵۆپێکی سە‌وزو سووری لێ دروست کە‌م! لە‌ کاتێکدا کە‌ منداڵ بووم لە‌ زستانا، لە‌بە‌ر تینی ئاگردانا دائە‌نیشتم سە‌رنجم ئە‌دا لە‌ پشکۆی، گە‌شاوە ‌و ئاڵ وام حە‌ز ئە‌کرد، منی منداڵ بچمە‌ ناو پشکۆکانە‌وە‌.. دابنیشم.. بیکە‌م بە‌ ماڵ!. کە‌ منداڵ بووم.. زۆر ئێوارە‌ ئە‌یان ناردم. لە‌ ماڵی پوورە‌ “مە‌نیجە‌” ترشیات بکڕم کام تام لە‌و تامە‌ خۆشتر بوو لە‌ دوای ئاوڕ، لە‌ پێچی تە‌نگی کۆڵانا کاتێ یە‌ک دوو قوومی خێرام ئە‌دا لە‌ ترشیاتی ناو جام! لە‌ کاتێکدا کە‌ منداڵ بووم خۆشە‌ویستی لام ئە‌وە‌ بوو: شە‌وی جە‌ژن، تا بە‌یانیی.. چاو ھە‌ڵدێنم لە‌گە‌ڵ خۆما..دە‌س لە‌ملان پێڵاوی تازە‌ بنوێنم! کە‌ گە‌ورە‌ بووم دە‌ستی چە‌پم زۆر سە‌عاتی ڕاستە‌قینە‌ی جوانی… بینی بە‌ڵام ‌ھیچیان وە‌ک سە‌عاتی جێگە‌دانی دایکم… لە‌سە‌ر قۆڵ ‌و دە‌ستم وە‌ھا دڵخۆشیان نە‌کردم. کە‌ گە‌ورە‌ بووم ھیچ چل‌چراو گڵۆپێکی ژوورە‌کانم وە‌ک گڵۆپی کە‌فی سابوون پێکە‌نینیان… پێ نە‌گرتم. کە‌ گە‌ورە‌ بووم ھیچ گڕێکی زۆپای ئێستا نە‌کردە‌ ماڵ ‌و تیا بژیم. کە‌ گە‌ورە‌ بووم ھیچ خواردنێ تامی ئە‌و قومە‌ ترشیاتە‌ی پێ نە‌بە‌خشیم. کە‌ گە‌ورە‌ بووم ھیچ کراس و بۆینباخ ‌و قاتێکێ نوێم نە‌ھێنایە‌وە‌ ژێر جێگە‌وە‌ وە‌کوو پێڵاوە‌کە‌ی جە‌ژن تا بە‌یانیی چاو ھە‌ڵدێنم، لە‌گە‌ڵ خۆما بیان نوێنم ھیچیان.. ھیچیان! وەسیەت نامە من نامەوێت لە ھیچ کام لە گرد و گردۆڵەکەکاندا بنێژرێم کە دیارن و ناویان ئەبرێ، یەکەم لەبەرئەوەی پڕبونەتەوە و دوەم لەبەرئەوەی من حەز بە قەرەباڵغی زۆر ناکەم، من ئەمەوێ ئەگەر سەرۆکی شارەوانی و ئەنجومەنی شارەوانی شارەکەم رێگەم پێبدا و ئەوەم پێ رەوا ببینن کە لە پارکی ئازادیدا و بە تەنیشت مۆنۆمێنتەکەی شەھیدانی (١٩٦٣)ی سلێمانیەوە بمنێژن، ئەوێ خۆشترە و تەنگەنەفەس نابم، من حەز ئەکەم بە مردویش نزیکی ئەو خەڵکە‌و ژن ‌و پیاو‌ی شارەکەم‌ و دەنگی مۆسیقا ‌و گۆر بم.

نڤێسكار
نعمت مارونسی
بێ هیڤیبون دردێ بێ دەرمان،،،.
هەر تەشتەکێ درێژ بیت وچ بێڤە نەهێت و مروڤ لهیڤیێ بمینیت و روژ بو روژێ خرابتر بیت ئێدی دێ بێ باوەری پەیدا بیت،،، ئەگەر هندەکێ رونتر و ئاشکرا تر بێژین، بوچی هاوەلاتی پارێن خو دبانکێن هەرێمێ دا پەسەنداز ناکەن و هەلگرن؟ چونکی باوەری نینە کو هەر جارەکا پێتڤی وان پارا بیت، ئەو بشێت وەرگریت، بوچی هاوەلاتی باوەری ب نوژداران نینە؟ چونکی ئەڤ پیشەیا مروڤایەتی یا بو یە بازرگانی، بوچی خەلک باوەریێ ب پەروەردێ نائینیت؟ چونکی ڤەکرنا قوتابخانێن ئەهلی و گوتنا وانێن تایبەت و هتد،،، بوینە سەرئێش و ئاستێ خاندنێ لاواز بویە، بوچی باوەریا هاوەلاتی ب هەلبژارتنان نائێت و سەرەدانا بنگێن دەنگدانێ ناکەن بو وەرگرتنا کارتێن خو ؟ چونکی هەلبژارتن ژی یا بو یە وەسیلەک پێ بگەهنە مەرەمێن خو ئو لبەرامبەر چ بو هاوەلاتی تێدا نینە، بوچی تەخەکا جڤاکی کەرب ژ ئەدایا حکومەتان ڤەدبن؟ چونکی دگەل مللەتی دراست نینن و ئەو سوزێن لدور خزمەتگوزاریێن دایی ل ئاست وی کاری نینن، بوچی گەنجی باوەری ب دوزا خو نینەو روژ بو روژێ هزرا نەتەوەیی لدەف لاواز دبیت؟ چونکی خو دناڤ ئاخا خودا خودان ماف نابینیت و یێ غەریبە و بێ کارو شول. بوچی پتریا گەنجان نەوێرن پێکئینانا خێزانی ئەنجام بدەن؟ چونکی بەریکەک خالی یە و یا دیتر چ تێدا نینە، ئێدی روژ بو روژێ ئەڤ ئاریشە زێدە دبن ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ بێ هیڤیبونێ و روژ بو روژێ دێ گازندە زێدە بن و کەس خو لێ ناکەتە خودان، لهەمبەر ڤێ چەندێ پێتڤی یە حزبو حکومەتا دەستهەلات د خو دا بچیت و چارەسەریان بو ڤان ئاریشەیان پەیداکەت بەری هەمی ژدەست بچیت
نڤێسكار
نعمت مارونسي
پێکڤەژیان ل کوردستانێ کلیلا سەرکەفتنێ،
ژ کەفن دا و حەتا نوکە ل کوردستانێ هەمی ئول و نەتەوە د بن خیڤەتا کوردبون و پاراستنا ئاخا وێ دژین و د هەمی خوشی و نەخوشیان دا هەڤخەمێن ئێک بوینە، وەختێ فەرمانا ئەرمەنیان رابویی هەر کورد بون لێبونە خودان. کوشتارا گوندێ صوریا ل روژئاڤایێ سێمێلێ خوینا موسەلمان و مەسیحیان تێکەلی ئێک بوون، ل ئەنفالان رەحم ب کەسێ نەبر چ مەسیحی یان ئێزدی یان ژی موسەلمان و شەبەک و سابئی، دیارە قەدەرا ڤی مللەتێ هەژار ژبلی پێکڤەژیانێ چ رێکێن دیتر نینن، ئەڤە و ل بیرێن مە لباژێرێ دهوکێ چەندین تاچ هەنە ب ناڤێ تاخێ جوهیا، فەلا، موسەلمانا، هتد ، لەوما هەردەم کوردا ڤیایە حەتا ئێش و ئازارێن جیرانێن خو ژی بارێ وان سفک بکەن و ببنە شریکێن خەما وان، لەوما کارەساتا حەمدانیێ مللەتێ کورد ب هەمی شیوازا دەربرین ژ ئێشوئازارێن برا مەسیحیا کر و پشکداری خەما وان بون، دەرگەهێن مال و نەخوشخانە و دەستێ هاریکاریێ بو وان درێژ کر، لێ قەدەرا ڤی مللەتی، وەکو کورد دبێژن نانێ وان یێ بێ خوێ یە، ئەڤ پێکڤەژیانە دێ یا بەردەوام بیت د سەر وان هەمی پیلان و ئاستەنگێن دکەفنە درێکا وان دا کوردستان ئاڤەدان و خەلکێ وێ پاراستی بیت و بەرز و بالابیت ئالایێ کوردستانێ

 

نڤێسكار
محمد مراد
مێرانى (سوعيده )ئه گه ر هات نزانت تو كورێ كێ .؟

دناڤ ملله تێ مه دا چيروك وسه رهاتێت سه ير هه نه. يێت مێرخاسى و دلسوزى وميرانيێ لێ ئه گه ر خودێ (سوعيد) نه دا ئيكێ چه ند مێرخاس و مێر چاك ودلسوز بيت .دئ شه رمزار بیت يان پێش نا که ڤيت ئه گه ر ده رفه ت ژ ده ست دا.بتايبه تى دناف چفاکێ مه يێ نهو دا كو ژ ميشێ دكه نه گامێش.راستيه كێ دكه ن سه د.گوتنه كێ دكه ن هزار.ره شا سپی دكه ن سپيا ره ش دكه ن سو حبه تا وه ك (قاچكى دجوين) هيرو گرا تێکه ل دكه ن چ دره وبيت يان راستی .وه ك ڤێ سه رهاتيا كورده وارى ل گونده كێ ژماره كا عه گيدو مێرخاس ومروفێن ترسنوك ل كوچ که كێ رونشتى بون وهه ميا مهێفانكێن خو ڤه دا بون .وه ك كه لتوره كێ كورده وارى و رێزگرتن بو كوچكێ وده مه ك درێژ بو دكوچكێ دا رونشتى و سوحبه ت دگه رم بون .عه گيد ك زيره ك دكوچکێ دا بو پێت وى قه رمى بون و ته ز ته زينكێ گرتن بون. شه رم دکر پێت خو درێژ بکه ت .دوێ ناڤبرکێ دا . دا زێره ڤانه ك هات ده رێ كوچکێ گوت هه واره هه واره قه چاخ چیا تالانێ گوندى بر.هه مى رابون سه ر پێت خو ل هه وارا تالانێ چون.لێ هندى ئه و عه گيد هات نكارى رابيت سه ر پێت خو و شه رمزاربو ژبه ركو پێت وى ته ز ته زينكێ گرت بو.ده مێ مێر خاس و مێرچاكێن گوندى چوين ل هه وارا تالانى .مروفێت ترسنوك ژى دگه لدا بون گوتن وه عه گيد ديتن چه وا گوت هه واره پێستركێ پێت عه گيدى گرتن و نه شيا دگه ل مه بهێت تالانێ گوندى بزفرينين ژ ترسا.ئه ها هوسا دناف جفاكێ مه دا سه دان عه گيدو مێرخاس و جامێر ژ نيشكه كێ ڤه يت بوين ترسنوك .و ترسنوك يت بوين عه گيد.عه گيد يت بوينه نه خوش مروڤ و ترسنوك پال دا ى دناڤ مال و چار ديواران دا كه س پرسيارلێ ناكه ت…….؟

م. زانكو و نڤێسكار

غه‌یدا بێروخی

بەرھەمی دانانی کەسی گونجاو لە شوێنی گونجاو
تاكەکان پێشبرکێی دەکەن بۆ بە دەست ھێنانی باشترین وەزیفەو پلە و پایە بەھەمان شێوە کۆمپانیاکان و شوێنی کار پێشبرکێی دەکەن بۆ بەدەست ھێنانی دەستی کاری باش و چوست وچاڵاک کە خاوەن کارامەیی و لێھاتوویی باش بن و بیرۆکەی بەرھەم ھێنەریان ھەبێت و توانای داھێنانی شتی باش و بیرۆکەی باشیان ھەبێت تاکو لە بازاری کار دا سەرکەوتوو بن پیشکەوتن وسەرکەوتنی ھەر کۆمپانیایەک یاخود شوێنێکی کار پەیوەستە بەو سەرچاوە مرۆیانەی کە ھەیەتی ھەرچەند ٸەوان لێھاتوو وسەرکەوتوو بن لە کارکردن و ٸەرکەکانیان بەجوانی راپەرێنن ٸەوە لە ٸەنجام دا کۆمپانیاکە سەردەکەویت و دەتوانێت پێشبرکێی لەگەل باشترین وزیرەک ترین وسەرکەوتووترین کۆمپانیادا بکات وسەرکەوتن بە دەست بێنیت واتە بەھەبوونی دەستی کاری زیرەک و لێھاتوو کۆمپانیا لە بازاری کار دا بەردەوام لەنوێگەری و لەپێشکەوتن دا دەبێت. ٸەو پێشبرکێیەی نێوان کۆمپانیاکان کە بۆ بەدەست ھێنانی دەستی کاریاخود کەسی گونجاو و لێھاتوو دەیکەن توندترین و ٸاڵوزترین جۆری کێبرکێیە لەنێوان کۆمپانیاکان .چونکە ھەڵبژاردنی کەسێکی ھەڵە کار لەناوبانگی بازاری کۆمپانیا دەکات وجەماوەری لەدەست دەدات واتە کاریگەری خراپی دەبێت. بۆیە پێویستە بنەمای دانانی کەسی گونجاو لەشوێنی گونجاو لەگشت دام و دەزگا حزبی و حکومیەکان پەیرەو بکرێت واتە تەنھا گرنگی بدرێت بەزیرەکی و توانا و لێھاتوویی کەسەکە گوێی بەوە نەدرێت کە کوری یاخود کچی کێیە خزمی فلانە وھتد چونکە لەسەر ٸەم بنەمایە ناگەین بەھیچ شتیک زۆرجار کەسێک لەناو کۆمەلگە زۆر بەرێزە بەڵام کە کاتێک بەرپرسیاریەتێکی پێی دەدرێت ناتوانێت بەجوانی ڕای پەرێنێت واتە سەرکەوتوو نابێت لەم بوارە ٸەمەش نورماڵ و ٸاسایە چونکە توانای مرۆڤەکان سنوردارە ھەمووان لە ھەمان بواردا سەرکەوتوو نابن ھەروەھا لەھەمان بواردا زیرەک و لێھاتونین بۆیە پێویستە تەنھا وتەنھا تواناو لێھاتویی کەسەکە رەچاوبکرێت و بکرێت بە پێوەر بۆھەلبژاردنی کەسی گونجاو تابتوانین سەرکەوتوبین لەبەدەست ھێنانی کەسی گونجاو چونکە کەسی ھەڵە دەبێتە ھۆی لەناوبردن و تێکدانی ھەموو شتێک چونکە ھیچی لێ نازانیت و کاتێک ٸەم کارەی پێ دەدرێت زولمی لێ دەکرێت ٸەگەر بێتو کارێکی پێی بدەین کە لەتوانای ٸەو دانەبێت چونکە بە پلە یەک کەسەکە بەسەرنەکەوتنی لەوکارەی پێی سپێردراوە مۆرالی دادەبەزێت و بروای بە خۆی نامیێنێت وای لێ دێت کە ھەست بکات کەسێکی بێ تواناو دۆراوە توانای ٸەنجام دانی ھیچ کارێکی نیە واتە کاریگەری خراپ لەسەر دەرونی کەسەکە دادەنێت کەلە ناخەوە دەروخێت ٸەمە لەلایەک و لایەکی تر زەرەر بەدام و دەزگا و کۆمپانیا یاخود ٸەو شوێنەی کاری لێ دەکات دەگەیەنێت. بۆیە پێویستە بنەمای کەسی گونجاو لە شوێنی گونجاو پەیرەو بکەین .

نڤێسكار
ره‌حیما به‌روارى
ب جهئینانا سوزا ژ بنه‌مایێن سه‌ركه‌فتنێ یه‌
بێگومان سوزدان و پێگڕی ب سوزێ ئەڕکێ هەڕ مڕوڤەکێ ڕاستگۆ وئازایە ، زێدەباری کو پێگڕی ب سوزێ وجێبەجێکرنا سوزێ ژ بنەماێت سەڕکەفتنێ یە دژیانێ دا ، مڕوڤێ سوزا خو جێبەجێدکەت دهێتە هەژماڕتن ژ مڕوڤێن ڕاستگۆ وخوشتڤی ل دەڤ خودێ وخەلکی ، لێ دڤێت ئەو سوز بێتە دان یا دشیان دابیت بێتە جێبەجێکڕن نە بەڕوڤاژی بتنێ گوتن بیت ، لەوڕا یا دڕوست وباش ئەوە ئەوێ نەشێت سوزا خو جێبەجێبکەت بێژیت ئەگەڕ دشیان دابیت یان ئەگەڕ من پێچێبو یان دێ هەول دەم ، چونکی سوزدان باڕەک گڕانە ودڤێت وی باری سەڕ مللێ خو ڕاکەت یێ سوزدای ، لەوڕا سوزان دڤێت ب هوشیاڕی و ب هزڕمەندی بێتە دان ئانکو نەبتنێ گوتنەک بیت بێتە گوتن ل جڤاتەکێ دا ێن ئامادەبووی پەسنێ لێبکەن ودەڕئەنجام دڕەو دەرکەڤیت ، بێگوومان دڤێرێ دا یێ سوزدای ونەشیای وێ سوزێ جێبەجێکەت یا ئەو سوزا ئیهمال کڕی وپشتگوهاڤێتیە دێ بیتە جهێ نە باوەریێ و ئێدی باوەڕی پێ نائێت کڕن ، تایبەت ئەگەڕ زووڕ جاڕا سوز دا وهەڕ سوزا خو جێبەجێنەکڕ ، هەر وەکو یا دیار هەمی تشتا سنوڕ هەنە وبێگوومان دێ سنور بۆ ڤی مڕوڤێ نەسوزدار ویادڕووستە بێژین یێ دڕەوین هێنە دان و دێ ل سنوڕێ وی ڕاوستاندن و ئێدی ئەو باوەڕی وڕێز وڤیانێن پێش وەخت نامینن ، تا وێ ڕادێ پێغەمبەرێ ئیسلامێ محمد سڵاڤێن خودێ سەڕبن دفەڕموودەکا خویا پیروز دبێژیت نیشانێن مڕوڤێ دووڕی سێ نیشانن یا ئێکێ ئەگەڕ دپەیڤیت دڕەوا دکەت و یا دووێ ئەگەڕ سوزەک دا سوزا خو جێبەجێناکەت و ئەگەڕ باوەری پێ هاتە دان وئێمانەک هات ڕادەستکڕن دێ خیانەتێ ل وی ئەمانەتی کەت ، بەڕوڤاژی مڕوڤێ سوزا خو جێبەجێدکەن زوڕ خوشتڤینە وخودان قەدر و قیمەتن ل دەڤ خودێ و ناڤ جڤاکی . بێگومان دەمێ ئەم باسێ سوزێ دکەین ئەم باسێ سوزا باش و دبەڕژەوەندا گشتی دا دکەین ، نە باسێ سوزا ئەنجامدانا خەلەتیێ یان گەیاندنا زیانێ بۆ بەڕامبەڕ ، ل شڕوفەیا مەیا دڕێزکێن بوڕی دا وەسا خویادکەت کو ژیان پێویستی ب سوزێ یە و جێبەجێکرنا سوزێ یە ، دا ژیان ب باوەڕی و بهێز وشادی و ئاڕامی ب چیتە سەڕ .هەوەکو مەزن ژی دبێژن نە چ تشتێ تەیسی زێڕە لەوڕا یا خویایە نە هەڕ کەسەکێ سوزەک دا پێویستە سوزا وی سەد سەدێ بێنە جهێ باوەریێ ، لێ دێ سوزا وی جهێ باوەریێ وهەلسەنگاندنەکاباش بیت یێ زووڕ جاڕا سوزا خو ب باشتڕین شێوە جێبەجێدکەت . ئانکو هەڕ مەزن دبێژن نکلێ تەیرێ نێچیرێ یێ خواڕە ، هەڕوەها مڕوڤێ سوزا خو جێبەجێنەکەت بێتە پاشڤەبڕن و ئیهمالکڕن دا هەست ب وێ چەندێ بکەت کو وی خەلەتیەک کڕ ونابیت وێ خەلەتیێ دوبارە کەت ئەڤە دوی حالەتی ئەگەڕ پێچبیت وێ سوزێ جێبەجێبکەت لێ جێبەجێنڕەکر ، لێ ل دەمێ هەو ب دەت زووڕ جاڕا لێ دەڕفەڕت نەبیت یان شیانێن وی هەند بن وداخوازا لێبوڕینێ بکەت ل ڤێڕێ قابلی وێ چەندێ یە کو لێ ببوڕن وڕێز لێبیتەکڕن و دێ ل داویێ بێژین گەلەکێ نەدە بەڕ داسێ دا نەمینیت ئاسێ و یان سوزێ نەدە یان دەمێ تەدا هەمی هەولا بدە جێبەجێبکە

نڤێسكار
نعمت مارونسي
ددیروکا شورەشێن مللەتان دا ل دەست پێکێ بازرگانێن شەری دەردکەفن و هەر ئێک ژلایێ خوڤە بخو ڤەدکێشیت و وەلاتی تالان دکەن، ئێدی هێدی هێدی ئەو جیل یان بەزرگانێن شەری ژنافچن و نەڤیەکێ داهاتی و رەوشەنبیر و وەلاتپارێز و دلسوزێ ئاخا وەلاتی سەرهلدەت و وەلاتی بەرەف قوناغا گەشەپێڕانێ ڤە دبەت،، ئێدی نمونە دزورن‌ ژوان وەلاتێن دڤێ قوناغێ را بورین، لێ ئەگەر ئەم ل دیروکا مللەتێ کورد بنێرین، ژ دەستپێکێ حەتا ئیرو ئەم تێدا دژین، هەر جیلێ تێت‌ ژیێ بەری خو گەندەلتر لێ تێت و وەلاتی بەرەف نەمانێ ڤە دبەن و چ جارا سەربور بخو ژ دیروکێ وەرنەگرتینە، ئەوا ئەڤرو تێتە سەرێ مللەتێ مە هەر سوچ و هوکار ئەم بخوینە، ئەم حەتا حەفکێ دگەندەلیێ را خەندقین و روژ بوروژێ وەکی کولکا پەنجەشێرێ مە دخوت و ژناڤدبەت. جاران مە دگوت چ وەلاتان ئاگەھ ژ مە نینە لەوما ئەڤا تێتە سەرێ مە چونکی دبێ خودانین، بەروڤاژی ئەڤرو هەمی سەروکێن وەلاتا قوناغا وان کوردستانە بەلێ ژبەر گەندەلیێ مە ئاگەھ ژ چ نینە و هەر کەسێ بخو ڤەدکێشیت، لەوما عیراقێ ژی شاخێن خو یێن تیژ کرین.

م. زانكو و نڤێسكار
غه‌یدا بێروخی
گرنگی نەریت (عادات و تقاليد ) لە کۆمەلگەدا
(عادات‌‌ )نەریت بریتیە لەو شتەی یاخود ئەو کارەی کە بە ردەوام دوبارە دەبێت و لەسەری راهاتووین کە بە ردەوام ئەنجامی دەدەین ( تقالید ) بریتیە لەو کارەی کەدەیکەین چونکە ئەوانەی پێش ئێمە لە باب و باپیرانمان ئەنجامیان داوە واتە ئەو شتەی کەبووە بەتقلید لای ئێمە . گرنگی عادات و تقالید لەکۆمەلگەدا 1‌- پارێزگاری کردن لەیادگاری یادگاریەکان بۆ ماوەیەکی درێژ دەمێننەوە تا وایان لێ دێت دەبن بە شتێکی چێژ بەخش لە کۆبوونەوە خێزانیەکاندا 2- پتەوکردنی پەیوەندی خێزانی عادات و تقالید دەبنەهۆی پتەکردنی پەیوەندی نێوان کەسەکان و پەیوەندی خێزانی و دروست بوونی سۆزو خۆشەویستی ئەمەش زیاتر لە بۆنەو ئاهەنگەکان دا دەردەکەوێت وەکو لە جەژنەکان دا لەبۆنە تایبەتیە خێزانیەکان و هتد.. 3_داخستنی یاخود نەهێشتنی بۆشایی نێوان نەوەکان (اجیال ) ، عادات و تقالید دەبێتە هۆی نزیک بوونەوەی نەوەکانی داهاتوو لەیەکتر و بنیاتنانی پەیوەندی هاوبەش لەنێوانیان ، وهەبوونی چیرۆکی ئالوگۆرپێکراو لە نێوان گەورە وبچووک 4_ هەست کردن بەکەسایەتی وپەیوەستبوون لەکاتی مومارەسەکردنی عادات و تقالید مرۆڤ هەست دەکات کە پەیوەستە بە لایەنێکی دیاریکراو ، زیاتر هەست بەبەها و کەسایەتی خۆی دەکات ، دووری دەکاتەوە لە هەست کردن بە وون بوون. 5‌- پاراستنی کولتور و شارستانیەت عادات وتقالیدی بۆماوەیی دەبێتە هۆی پاراستنی شارستانیەت وکولتوری گەلان و لەناونەچونیان لە سەردەمێکەوە بۆ سەردەمێکی تر 6_ جیاکاری وکەسایەتی عادات و تقالید دەبێتەهۆی جیاکرنەوەی کومەلگە لە کۆمەلگەیەکی تر ، هەر کۆمەلگەیەک بەکومەلێک عادات وتقالید دەرەکەوێت و جیادەکرێتەوە لەکۆمەلگەی تر . لایەنە باشەکانی عادات وتقالید 1_دەبێتە هۆی دروست بوونی پەیوەندیەکی بەهێز لەنێوان تاکەکانی کۆمەلگەیەک 2_دەبێتە هۆی زیادکردنی ئارەزوی سەرکەوتن کەبیرۆکەی باش بێتە ئاراوە 3_یەکتر قەبول کردنی تاکەکانی کۆمەلگە ، کە ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی کەسانیتر قەبول کەین هەرچەندەعادات وتقالیدیان جیابێت ولەکۆمەلگەیەکی تربن 4_کەلەکەبوونی ئەو عادات وتقالیدە بەسەریەکترەوە کە باب و باپیرانمان دەستیان پێ کردوە دەبێتە هۆی دروست بوونی مێژوویەک کە هەمووان شانازی پێ دەکەن و هەوڵ دەدەن بیپارێزن لایەنەخرابەکانی 1_ زۆر دەست گرتن بەنەریتەکان و زیادەرۆی کردن دەبێتە هۆی ئەوەی کۆمەلگە بەرەو دواوە ببات ، بە شێوەیەک دەبێتە هۆی ئەوەی کۆمەلگە هەموو شتێکی نوێ رەت بکاتەوە کە لەوانەیە زانستێکی بەسود بێت ، دوای نەزانین ( الجهل) دەکەوێت غرور و خۆ بەزل زانین دای دەگرێت 2_ دەبێتە هۆی لەدایک بوونی کەسانی خۆ بەزل زان کە وا دەزانن زۆر بەهێزن و خۆیان لەخەلکی دوور دەگرن 3_ رەت کردنەوەی هەموو شتێکی نوێ لەکۆمەلگەدا. له لەگەل ٸەوەش دا ھەندێک نەریت ھەن جێی شانازین و پێویستە بیان پارێزین و دەستیان پێوە بگرین , بەڵام ھەندێک نە ریت ھەن کەپێویستە لێ دووربکەوین چونکە ٸەو نەریتانەن کە لەٸەنجامی نەزانینەوە لەگەل مان ھاتووە بەتێپەربوونی کات بووە بە تقلیدێک کە دوبارە دەکرێتەوە بەبێ ٸەوەی بیر لە دەرٸەنجامەکەی بکەینەوە کە لەبری سود گەیاندن زیان بەتاک و کۆمەلگە دەگەیەنێت . واتە مەرج نیە ھەموو عادات تقلیدێک باش بیت
  
 نڤێسكار  زەنون سلێڤانەی                د رمەزانێدا خەلكێ ھەژار و كێم دەرامەت ژبیرنەكەن
وەك ئاشکەرا كو کریارا خێرێ و دابینکرنا کەرەستە و تشتێن پێدڤیێ و هاریکاریێن مروڤاێەتیێ، بووینە دابونەریتەکی بەردەوام دناڤ کومەلگەهێ مەدا. هەلبەت ئەڤ رەنگە هاریکاریێن پێدڤی چ ژ ئالیێن تەرخانکرنا کوژمەکی پارەی یان کەرەستە و کەل و پەلێن پێدڤی لسەر مروڤێن هەژار و بەلەنگازان تێتە دابەشکرن، چ ژ ئالیێ کەسانێن سەرمایدار و کەسێن خێرخوازڤە..
سەبارەت هەیڤا رەمەزانا پیروز، هەر ئێك ژ مە برەنگەکێ پەسن و پێناسەکرنا ڤێ مەها پیروز دکەن یان دبێژن مەها خێرو بەرکەتێ و ئاشتیێ و لێبورینێ، راستە لڤێرێ یاخوەیایە رەمەزانا پیروز مەها دلوڤانیێ و چاکیێ یە، یاگرنگ ئەوە دناخ و مەژی و دەرونێ هەر مروڤەکی موسلماندا، ڤان جورە پەسنێن ب مەها رەمەزانێ تێتە گوتن، بکریار ب سەلمینن، بەرامبەر تەخا مروڤێن هەژار و دەستکورتان، چونکە پتریا کەسانێن سەرمایدار و کەسێن خێرخواز ڤێ مەهێ بخوە بدەلیڤە دبینن، پشکەك ژ مالێ کەدا خوە تەرخان دکەن بو تەخا مروڤێن هەژارو کێم دەراڤ، بگرە ژ دانا زەکاتێ و فترە یێ پشکەك ژ تەمامکەرا خوشکرنا ژین و ژیارا خەلکێ هەژارو بێ دەستهەلات. دڤێ مەها رەمەزانا پیروز دە لدەڤ کەسانێن سەرمایدار و دەولەمەند یێ بوویە دابو نەریتەکێ بەردەوام بەردەوامیدان ب کاروانێ ڤێ هاریکاریێن خێراخوازیێ دابینکرنا کەرەستەێن پێدڤی.
دا كو وژدانا خوە بەرامبەری كەسێن ھەژار و كێم دەرامەت ژی ئارام بكەین، دڤێت ئەم دەستێ ھاریكاریێ درێژ بكەین و بیرا خوە ل رۆژێن نەخوش، كوچا ملیونێ و كارەساتێن ب سەرێ مللەتێ كورد ھاتین و چاوان خەلكی ماندیبوون دیتیە و ئەڤرو وان نینە و مەیێ ھەی، دڤێت ئەم ھاریكارییا وان بكەین و تایبەت د ھەیڤەكا وەك نوكە تژی خێر، ئەم ڤان كێم داھان ژبیرنەكەین
 

نڤێسكار
سلوى محمد نهێلى
پێشكه‌فتنا ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى ئایا بلندبوون و پێشڤه‌چوونا ئاستێ ره‌وشه‌نبیری د وێ خواندنێ دایه‌ یاكو ئه‌م باوه‌رنامه‌كێ ب ده‌ست خوڤه‌ ئینین؟. ئایا خواندنا په‌رتوكێن ده‌ره‌كى و گوهداری كرنا گوتارێن زانستى گاریگه‌ریا خۆ ل سه‌ر پێشڤه‌چوونا ره‌وشه‌نبیری هه‌یه‌؟. مالبات تایبه‌ت دایك و باب تا چ راده‌ كارتێكرن ل سه‌ر پێشڤه‌چوون و سه‌ركه‌فتنا زاۆركان هه‌یه‌؟. ئایا سوشیالێ كاریگه‌ریا خو لسه‌ر تاكه‌ كه‌س ل كوردستانێ هه‌یه‌ بو بلند بوونا ئاستێ پێشكه‌فتن و ره‌وشه‌نبیریێ؟. ئایا بێ هیڤی و بێ ئومێدى ل ده‌ف گه‌نجێ كوردستانێ كاریگه‌ریا خو هه‌یه‌ كو به‌ره‌ف خواندنێ ڤه‌ نه‌چن ئانكو دویربكه‌ڤن ژ خواندنێ؟ بلند بوونا ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى و كارتێكرنا خواندنا ده‌ره‌كى و جیاوازى وێ دگه‌ل سیسته‌مێ خواندنا ب زورى(اجبارى) گه‌له‌ك جاران دهێته‌ گوتن كو به‌رده‌وامیێ بده‌ خواندنا خۆ و ببه‌ خودان باوه‌رنامه‌كا باش و داكو ببیه‌ كه‌سه‌كێ تێگه‌هشتى و ره‌وشه‌نبیر، لێ ئه‌گه‌ر ئه‌م ب دروستى دڤى بابه‌تى بگه‌هین نه‌وه‌سایه‌ یا كو ئه‌م هزر تێدا دكه‌ین، وه‌گرتنا باوه‌رنامێ بتنێ یا د قاله‌كێ دا كو مروڤ ل سه‌ر وى قالبی دچیت ژ بو ته‌مام كرنا خواندنا خو هه‌ر ژ سه‌ره‌تایی تاكو دوماهیك ئینانا زانكویێ پێخه‌مه‌ت ژ بۆ ب ده‌ستڤه‌ ئینانا باوه‌رنامێ و گه‌هشتنا ئارمانجه‌كێ ئه‌و ژی ب ده‌ستڤه‌ ئینانا كاره‌كێ داكو داهاته‌كێ ب ده‌ست مروڤى ڤه‌ بهێت بو ژیانا خو یا روژانه‌. راسته‌ دشێن بێژین 50% مروڤ د ڤى بیاڤى دا ره‌وشه‌نبیر دبیت، لێ ئه‌ڤه‌ رێژه‌كا كێمه‌ بۆ مروڤه‌كێ ره‌وشه‌نبیر ژبه‌كو خواندنا قوتابخانا و زانینگه‌ها خواندنه‌كه‌ یا ده‌ست نیشانكریه‌ بو هه‌مى قوتابیان كو ل سه‌ر وێ رێبازى بچن، ته‌نانه‌ك بو سه‌ركه‌فتنا خواندنا خو و وه‌رگرتنا باوه‌رنامێ، به‌لى ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ بكه‌ین گه‌له‌ك كه‌س هه‌نه‌ باوه‌رناما سه‌ره‌تایی نینه‌ دگه‌ل هندێ ئاستێ وى یان وێ یێ ره‌وشه‌نبیرى گه‌له‌ك بلندتر و پێشكه‌فتی تره‌ ژ یێ ماموستایێن زانینگه‌هه‌كێ، بلا ئه‌م باوه‌رنامێ بو خو نه‌كه‌ینه‌ قاعیده‌ك ژ قاعیدێن ره‌وشه‌نبری، زاناینێ و پێشكه‌فتنا خو، تایبه‌تی ل كوردستانێ ژبه‌ركو دڤى سه‌رده‌مى دا دبینین پتریا خواندن یا بویه‌ مه‌لزه‌مه‌كا بچویك ئانكو خواندنا خو یا كورت كرى ئه‌ڤێ چه‌ندێ ژى كارتێكرنه‌كا نه‌رینى یا ل سه‌ر مێشكێ قوتابیان جێكرى كو ئێدى نه‌شێن په‌رتوكا خو یا سیسته‌مێ خواندنێ بخوینن، ژڤێ چه‌ندێ قوتابى خو یێ هێلایه‌ ب هێڤیا وان پرسیار و به‌رسڤێن مه‌لزامێ دا هه‌ین. كه‌سێ ره‌وشه‌نبیر ئه‌وه‌ كه‌سه‌یه‌ یێ كو دگه‌ل خواندنا خو سه‌دان په‌رتوك ده‌ره‌كى دخوینیت ئه‌ون یێن كو گوهداریا گوتارێن هنده‌ك ژ ماموستا و دكتور و پروفسوراێن دكه‌ن كو دویرن ژ وان بابه‌تێن بو باوه‌رنامێ دخوینیت، ئه‌و كه‌سن ئه‌وێ براستى ل دویف زانست و زانینێ دگه‌رن ژبلى وى یا كو ب زورى بو باوه‌رنامێ دخوینن، دیسان دبێژم ئه‌و كه‌سن یێن كو گه‌له‌كێ دزانن لێ هه‌ر هه‌ست ب هندێ دكه‌ن كو هێشتا چ نزانن، ئانكو هندى مروڤ بزانیت ژ نو دێ تێگه‌هیت رێژه‌كا كێم دزانیت، له‌ورا دێ بینین حه‌زا زانینێ یا بێ سنوره‌ ل ده‌ڤ كه‌سێ ره‌وشه‌نبیر و زانا، ئه‌فجا بلا ئه‌م هه‌ول بده‌ین وێ زانینێ ب ده‌ستخوڤه‌ بهینین یا مه‌ حه‌ز ل سه‌ر هه‌ی یاكو دبیته‌ ئه‌گه‌رێ پێشكه‌فتن و پێشڤه‌چوونا مروڤى، ئه‌گه‌ر ل سه‌ر پێنگاڤێن پێشڤه‌جوونێ به‌رده‌وام بین گومان تێدانینه‌ هێدى هێدى دێ هه‌ست ب هندێ كه‌ین كو یێ دگه‌هیته‌ زانست و زانین ئه‌وا مه‌ حه‌ز بو هه‌یى. لێ دناڤ كومه‌لگه‌ها مه‌دا ئاستێ ره‌وشه‌نبیرى وه‌ك پێدڤى یا كێمه‌، ئه‌و كه‌سێن هه‌ین ژی مروڤ دشێت ب تبلێن ده‌ستان ب هه‌ژمێریت، ئه‌ڤ رێژا هنده‌ كێم بو چه‌ند فاكته‌ره‌كان دزڤریت، مینا وێ چه‌ندێ كو ل ده‌ستپێكا خواندنێ و زانینێ وه‌ك پێدڤى فێرێ هندێ ناكه‌ن ل دویڤ به‌رتوكێن ده‌ره‌كى بگه‌رن، دوو: مالبات و دایك و فاكته‌ره‌كێ سه‌ره‌كى نه‌ ژ بو كه‌سێ ره‌شه‌نبیر بو نموونه‌ مالباتا به‌درخانیان تا نها ژی ناڤوده‌نگیا وان هه‌ر یا مای و دێ هه‌ر مینیت بنه‌ماله‌كا ره‌وشه‌نبر دناڤ جڤاكێ كورده‌واری دا، ئه‌فجا دایك و باب یا پێدڤیه‌ زاروكێن خو فێرێ هندێ بكه‌ن كو ل دویف زانست و زانینێ بگه‌رن، دیسان فاكته‌ره‌كێ دى یێ كو به‌رێ خه‌لكى ژ خواندنێ دویركری سوشیالن مینا بكارئینانا ئه‌نترنێتێ ئه‌گه‌ر بو خه‌لكه‌كێ باشیه‌كا بێ سنور هه‌بیت بۆ جڤاكێ مه‌ 70% نگتفه‌ ژبه‌ر كو ب دروستى بكار نائینن ل شوینا دویف گوتاره‌كى بگه‌رن یان په‌رتوكوكێ دانلوت بكه‌ت، ل دویف یاریان و …، دگه‌رن ب مخابنیڤه‌، و یا چارێ بێ هیڤى و بێ پاشه‌روژی یا ل ده‌ف گه‌نجا په‌یدا بووی ژبه‌ركو هزاران گه‌نجێن ده‌رچویێن زانكو و په‌یمانگه‌هان بێ كار ماینه‌، مخابنى ڤه‌ ئه‌ڤێ چه‌ندێ كارتێكرنه‌كا نه‌رێنى یا ل سه‌ر گه‌نجێن وه‌لاتى كری. له‌ورا دبێژین ل هیڤیا وى چه‌ندێ كو ئه‌ف خالێن مه‌ دایه‌ دیاركرن زویترین ده‌م بهێنه‌ جاره‌كرن تاكه‌كه‌سێ كومه‌لگه‌هامه‌ و دگه‌ل نحكومه‌تا وه‌لاتى هه‌ولبده‌ن خالێن لاوازیا جڤاكى ژ ناڤ ببه‌ن. هه‌ول به‌ن جڤاكه‌كێ ساخله‌م و بهێز و شیان دروست بكه‌ن، تاكه‌كه‌سه‌كێ ره‌وشه‌نبیر كو ب هزروبیرێن ڤه‌كری، ته‌نانه‌ت كو بگه‌هنه‌ وى ئاستی چ لایه‌نیێن نافخویی و ده‌ره‌كى نه‌شێن كارتێكرنه‌كا نه‌رینى ل سه‌ر هزر و بیرین وان بكه‌ن.
نڤێسكار
نعمت مارونسي
بوچی هاوەلاتی باوەری ب نوژداران نینە؟
چونکی ئەڤ پیشەیا مروڤایەتی یا بو یە بازرگانی، بوچی خەلک باوەریێ ب پەروەردێ نائینیت؟ چونکی ڤەکرنا قوتابخانێن ئەهلی و گوتنا وانێن تایبەت و هتد،،، بوینە سەرئێش و ئاستێ خاندنێ لاواز بویە، بوچی باوەریا هاوەلاتی ب هەلبژارتنان نائێت و سەرەدانا بنگێن دەنگدانێ ناکەن بو وەرگرتنا کارتێن خو ؟ چونکی هەلبژارتن ژی یا بو یە وەسیلەک پێ بگەهنە مەرەمێن خو ئو لبەرامبەر چ بو هاوەلاتی تێدا نینە، بوچی تەخەکا جڤاکی کەرب ژ ئەدایا حکومەتان ڤەدبن؟ چونکی دگەل مللەتی دراست نینن و ئەو سوزێن لدور خزمەتگوزاریێن دایی ل ئاست وی کاری نینن، بوچی گەنجی باوەری ب دوزا خو نینەو روژ بو روژێ هزرا نەتەوەیی لدەف لاواز دبیت؟ چونکی خو دناڤ ئاخا خودا خودان ماف نابینیت و یێ غەریبە و بێ کارو شول. بوچی پتریا گەنجان نەوێرن پێکئینانا خێزانی ئەنجام بدەن؟ چونکی بەریکەک خالی یە و یا دیتر چ تێدا نینە، ئێدی روژ بو روژێ ئەڤ ئاریشە زێدە دبن ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ بێ هیڤیبونێ و روژ بو روژێ دێ گازندە زێدە بن و کەس خو لێ ناکەتە خودان، لهەمبەر ڤێ چەندێ پێتڤی یە حزبو حکومەتا دەستهەلات د خو دا بچیت و چارەسەریان بو ڤان ئاریشەیان پەیداکەت بەری هەمی ژدەست بچیت.
………………………………

نڤێسكار
نعمت مارونسي
ئێگرتن کلیلا سەرکەفتنێ….
ئەگەر ددیروکا مروڤایەتیێ بنێرین و هەر ژ هاتنا پەیامهنێران بو مروڤان بێی جداهی یا بیرو را هەمیان داکوکی لسەر ئێگرتن و ئێکرێزیێ کری یە،،
ژئالیێ ئاینی ڤەژی خودێ سەرکەفتنا هەر مللەتەکی ب ئێگرتنێ ل قەلەم دایە و ژێک ڤەبون کلیلا شکەستن و پاشڤەمایێ هەژمارتی یە مەرەما منا سەرەکی ژڤێ هەمیێ ئەوە کو ددیروکا مللەتێ کوردا هەر ژ دەست پێکێ وحەتا ئیرو ئێک رێز نەبوینەو بەردەوام ئێک و دوو شکاندینە و لەوما ئیرو ئەم ژدەردێ وەلات بونێ دنالین ،ئەگەر هندەکێ بەحس لسەر وی ژیێ ئەم تێدا دبورین بکەین و ناڤمالا کورڕی بنێرین ،ژ بەدرخان بەگ و شێخێ نەهری و سمکویێ شکاک و قازی محمدو شێح حەفیدێ نەمروشێخ عبدسەلام بارزانی و حەتا مەلافستەفایێ بارزانی وحەتا ئیرو روژ ئاریشا کوردان و نەگەهشتنا وان ب ئارمانجان ،نەئێگرتن و نەئێکرێزیا وانە ،تەمەع و خیانەت بویە کەلتور ،،،ئەگەر هێشتا بێینەخارتر و پشتی ئازادیا عێراقێ کورد ژبەر نەئێکرێزیێ نەشیان بگەهنە ئارمانجێن خو ،پەیدا بونا حزبێن زور و داردەستیا بیانیان و شکەستنا ئێک و دو یا بویە سەرنوچەیێن گرنگ و دوژمن ژی وەکی کولکا سەرەتانێ کەفتیە ناف هەستیکێ وان و هێدی هێدی یێ ژناڤ دبەن،هەروەک جگەر خوین دبێژین .ئەگەر نەبین یەک دێ چین ئێک ب ئێک …..هەر ئەڤ چەندە بویە ئەگەر کو جێلی نوکە بیرو باوەرێن نەتەوایەتی لدەف وان لاواز بویە و هەمی گاڤا لدەلیڤەکێ ڕگەریێن ژوەلاتی بارکەن ،خودێ سەرکردەو سەرکێشێن کوردستانێ بهەر چار پارچەڤە چاک بکەت و دەستێ ئێک بگرن
   
   په‌روین به‌رواری    /// بێکاری دناڤبه را هوکارو چاره سه ریێ دا.

 فه یله سوفێ ئیسپانی سه نیکا ، دبێژیت ، بێکاری ، یان ده ستبه تاڵی ، هزرا مه رگێ مروڤی یه ، هه که ر گه نده لی کرمێ ژناڤبرنا وه لاتان بیت ، بێکاری هه مان کرمه ژخوارێ ده ست پێدکه ت وه کو هه ره م ، وه سا دیار دبیت کو بێکاری دیارده کا جیهانییە و چ توخیب نینن ، هه می توخیب و سنوران دبه زینیت ، ژبه ر هندێ ئه ڤروکه بێکاری مه زنترین ده ردوو نه خوشی و گرفته بو سه ر جڤاکێ مروڤاتیێ ، دیارده که پتریا وه لاتان یا ڤه گرتی ، ب ئێک ژدیارترین گرفتێن ئابووری و جڤاکی یێ تاک و حکومه تێ دهێته نیاسین ، چنکو کێشه و گرفتێن جودا جودا ژێ په یدا دبن ، ژئه نجامێ وان کارتێکرنێن خراب و نێگه تیڤ ل سه ر سیسته مێ ئابووری وجڤاکی دروست دکه ت ، ژبه ر هندێ پتریا وه لاتێن جیهانا سه رده م به رده وام دهه وڵ و بزاڤان دانه بو ڤە کولینان ل سه ر دیاردا بێکاریێ و هوکارو ده رئه نجامێن وێ ل سه ر جڤاکی ، ب هژمارو داتا بو خه لکی بە رچاڤ و و بە راورد دکه ن وه کو هژمارا بێکاران و کێشێن بێکاریێ ، هه ڤده م دگه ل نه بوونا هه لێن کاری و ل دویڤ چاره سه ریان دگه رن . لێ بێکار ئه و که سه یێ شیانێن کاری هه ین و ل دویڤ کاری دگه ریت و بده ست ناکه ڤیت ژسه ده مێ بارودوخێ بازاری ، یان ژ سه ده مێ په یدا بوونا قه یرانان ، کو هژماره کا مه زن یا کرێکاران بێکار دمینن ، ده مێ له نگی و سستی دکه ڤیته بازاری ، ل ڤێره سوپایه کێ بێکاران په یدا دبیت و ئارێشێن جڤاکی و خێزانی زێده دبن ، ئه ڤ چه نده ژی ڤه دگه ریت بو نه بوونا پلانه کا دروست بو دیتنا ده لیڤێن کاری دکه رتێن جودا جودا دا ، یان حکومه تێ ، هه ڤده م دگه ل به رده وام زێده بوونا ڕێژا هژمارا مروڤان ، یان ئاکنجیان ، ژلایه ک دنڤه ده رکه فتنا ڤێ ته کنه لوژیا پێشکه فتی یا هه رده م دوه ڕارێ دا خو دوگونجینیت ، کو ئامیره بویه ئامرازه کێ کاری و ئه ف ئامیره چه ندین کاران دئێک ده مدا دکه ت ، دیسان زوربه یا سه رمایه داران سه رمایێن خو د بوارێ به رهه مئینانێ دا ل وه لاتێ خو ب کار نائینن ، به لکو ڤه دگوهێزن بو وه لاته ک دن ژبو مفاو قازانج کرنێ ، ئه ڤ چه نده ژی دبیته هویه ک بو بێکاریێ ، هه ر دیسان باوه ری بتنێ ل سه ر داهاتێ غازێ و گازێ وه کو داهاتیه کێ سه ره کی و پیته نه دان ب که رتێن چاندنێ و پیشە سازی ، ئه ڤه ژی دچیته دخانا ته مبه لیێ دا و بێکاری ژێ ب به رهه م دهێت ، چنکو حکومه ت ، یان ده سهه لات ، پتر ده ستێ خو یێ هاڤێتیه دناڤ بوارێ ئابووری دا و هه می بوارێن دیتر یێن پشتگو هاڤێتین . ل ڤێره من دڤێت چه ند خاله کان پێشنیاز بکه م . باشتره دڤێت له ز بهێته کرن بو هه موارکرنا یاساو رێسێن تایبه ت گرێدای ب کرێکارو بێکاران ڤه ، وه کو یاسا کاری ، یاسا ده سته به ریا جڤاکی و خانه نشینیێ ، پتر که رتێن تایبه ت ده لیڤێن کاری ڤه که ن بو بێکاران ، ئه نجامدانا ئامارێن دروست و خڕڤه کرنا پێزانینان ل سه ر هه می بێکاران و ئاستێ خواندنا وان ، شاره زایی و ته مه ن و جهێ ئاکنجیبونێ و بارێ خێزانداریێ ب شێوه ک زانستی ، ب داتاو هژمار ، به رده وام قه رزێن بچویک بو وان که سێن حه زا ئه نجامدانا پروژێن به رهه مئینانێ هه ی ، دامه زراندنا ده رچوویێن ئاماده یی و په یمانگه هو زانکویان بێ ده ستێوه ردانا حیزبایه تی و خزمایه تی ، نویژه نکرنا وان کارگه هێن که ڤن و ژکارکه فتی ژلایێ حکومه ت و که رتێ تایبه ت ڤه ، هاندانا خه لکێ گوندان ، تایبه ت ته خا جوتیاران و پشته ڤانیا وان بهێته کرن بو به رهه مئینانێ و ڤه ژاندنا که رتێ چاندنێ و ده سته به رکرنا خزمه تگوزاریان ، وه ک ڕێگاو بانا و ڤه کرنا بنگه هێن ساخله میێ و چاندنێ ل گوندان ، برنا پروژێن ئاڤ و کاره بێ و ڤه کرنا خولێن پیشه یی و هشیاریێ ، چنکو گوند شه نگستێ پێشڤه برنا جڤاکانه دهه می بواران دا ، ئه ڤه هه می کلیلن بو ڤه کرنا ده لیڤێن کاری بو بێکاران

نڤێسكار
نعمت مارونسي
سەربور بومللەتان پێشکەفتنە،،،،،،
ددیروکا مللەتێن جیهانێ دا و ل دەست پێکا ژیانێ گەلەک ئاریشەو نەزانین دناڤدا یا بەربەلاڤ بوو ،ئێدی هێدی هێدی و دانانا یاساو هاتنا کتێبێن عەسمانی پەیرەوکرنا بنەمایێن ژیانێ وکارکرن بو پێشڤەبرنا جڤاکی دەست پێکر ،ل پتریا وەلاتێن کو سەربور ژ دیروک و کەسانێن شارەزایێن وەلاتێ خو وەرگرتین هێدی هێدی پێشکفتن و شیان وەلاتێ خو ئاڤاکەن ،،نمونەژی د زورن ،بەروڤاژی ڤێ چەندێ ل روژهەلاتا ناڤین ب گشتی و کوردستانێ بتایبەتی ،سەربور بو وان نەبویە جهێ پیتە پێدانێ و مفا ژێ وەرنەگرتی یە نمونەژی دزورن بەرو ڤاژی ڤێ چەندێ روژ بو روژێ کەسانێن شارەزاو سەربور دیتین تێنە پاشڤەدان و مفا ژێ نائێتە وەرگرتن ،کو ئەڤ چەندە دبیتە جهێ پاشکەفتنا مللەتان ،لکوردستانێ کەسێ دبوارەکی دا شارەزاو سەربور هەیین لجێ وی نائێتە دانان بەلک دێ کارەکی دەنێ نەرشتەو سەربورا وی ،نمونە ئەندازیا ر لجهێ نوژداری تێتەدانان و نوژدار ل جهێ یاسادانی تێتە دانان کو ئەڤ چەندە دبیتە لاوازیا کارێ ئیداری لڤی وەلاتی،لەوما ئەگەر کەسێ ژهەژی ل جهێ ژهەژی وی هاتە دانان نە هاتنا موچەیی دبیتە سەردێرێن نوچەیان و نە کەل و پەلێن بازاری گران دبن و نە پانزین تێتە ئیحتیکار کرن وهتد،،،،،،،،

 

نڤێسكار
هيوا ساعدى

سمکۆ ئاغای شکاک ناسیۆنالیستێکی ئازا و بیرفراوان بوو….

سمكۆی مەزن ویستی كه دەوڵەتێکی نەتەوەیی لەسەر زمان و پێناسەی فەلسەفی ئەحمەدی خانی بخاته بوواری كردارهوه و دهوڵهتی كوردیی لهسهر پێناسه فەلسەفەیکی ئەحمەدی خانی دامەزرێنێت شەهید سمكۆ باییخی به بوواری پەروەردە، فێركردن و .ڕووناكبیریی داوه ئیسماعیل ئاغای شکاک ناسراو بە سمکۆی شکاک )١٨٨٧-١٩٣٠( شۆڕشگێڕێکی کوردی ڕێبەری ھۆزی شکاک بوو کە بۆ ماوەیەک دەسەڵاتی ناوچەی ڕۆژاوای گۆلی ورمێی لە حکوومەتی ناوەندیی ئێران سەندەوە سمکۆ ناوی ئیسماعیلە و کوڕی محەمەد پاشای کوڕی عەلی خانی کوڕی ئیسماعیل ئاغای شکاکە و بنەماڵەکەیان لە مێژەوە گەورە و دەسەڵاتداری خێڵی شکاک بوون. سمکۆ ساڵی ١٨٨٧ لەدایک بووە و پاش مردنی باوکی و جەعفەر ئاغای برای، سەرکردایەتی شکاکی گرتۆتە دەست و لەدوای شەڕی جیھانی یەکەمەوە دەستی بە گرتنی ناوچەکانی قەراغی گۆلی ورمێ کردوە. ھەرچەندە لە ساڵانی شەڕی یەکەم جیھانیدا سمکۆ لە ھیچ چالاکییەکی سیاسی بەشداری نەکردبوو، بەڵام ھێزەکانی ڕووسیا گرتیان و دووریان خستەوە بۆ شاری .تفلیس و دواتر ئازادیان کرد بەو مەرجەی لە خۆی دابنیشێ و ھیچ ھەڵوێستێک دژی ڕووسەکان نەنوێنێت کە شەڕی یەکەم کۆتایی ھات سمکۆ وەک سەرکردەیەکی سیاسی ناوی دەرکرد و لەپێناو دامەزراندنی ئیدارەیەکی کوردیدا ساڵی ١٩١٩ شۆڕشی بەرپاکرد و گەلێ ناوچەی گرنگی خستە ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیەوە، ساڵی ١٩٢١ لە ئەنجامی لەشکرکێشییەکی گەورەی ھێزەکانی حکومەتی ئێراندا سمکۆ ناچار بوو پاشەکشێ بکات و پەنا بەرێت بە تورکیا. ساڵی ١٩٢٤ بە بڕیارێکی لێبوردن گەڕایەوە ئێران و ساڵی ١٩٢٦ جارێکی تر شۆڕشی بەرپاکردەوە. بەڵام ئەمجارەشیان شۆڕشەکەی تێکشکاو ماوەیەک لە تورکیادا بە دەستبەسەری مایەوە. پاش ئازاد کردنی گەڕایەوە ئێران و ساڵی ١٩٣٠ بە پیلانێکی کاربەدەستانی ئێران لە شاری شنۆ کوژرا، .بەمەش شۆڕشەکەی شکاک کۆتایی ھات کە یانزە ساڵ درێژەی کێشابوو “بەشێک لە شێعری “گڵکۆی سمکۆ !سینگی پیرۆزی خۆی هەلا هەلا دەکا، وڵات !تاڤگەی قژی خۆی دائەڕنێ، ڕووبار !شەرم و ڕەنگی پیرۆز بە با ئەدا، خوێنم ،چون لە شەتڵی سەوزە بیری چیامەوە جۆگەلەی تەوێڵ و چۆمانی سینگی ئەم خاکە ،هەرەس هەرەس، لافاوی شەڕ شەرمی سووری پێدا دەڕوا و … چڵێ سەوزی ئازادیشی تێدا نەڕوا وشەی تەناف بۆ ملی خۆی هەڵدەبەستێ، شێعرم کۆڕاڵی بێدەنگیی دەگێڕێ، سازم شین شین شەرمەزارە لە باڵندە، ئاسمان ،سوور سوور پەشیمانیی لێدەچۆڕێ … سەری شکاوی گڵکۆی شەهید لەم کورتە وتارەدا هەوڵ دهدهم کە بەشێک له کەسایەتیی، ڕۆڵ و پێگەی سمکۆی مەزن لەسەر بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و هاوپێوەندی لەگەڵ بەشەکانی دیکەی کوردستان شی بكهمهوه، هاوکات بەرپرچی ئەو بێڕێزییانەش بدهمهوه کە ڕاستەخۆ یانخود ناڕاستەخۆ دەکرێتە سەر کەسایەتیی ئەو کەسایەتییە نەتەوەیی و گرینگەی کورد. بهتاییبهت لەماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا، لەلایەن کەس یان کەسانێکەوە هێرشی ناڕەوا دهكرێته سەر كهسایهتیی یەکێ لە کەسایەتییە هەرە نەتەوەیی و گرینگەکانی کورد کە لەسەردەمی خۆیدا دەیان سەروەریی مەزنی خوڵقاندووە و تاکوو دوا ساتهكانی تهمهنی لەخەبات، تێکۆشان و بەرخۆدان لەپێناو دەستهبەر کردنی مافە نەتەوەییەکانی کورد لەڕۆژهەڵاتی کوردستان وچانی نەداوە. ئەو بێڕێزییکردنەش بەربڵاو بووە، لە کەسانی ئاساییەوە دەستی پێکردووە و لە کەسایەتییە سیاسیی و حیزبییەکانی كورد و بێگانهوە تێپەڕ بووه. ئەوەی کە جێگای سرنج و تێڕامانە ئەوەیە کە ئەو کەسایەتییانەی کە ڕەخنەیان ئارەستەی سمکۆی مەزن کردووە، تاکوو ئیستاش هیچ هەنگاوێکی ئەرێنی و دڵخۆشکەریان لەپێناو سەربەستیی ئەو نەتەوە بندەستەدا هەڵنەناوەتەوە. تەنیا ڕۆڵەی كه لەسەر بزاڤی كورد ههیانبووه بزووتنەوەیی كوردیان بنكۆڵ و لاواز كردووه و هیچكات ههوڵهكانیان تەژیی له زانست، بەرخۆدانی سەردەمیانە و پێشكەوتوو نەبووە سمکۆی مەزن یەکێ لە سەرکردە هەرە مەزنهكانی کورد لەسەردەمی خۆیدا بووە کە توانیوێتی ئەگەر بۆ ماوەیەکی کورتیش بوو بێت دەستی بێگانە و داگیرکەرانی کوردستان لهسهر خاكی كوردستان ببڕێت و کورت بکاتەوە و نەیارانی کورد لەسەر خاکی کوردستان پاشەکشێ پێبکات و هێزەکانیان تێک بشکێنێت. ئەمەش بە یەکێ لە خاڵە هەرە بەهێزەکانی سمکۆی مەزن ئەژمار دەکرێت. ئەگەر هۆکاری سەرنەکەوتنی شۆڕشە مەزنەکەی سمکۆی مەزن بخەینە بەرباس و ژێر كۆڵینهوه، بێگومان بەوئەنجامە دەگەین کە تاکە هۆکار لەپێوەندی بەڕۆخانی حوكوومەتەکەی سمکۆ ئەو بارودۆخە نالەبارە بووە کە لەو سەردەمەدا لەلایەن بریتانیی، فەرەنسی و ڕووسەکانەوە باڵی بەسەر کورد و ناوچەکەدا کێشا بووه و ڕای گشتیی كۆمهڵی كوردهواریش لهو سهردهمانهدا تێگهییشتنی سیاسیی و نەتەوەیی هێنان بۆ كێشەی كورد پێنهبووه و دائیم .كوردستان لهبهر دەوڵەمەندی خاکەکەی و هەڵکەوتووە ستراتیژییهكانیی بهردهوام چاوی بێگانهكانی لهسهر بووه ئەو هێزانەش كه ئاماژهم پێكردن بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان ئاڵوگۆڕیان لەناوچەکەدا هێناوهته كایهوه و ئەوەی کە ڕەچاو نەدەکرا ڕۆڵ و پێگەی کورد لەڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و چیاكانی زاگرۆس بوو. هۆكارهكهشی بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه كه سهركردهكانی كورد هیچكات نهچوونهته ژێر باڵی هێزه جیهانییهكانهوه و له بهرامبهردا داگیركهرانی كوردستان به ئاسانی لهگهڵ وڵاته زلهێزهكاندا ڕێكهوتوون و ئیزنیان به ڕاماڵكردنی بهربوومهكانی ناوچهكه داوه. بێگومان بریتانیی، فهرهنسیی، ڕووسهكان، وڵاتانی داگیركاری ئهو سهردهمه و بهتاییبهت ئهورووپییهكان ئامانجیان له داگیركردنی ناوچهكه دهست بهسهرداگرتنی بهربوومهكانی ناوچهكه و دهست ڕاگهییشتن به كانگاكانی زێڕ، ئاسن و بهردی بهنرخ بووه. به ڕێكهوتنیش لهگهڵ داگیركهرانی كوردستان به ئاسانیی ئامانجهكانیان دهپێكا. ئهوانیش بهردهوام دژی دەسکەوتی سیاسی كورد بوونه، چونكه له ئهگهری ئهوهدا كه كورد بگهییشتبایه دەسەڵات دەبوو ئەوان ناوچهكه چۆڵ بکەن و سمكۆی سەرکردەش لەگەڵ ئەوەدا نەبوو كه سهرمایەکانی كوردستان لهلایهن داگیركەرانەوە ڕاماڵ بكرێت ئەو دوو هێزەی کە ئاماژەی پێکرا تەنیا بیر لە بەرژەوەندی خۆیان و دۆستەکانیان دەکردەوە، درووست بوونی دەوڵەتی نەتەوەیی کورد لەقازانج و بەرژەوەندی بریتانی و ڕووسەکاندا نەبوو، چونکه نەتەوەیەک بەو مێژووە مەزنەی کە هەیەتی دەیتوانی لە داهاتووی خۆیدا ببێتە یەکێ لە هێزە گرینگەکانی ناوچەکە و تەنانەت جیهانیش. ئەوەش ڕۆلی بریتانی و ڕووسەکانی لاواز دەکرد. وهك ئاماژه؛ کورد لە شەڕی یەکەمی جیهانیدا لەگەڵ هیچ کام لەو دوو هێزە نەکەوت و تەنیا لە بیری هێز و ڕۆڵی خۆی و ڕێکخستنەوەی پێگەی هێزەکانی لە ناوچەکەدا بوو. لەڕوانگەی ئەو دوو هێزەش کە داگیرکەری ناوچەکە بوون، ئەگەر لایەنێک له ناوچهكه گرینگی بە پێگە و ڕۆڵیان .نەدات ئیتر وەک مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانیان پێناسەیان دەکرد سمکۆی مەزن لە مێژووی پڕ لە تێکۆشانی کورد و هاوکات لە ڕەوتی مێژووی بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد دەور و ڕۆڵێکی گرینگ و کاریگەری گێڕ ئه‌وە، ئەو خەبات و تێکۆشانەی سمکۆی مەزن پێگەی کوردی لە سەردەمی خۆیدا بەهێز کرد و دواتریش ناوی چووە نێو ئەو کەسانەی کە لە مێژووی ئەم نەتەوەییەدا ڕۆڵی مەزنیان بینیوە و سه‌روه‌رییان خووڵقاندووه. سمکۆی مەزن لەو کاتەشدا کە ڕۆژهەڵاتی کوردستانی بەجێ هێشت و ڕووی کردە باکووری کوردستان، لەو ماوە کورتەدا کە لەوێ بوو هەوڵیدا کە لە گەڵ گەورە پیاوان و دەسەڵاتدارانی تورک و کورد و تەنانەت نەتەوەکانی تریش پێوەندی بگرێت و لە مەڕ پرس و کێشەی کورد گفتوگۆ بکات و هەوڵ بۆ پێگەیەکی نوێ و ڕێكخستنه‌وه‌ی ماڵی كورد بدات، بەڵام لەو سەردەمەدا کەم کەس ده‌یتوانیی وەک سمكۆی شۆڕشگێڕ ڕۆڵی یه‌كلاكه‌ره‌وه بگێڕێت و ته‌نانه‌ت كەم کەسیش هەبووكه وەک ئەو بیر بكاته‌وه. نەبوونی ڕاوێژكاری سیاسیی و ئاگاداری ڕووداوه‌كانی جیهان و ناوچه‌كه له ده‌ورووبه‌ری سمكۆ ئاسۆی شۆڕشەکەی بەرەو ئاوابوون برد و گیانی خۆشی له‌و ڕێگایه‌دا كرده قوربانی نەتەوەی كورد، نه‌ته‌وه‌یه‌ك كه .قه‌د ڕۆڵ، پێگه و خه‌باتی سمكۆی دلاوه‌ر له‌بیر ناكات و خەباتەکەی بووه‌ته چرای ڕووناكیی بزووتنەوەیی نەتەوەیی كورد شه‌هید سمكۆ لە باری دیپلۆماسی و سیاسیشەوە کەسایەتییەکی مەزن، لێزان، بەئەزموون، زیرەک و تێکۆشەر بوو. دەیان جار هەوڵی داوە کە لە گەڵ بریتانییەکاندا لە ڕێگای جیاجیا و بە شێوازی جیاواز پێوەندی بگرێت، بەڵام هەوڵەکانی بێکام بوو، چونکوو بریتانییەکان پلانێکی تاییبەت بە کوردیان پێنەبوو. پتر لەو هێزانە نزیک دەبوونەوە کە به دەسەڵاتی فره سه‌رمه‌ستیان ده‌كردن، ئەوەش لە لای کورد هێڵی سوور بوو. چونکوو كورد خۆی بە خاوەنی ئەم نیشتیمانە و ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستی بچووک دەزانی و ماڵ و ژین و ژیانیان نەدەدایە دەستی بێگانەکان. ئەوەش یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی سەرنەکەوتنی شۆڕشی کورد لە مێژووی شەش سەدەی. ڕابردوودا بووە هەروەک لە سەرەوە ئاماژەی پێکرا سمکۆی مەزن هاوکات پێوەندی لەگەڵ نەتەوەکانی ناوچەکەشدا هەبوو، پێی وابوو کە پشتیوانی دەرەکیی لەسەر خستنی کێشەی کورد و دەستبەرکردنی مافەکانی پێویستە و دەتوانێت ڕۆڵێکی گرینگ بگێڕێت. سمکۆی مەزن بەپێی بەرژەوەندیی کورد پێوەندی لەگەڵ داگیرکەرانیش دەگرت، ئەو باوەڕێکی قووڵی بە دیپلۆماسی و چارەسەرکردنی کێشەی کورد بەشێوەی ئاشتییانە و دۆزینەوەی ئەو چارەسەرییە بە رێگای دیالۆگ و گفتوگۆ هەبوو. سمکۆی مەزن کەسایەتییەکی و چەکدارێکی پارتیزان و بەورە بوو کە بەپێی دۆخ و هەلومەرج هێزی کۆ دەکردەوە و بڕیاری شەڕی دەدا، لە کاتی .پێویستیشدا دەستی بە دیالۆگ و گفتوگۆ دەکرد و هەنگاوی ئەرێنیی دەهاوێشت سمکۆی مەزن دەیان جار لەو پێناوەشدا گیانی خۆی خستووەتە مەترسیی، تەنیا بە مەبەستی ئەوەکە بتوانێ چارەسەرێکی بنەڕەتیی بۆ دۆزی ڕەوای کورد بدۆزێتەوە. دواین جار لە ساڵی ١٩٢٩ی زایینیدا لە لایەن ڕژیمی ئێرانەوە پێوەندی لەگەڵ گیرا، سمکۆ لەو هەلومەرجەدا لاواز بوو، هێزێکی ئەوتۆ و تووکمەی لە دەورووبەردا نەبوو، بەڵام کاتێک کە ڕژیمی ئێران داوای لێکرد کە بگەڕێتەوە و لەمەڕ کێشەی کورد وتووێژ بکەن، سمکۆ ئەم داوایەی حوکوومهتی ئێرانی بە دەرفەتێکی نوێ بۆ كورد پێناسە کرد، چونکه لە پڕۆسەی ئاشبوونەوە لەگەڵ ڕژیمدا باسی لە لاپەڕەیەکی نوێ لەنێوانی ههردوولادا كردبوو، سمکۆش هەوڵیدا کە ئەو دەرفەتە بقۆزێتەوە و هێزێکی تووکمە لە دەوری خۆی کۆ بکاتەوە. بەڵام بەداخەوە لە لایەن ڕژیمەوە پلانی تیرۆرکردنی بۆ دانرابوو، ئەوە بوو کە هێرشی کرایە سەر و شەهید کرا، هێرشەکە لە پاش وتووێژێك ئەنجام درا کە ڕژیم ئامادەکاریی بۆی کردبوو. بەو شێوەیە حوکوومەتی ئێران خیانەتی لە سمکۆی مەزن و نەتەوەی کورد کرد. كورد هه‌میشه دۆڕاوی وتووێژه‌كان بووه، چونكه كورد ساوێلكانه وتووێژی كردووه و داگیركه‌رانیش زیره‌كانی پیلانی گڵاوی خۆیان داڕشتووه. سمكۆ یه‌كه‌مین و دوایه‌مین سه‌ركرده‌ی كورد نه‌بووه كه له وتووێژ له‌گه‌ڵ ڕژیمی ئێراندا شه‌هید بكرێت. ڕژیمی ئێران هه‌میشه كاتێك پرسی وتووێژی له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌كانی كورددا هێناوه‌ته گۆڕێ كه كورد لاواز بووه، بۆیه كوردیش بێ كۆڵینه‌وه له ئامانجی ڕژیم ئه‌مه‌ی به‌ده‌رفه‌ت زانیوه بۆ ده‌ستخستنی ده‌ستكه‌وتی سیاسیی. بهڵام سه‌ركرده‌كانی كورد بیریان له‌وه نه‌كردووه‌ته‌وه كاتێك كه به‌هێز بوون و ڕژیم لاواز بوو بۆ باسی وتووێژی نهكرد، ئیستا كه پێچهوانه‌یه و كورد لاوازه بۆ ڕژیم باسی وتووێژ ده‌كات. پاش شه‌هید كردنی سمكۆ، پێشه‌وا قازیی، و چه‌ندین سەرکردەیکی دیكەی كورد هەڵەیان دووپات كردووەتەوە. ئه‌مه‌ش بێئه‌زموونیی و باییخنه‌دانی سه‌ركرده‌كانی كورد به ڕووداو و كاره‌ساته‌كانی مێژووی .نەتەوکانای پێشان دەدات هەروەک ئاماژەی پێکرا، سمکۆ وەک کەسایەتییەکی سیاسیی و بەئەزموون ئاگاداری کێشەکانی ناوچەکە بووە و زانیاریی تەواوی لە بارەی دیپلۆماسی و پاراستنی بەرژەوەندیی هاوبەشەوە هەبووه. لە ماوەی تەمەنی شۆڕش و حوکوومەتەکەیدا توانی بەشێوەیەکی سەرکەوتوو لە کایە سیاسییەکانی ناوچەکەدا دەور بگیڕێت و پیلانی داگیرکەران تێک بشکێنێت و بزووتنەوەیەکی خۆماڵی کە پاڵی بە .هیچ هێز و لایەنێکەوە نهدابوو بەرهەم بهێنێت .شه‌هید سمكۆ ده‌وڵه‌تی كوردستانی ڕاگه‌یاندبوو یەکێ لە کارە هەرە گرینگ و پڕ باییخانەی کە سمکۆی مەزن ئەنجامی داوە و لە مێژووی سێ سەدەی ڕابردوودا بێوێنە بووە، ئەوەبوو کە بۆ یەکەمینجار زۆربەی خێڵ و عەشیرەتەکانی کوردی پێکەوە گرێدا و یەکێتییەکی تنوتۆڵی لە نێوانیاندا ساز کرد. بەپێی هندێک سەرچاوەی مێژوویی هێزە چەکدارەکانی حوکوومەتی کوردستان لە سەردەمی سمکۆی مەزندا لەو هێزانەی کە ئەرکی پاراستنی کۆماری کوردستانیان لە ئەستۆدا بووە زۆر بەهێزتر و پڕ چەکتر بوونە. سمکۆ ئەو پەڕی هەوڵی خۆی خستە گەڕ بۆ ئەوەکە بتوانێ هاوپەیمانێتییەکی مەزن لەنێوان خێڵه كوردییهكاندا ساز بکات و لەو ڕێگایەوە کاریگەری لەسەر هێزە ناوچەییەکان دابنێت و .سرنجی زلهێزەکانیش بۆ لای خۆی و حوکوومەتی کوردستان ڕابکێشێت تەمەنی حوکوومەتی کوردستان لە سەردەمی دەسەڵاتدارێتی سمکۆی مەزندا سێ ئەوەندەی تەمەنی کۆماری کوردستان درێژەی کێشاوە و هەموو ناوچەکانی دەورووبەری زەریاچەی ورمێی لەخۆ دەگرت. ئەو حوکوومەتەش لە نێوان ساڵی ١٩١٨ تاکوو ١٩٢١ی زایینی بووە، هەر چەند خەبات و تێکۆشانی ئەو کەسایەتییە نەتەوەییە تاکوو ساڵی ١٩٢٩ی زایینی لە ناوچەکە درێژەی کێشا، بەڵام تەنیا ئەو چوار ساڵە دهسهڵاتی بەسەر هەموو ناوچەکاندا ههبووه. گرینگییەکی دیکەی شۆڕش و حوکوومەتی سمکۆ لەوە دایە کە ئەو بەهێز و توانای خۆی هەموو ئەو سەرکەوتنانەی بەدەست هێنا و مسۆگەر کرد، هەر ئەوەش هۆکاری ئەوە بوو کە ئەو شۆڕشە درێژە بکێشێت و درەنگتر بڕۆخێت. بۆ نمونە کۆماری کوردستان لە لایەن یەکێتی سۆڤیەتەوە پشتیوانی لێدەکرا، کاتێک کە پشتیوانی .یەکێتی سۆڤییەتی لە دەست دا، ئیتر بەنەرمە بایەک ڕۆخا و ١١ مانگ دەوامی هێنا کەواتا بەو ئەنجامە دەگەین کە شۆڕشەکەی سمکۆ شۆڕشێکی خۆماڵی بوو، لەسەر بنەمای هێز و وزەی کورد دانرا بوو، ئەوەش بەخاڵێکی بەهێزی ئەو شۆڕشە مەزنە پێناسە دەکرێت. سمکۆ پێوەندی باشی لەگەڵ هەموو سەرکردە نەتەوەییەکانی کوردستانی گەورەدا هەبووە، بیری کوردستانێکی مەزن لە مێشکیدا چەکەرەی کردبوو. بەو بیر، هزر و بڕوایهوه هەوڵیدا کە هێزێکى نەتەوەیی لەهەموو بەشەکانی کوردستان پێک بهێنێت و ڕۆڵی خۆی بەشێوەیەکی بەرچاو بگێڕێت و قورسایی مێژوویی خۆی بەدەست بێنێت. لە حوکوومەتی کوردستان لەسەردەمی دەسەڵاتدارێتی سمکۆی مەزندا گرینگی و باییخێکی تاییبەت بەبوواری پەروەردە و خۆپێگەیاندن دراوە، هاوکات بەشێوەیەکی درووست خەڵکی کوردستانیان لەداخوازییە نەتەوەیی و ڕەواکانی کورد تێگه‌یاندووه و به‌شێوازێكی ڕوون باسی داگیركرانی كوردستانیان كردووه کە چۆن داگیرکەرانی کوردستان مافی مرۆڤایه‌تیی و .نەتەوەیی کورد ژێرپێ دەنێن و گرینگی بەژیان، ڕۆڵ و پێگەی کورد لە نیشتیمانی خۆی نادەن .شه‌هید سمكۆ باییخی به بوواری په‌روه‌رده، فێركردن و ڕووناكبیریی داوه سمکۆ وەرزنامەیەکی بەناوی“کورد” بەزمانی کوردی دەردەکرد کە پتر بابەت و هەواڵەکانی کوردستانی ڕووماڵ دەکرد و پرس و باسی مافەکانی کوردی تێدا دەهاتە گۆڕێ. هاوکات بەپێی زانیارییەکانی وەزارەتی دەرەوەی بریتانیا سمکۆ گۆڤارێکی بەناوی “کوردستانی گەورە“ش دەرکردووە. ئەوەش بەواتای ئەوە دێت کە لە حوکوومەتی سمکۆدا گرینگی بەڕۆشەنبیریی و هووشیارکردنەوەی خەڵک لەئاستێکی بەرزدا دراوە. سمکۆی مەزن باش دەیزانی و دەیتوانی کە چۆن لەگەڵ دەسەڵاتی ئەو کاتی ئێران کایەی سیاسیی بکات و تاکتیکەکان لەکاتی خۆیدا بگۆڕێت و لەدژی داگیرکەر بەکاری بهێنێت. تەنانەت لەکاتی لاوازبوونیدا باش توانی کە قەناعەت بەحوکوومەتی ئێران بهێنێت و واز لەهێرش کردنە سەری بێنن، هەر ئەوەش بووە هۆی ئەوەکە جارێکی دیکە .سمکۆ هێز و دەسەڵاتی خۆی بەدەست بهێنێتەوە .شه‌هید سمكۆ به كوشتی مارشمعون خه‌ونی سازكردنی ده‌وڵه‌تی ئاشووریی له‌سه‌ر خاكی كوردستان بۆ هه‌میشه له‌نێوبرد, سمکۆ بەکوشتنی مارشمعون کارێکی زۆر مەزنی کرد، مارشمعون کابرایەکی گێرەشێوەنی ئاشووریی بوو کە دەیهەویست لەسەر خاکی کوردستان حوکوومەتێکی ئاشووریی بەهاوکاریی و پشتیوانیی ڕووسەکان و دواتر بریتانییهكان دامەرزێنێت، مارشمعون هێرشی دەکردە سەر شار و گوندەکانی کوردستان و تاڵانی دەکردن و دانیشتووانەکەشی دەکوشتن. ڕووسەکانیش لە ژینۆسایدکردنی خەڵکی کورد بەدەستی مارشمعون بەشدار بوون. بەپێی هندێک سەرچاوەی مێژوویی لەو سەردەمەدا پتر لەدەیان هەزار کورد بەدەستی مارشعمون کوژراون، تەنیا لە ناوچەی ڕەواندز پتر لە پێنج هەزار ژن و منداڵی کوردی فڕێ داوەتە ناو دۆڵی ڕەواندز. دواتر مارشمعون بەدەستی سمکۆ خانی مەزن کوژرا. ههرچهند به كوشتنی مارشمعون بزووتنهوهی كورد كهوتهبهر هێرشی ڕو وسهكان و ئاشوورییهكان، بهڵام تاكه ڕێگاچاره ئهوهبوو كه دهبوو سمكۆ مارشمعون بكوژێت و كۆتایی به خهونی ئاشوورییهكان بۆ .سازكردنی دەوڵەت لەسەر خاكی كوردستان بهێنێت ڕووسه‌کان له ساڵانی ١٩١٥ تا ١٩١٧ی زایینی له ناوچه‌كانی ورمێ و مه‌هاباددا بوونیان هه‌بووه، له‌و ماوه‌یه‌شدا كۆمه‌ڵێكی زۆر له هاوڵاتییانی كوردیان كوشت، پاش ئه‌وهش ناوچه‌كه‌یان بۆ ئاشووریی و ئه‌رمه‌نییه‌كان چۆڵ كرد، ئه‌رمه‌نیی و ئاشوورییه‌كانیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ناوچه‌كه‌یان وێران كرد، ده‌ستیشیان به‌سه‌ر كه‌رتی كشتوكاڵیی ناوچه‌كه‌دا گرت. هه‌روه‌ها به‌شێكی زۆر له هاوڵاوتییانی كوردیان شه‌هید كرد. پاش ئه‌وه‌ش كۆمه‌ڵێكی زۆر هاوڵاتییانی كوردیان له‌و ناوچه‌یه ده‌ركرد و بۆ ناوچه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ورمێ ڕایانگواستن. هه‌موو ئه‌م هه‌وڵانه‌ش له‌ژێر كاریگه‌ریی و به سه‌رۆكایه‌تیی مارشمعون به‌ڕێوه ده‌چوون، بۆیه ڕۆژی سێی مارسی ١٩١٨ی زایینی مارشمعون به‌ده‌ستی سمكۆ كوژرا و كۆتایی به هه‌وڵه‌كانی بۆ سازكردنی ده‌وڵه‌تی ئاشووریی له ناوچه‌كانی ورمێ، مووسڵ و هه‌كاریدا. هێنرا شه‌هید سمكۆ مه‌هابادی كرده پاییته‌ختی دەوڵەتی كوردستان سمکۆی مەزن لەساڵی ١٩٢٢ی زایینی بڕیاریدا کە شاری مەهاباد بکاتە پێتەختی کوردستان، ئەو بڕیارە دوای ئەوە هات کە بەتەواوەتیی دەسەڵاتی بەسەر هەموو ناوچەکەدا گرتبوو، تەنانەت ئازەرییەکانی میاندووئاب و مەراغە و ناوچەكانی دیکەشی لەژێر باڵی خۆیدا کۆ کردبووەوە. سمکۆ شارەزایی لەئابووریی کشتوکاڵیدا هەبووە و خۆی ڕاستەخۆ کارەکانی ئەو وەزارەتەی لە حوکوومەتەکەیدا بەڕێوە بردووە، ئەوەش بە مەبەستی پێشگیری کردن لە گەندەڵی و ئاسانکاریی بۆ ڕاپەڕاندن و بەرەو پێشەوە بردنی کاری حوکوومەت بووە. سمکۆی مەزن وەک هەموو سیاسەتمەدار و ئابووریناسێک باییخێکی تاییبەتی بەبواری ئابووریی و بووژاندنەوەی ژیانی هاوڵاتیان داوە. له‌به‌رئه‌وه پێی وابووە کە ئابووریی بنەمای ژیان و داهاتووی هاوڵاتیان و هاوکات پێشکەوتن و پێخستنی کوردستان مسۆگەر دەکات. سمکۆ پێی وابووە کە ئابوورییەکی بەهێز حوکوومەتێکی بەهێز و کۆمەڵگایەکی دەوڵەمەند و .چاو کراوە بار ده‌هێنێت، ئەوەش بە کێشەی بنەڕەتیی کۆمەڵگای ئەو کاتی کوردستانی پێناسە کردووە شۆڕشی سمکۆی مەزن لەساڵی ١٩١٨ تاکوو ساڵی ١٩٢٩ی زایینی بەردەوام بوو، سمکۆ لەپاش ئەوەکە لەسەر داوای حوکوومەتی ئێران لەباشووری کوردستان گەڕایەوە ڕۆژهەڵات، لەساڵی ١٩٢٩ی زایینی لە بۆسەیەکدا کە لەلایەن هێزەکانی ڕژیمی ڕەزاشا پیلانی بۆ داڕێژرابوو شەهید کرا. ئەو خاڵەی کە لێرەدا جێگای ئاماژە، سرنج و تێڕامانە ئەوەیە کە پێش ساڵی ١٩١٨ شۆڕشی سمکۆی مەزن لەلایەن کەسانی نزیکیەوە سەرکردایەتی کراوە، بەڵام لەپاش ئەوەکە ئەوان شەهید دەکرێن سمکۆی مەزن، سمکۆی لاو .و بەئەزموون بەدەسەڵات دەگات و پەرە بەشۆڕشەکە دەدات و بە لوتکەی سه‌ركه‌وتنی دەگەیەنێت لەکۆتایی ئەم وتارە مێژووییەدا بەپێویستی دەزانم ئاماژە بەوە بکەم کە تاکە هۆکاری سەرنەکەوتنی شۆڕشی سمکۆی مەزن و تێکڕای شۆڕشەکانی کورد لەسەدەی بیستەمدا بریتانییەکان و ڕووسەکان بوونه. هەر وەک لەدەسپێکی ئەم وتارەدا ئاماژەی پێکرا وڵاتە زلهێزەکانی وەک ڕووس و بریتانی و دواتر ئەمریکییەکان، لەگەڵ درووست بوونی دەوڵەتی کوردی لەناوچەکەدا نەبوونە، ئەو ڕۆڵ و هەوڵ، خەبات و تێکۆشانەی کە کورد و ڕۆڵەکانی ئەم نەتەوەیە لەڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بینیویانە و لە خۆیان پێشان داوە، هیچکام لە نەتەوەکانی دیکەی ناوچەکە ئه‌و ڕۆڵه‌یان نه‌گێڕاوه. ئەگەر وڵاتە زلهێزەکان لەگەڵ بوونی دەوڵەتی کوردیی لەناوچەکە بوونایە، ئەو ڕۆڵ و .تێکۆشانە بەس بوو بۆ ئەوەکە دەوڵەتی کوردی پێک بێت کێشەیەکی دیکە کە بزووتنەوەی کورد لەمێژووی خۆیدا هەیبووە و هەنووکەش ئەو بۆشایی، کێشە و قەیرانە دەبینرێ ئەوەیە کە هەرچەند پێشتر عووسمانییەکان و دواتریش تورکە نوێکان لەگەڵ دەسەڵاتی بنەماڵەی ڕەزاشا کاریگەریی نەرێنییان لەسەر بزووتنەوەی کورد لەهەموو بەشەکانی کوردستان هەبووە، بەڵام دەسەڵاتدارانی کوردیش زۆر زوو كه‌وتوونه‌ته ژێر کاریگەری ئەو هێزانە. بەپێی زانیارییە مێژووییەکان بزووتنەوە کوردییەکان هەمیشە کێشە و لەمپەر بوونە لە پێش ڕێی زلهێزەکان، بەڵام لەڕێگای هێزە ناوچەییەکانەوە ئەو بزووتنەوە کوردییانە سەرکووت کراون. بە بۆچوونی من و بە پێی ئەزموونی مێژوویی کورد، نابێت پارتە سیاسییەکانی کوردستان پشت ئەستوور و دڵخۆش بن بە بوونی پێوەندیی تاکتیکیی لەگەڵ داگیرکەران. پێویسته ئیتر كورد وەک هێزێکی کاریگەر لەناوچەکەدا خۆی بسەپێنێت و پتر پشتئەستوور بێ به هێز و وزەی خۆی.

 

نڤێسكار
سلوى محمد نهێلى
سه‌ربۆرو چاكسازیێن میرێ مه‌زن(میرزا تقی خان- امیر كبیر)
هاتنا میرێ مه‌زن بو سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ
      پشتى مرنا محمد  شاه 1848 ” وه‌لى عهدێ ” وى ناصرالدین میرزا (1895-1899) ب ئاماده‌بونا قونسولێ بریتانى و روسى و هاریكاریا “میرزا ته‌قى خان” ده‌ستهه‌لات وه‌رگرت، ودئاهنگه‌كا مه‌زن دا  ل 29 چریا ئێكێ 1848 بشێوه‌كێ فه‌رمى بو شاهێ ئیرانێ. لێ ژبه‌ر ژیێ وى یێ بجیك وكه‌سایه‌تیا ویا لاواز ونه‌ شه‌هرازایا وى د كاروبارێن ده‌وله‌تێ دا ژلایه‌كى ڤه‌، وهه‌ڤركیا ده‌وله‌تێن مه‌زن بو بده‌ست ڤه‌ئینانا ئمتیازاتا وده‌سته‌سه‌ركرنا زوربه‌یا سامانێ ئیرانێ  نه‌خاسمه‌ لنیفا دووێ ژ سه‌دێ نوزدێ  ژلایه‌كێ دیڤه‌، ناصرالدین شاه پالدا هزر دراوێژكاره‌كێ خودان شیان دا بكه‌ت داكو هارى وى كاروبارێن ده‌وله‌تێ برێڤه‌ به‌ت، و ژبه‌ر كومیرزا ته‌ قى خان سه‌ركردێ له‌شكه‌رى ل ازربایجان، كه‌سه‌كێ ره‌وشه‌نبیرو وێره‌ك بو، ودژیێ گه‌نجایه‌تیا خودا چویه‌ دناڤ مه‌یدانا سیاسى دا بویه‌ خودان سه‌ربوور،  شاهێ نوى دیت شخراپتر  یێ ژ هه‌ژى ڤى پوستیه‌، وبڤێ چه‌ندێ شاهى داخاز ژێ كر بهێته‌ ته‌هران و پوستێ  سه‌روك وه‌زیر” صدر الاعڤم”  ونازناڤێ میرێ مه‌زن ” امیر كبیر” دایێ.
امیر كبیر ناڤێ وى یێ دروست “محمد ته‌قى” بویه‌، لێ ل زور به‌یا ژێده‌راندا بناڤێ “میرزا ته‌قى خان” هاتیه‌ نیاسین، ل گوندێ (هزاوه‌) سه‌ر ب ده‌ڤه‌را (فه‌راهان) ل ده‌وروبه‌رێن پارێزگه‌ها ئه‌راك ژ دایك بویه‌، ده‌رباره‌ى مێژوویا ژ دایك بوونا وى چ سالێن ده‌ست نیشان كرى نینن دژێده‌را دا ئه‌م پشت به‌ستنێ لسه‌ر بكه‌ین به‌لكو گه‌له‌ك بوچون هه‌نه‌ ، هنده‌ك ژوانا دزڤرینه‌ سالا 1801، وهنده‌كێن دیتر بو سالا 1807، لێ یاش هه‌میا دروستتر كو زۆر به‌یا مێژوو نڤیسێن ئیرانى و بیانى پشت به‌ستنێ لسه‌ر دكه‌ن ئه‌وه‌ كو دناڤبه‌را سالێن 1798-1794) ژ دایك بویه‌.
میرزا ته‌قى خان ژ مالباته‌كا رێنجبه‌ر بو، بابێ وى به‌رده‌ستێ (گباخ) (بوزك) ى بو وه‌زیرێ ئیكێ یێ محمد شاهى كو قایمقامێ ده‌ڤه‌را  فه‌راهان بوو ، ژبه‌ر وه‌فاداریا مالباتا وى وتێگه‌هشتن وزیره‌كیا میرزا  ته‌قى خان، قایمقامى رێك دایێ دگه‌ل زاروكێن وى بخوینیت ده‌مێ ماموستایێن تایبه‌ت بو زاروكێن خو ئینایه‌ دناڤ مالێدا، بڤى ره‌نگى، وهه‌ر دناڤ مالا قایمقامى دا ، فێرى خاندنێ و نڤیسینێ بویه‌.
ل سالا 1821  قائم مقام دمریت ،دڤى ده‌مى دا ژیێ ئه‌میر كبیر 18 بوون لێ شاره‌زاییه‌كا باش هه‌بوویه‌ دكارو بارێن  قائم مقامى دا  شیایه‌ شینا وى گه‌له‌ك كارا دناف نڤیسینگه‌ها وى دا كار بكه‌ت ئانكو هه‌ر ژ ژیێ گه‌نجاتیێ دا هاتیه‌ د مه‌یدانا سیاسى دا وكارێ خو راست ودرست ئه‌نجامدایه‌، ژیانا وى یاسیاسى پتر دهێته‌ بێش ده‌مێ حكومه‌تا قاجاریا دكه‌ل شانده‌كى هنارتیه‌ بگرسبورگ بمه‌ره‌ما لیبورینێ ژ گوشتنا گریبایدوف ((Gribadov قونسلێ روسى ل ته‌هرانێ ل سالا 1829،  كو بده‌ستێ خه‌لكێ تهرانێ هاتبوو كوشتن، میرزا تقى خان ئه‌ندام بو دڤى شاندیدا، و شیا روله‌كێ كاریگه‌ر بگێریت ژبو جاره‌سه‌ركرنا ڤێ رویدانێ له‌ورا ده‌مێ زڤرین میرزا ته‌قى خان كره‌ جێگرێ سه‌ركردێ له‌شكه‌رى ل ازربێجانێ ونازناڤێ ” وزیر النظام” دایێ. ژبه‌ر زیره‌كى ومێرخاسیا میرزا ته‌قى خان ل سالا 1835 چه‌ندین پلێن له‌ شكه‌رى وكارگێرى وه‌ردگریت، وه‌كى پلا (مستوفى النظام) ل ناڤ له‌شكه‌رێ ئازه‌ربایجانێ دا، وپاشى دبیته‌ رێڤه‌به‌رێ رێكخستنا دارایى یا ڤه‌گوهاستن و گه‌هاندنا له‌شكه‌رێن ئازه‌ربایجانێ، پشتى مرنا محمد زه‌نگه‌نه‌ سه‌ركردێ له‌شكه‌رى ل ئازربیجان ل سالا 1841 میرزا ته‌قى خان جهێ وى دگریت پلا (وزیر النظام) وه‌ردگریت ژبو رێڤه‌به‌رنا كاروبارێن كارگێرى  و له‌شكه‌رى ل ئازه‌ربایجانێ
هه‌روه‌سال سالا (1837) ده‌مێ محمد شاه مژویلى شه‌رى ل هراتێ (ئه‌فغانستان) ژبو زڤراندنا وێ بو سه‌ر خراسانێ، ئه‌و ده‌ڤه‌رێن دكه‌ڤنه‌ باشوورێ روسیا ب تایبه‌ت ئه‌وێن ژ ئیرانێ جودا بوین بسه‌رهلدانا رابوون، بو ڤێ مه‌رمێ امپراتورێ روسى “نیكولاى ئیكئ-First Nickoll”دڤیا چاڤپێكه‌فتنه‌كێ دگه‌ل شاهى ئیرانى بكه‌ت، لێ ژبه‌رنه‌ ئاماده‌بونا وى ومژیل كرنا وى ب هراتێ ڤه‌، شاهى كورێ خو(ناصرالدین  میرزا ) هنارت دگه‌ل شانده‌كێ پێك هاتبوون ژ به‌رپرس و مه‌زنێن ئیرانێ، ئێك ژ وانا “میرزا ته‌قى خان “بو، ل باژێرئ ئیریوان چاڤ ب امپراتورئ روسى كه‌ت كو روله‌كێ باش هه‌بوو دوه‌رگێرانا زمانى دا وه‌ك وه‌رگێر ژ زمانێ روسى بو زمانێ فارسى.
ده‌مێ محمد شاه مرى ل سالا 1848 ێ میرزا ته‌قى خان  هاریكاریا ناصرالدین  میرزا كر ژ لایێ مادى  وله‌شكه‌رى ڤه‌ داكو بیته‌ شاهێ ئیرانێ و وه‌ك زێره‌ڤانه‌ك  دكه‌ل دا  بو  تا گه‌هشتیه‌ پایته‌ختى ژبه‌ر وه‌فاداریا امبركبیر بو ناصرالدین میرزا  ل سالا 1848 ناسناڤێ “ئه‌تابه‌ك ئه‌عزه‌م” دایێ  ب نڤیسكاره‌كا فه‌رمى هه‌مى كارو بارێن ئیرانێ ئێخستنه‌ ژێرده‌ستێ میرزا ته‌قى خان، وبه‌رزترین پله‌ ل ئیرانێ دایێ پشتى بویه‌ شاه ئه‌و ژى پلا “صدر الاعڤم” بوو ، دهه‌مان ده‌مدا ناسناڤێ” امیر كبیر ” ژى دایێ. بڤێ چه‌ندێ میرزا ته‌ قى خان بو كه‌سێ دویێ پشتى ناسرالدین  شاهى د ئیرانێ دا، شیانێن وى گه‌هشتنه‌ وى راده‌ى شیایه‌ به‌رامبه‌ر هێزێن بیانى براوه‌ستیت و نه‌هێلیت مایتێكرنێ دنافخویا ئیرانێ دا بكه‌. ئه‌و زه‌حمه‌ت وهایكاریا امیركبیر پێشكیشى ناصرالدین شاه كرى ژ بوگه‌هاندنا وى بو كورسیكا ده‌ستهه‌لاتداریئ ژ به‌ر ڤى كارئ وى كرى بویه‌ جهئ رازه‌مه‌ندیا ناصرالدین شاه، ژبه‌ر هندئ داكو پتر ناصرالدین بشێت امیركبیر نێزیكئ خوبكه‌ت بولایئ خو رابكێشیت، پشتى 4 هه‌یڤا ده‌ستهه‌لاتداریا خو ب رازه‌مه‌ندیا خوشكا خو ئه‌وا بناڤئ (عزت الدوله‌)ل امیركبیر ماره‌ دكه‌ت.  پشتى امیر كبیر بویه‌ “صدراعڤم”خوشكا ناصرالدین شاه لئ هاتیه‌ ماره‌كرن پێك ئینانا ڤئ هه‌ڤژینیئ نه‌ ب رازه‌مه‌ندیا امیر كبیر وعزت الدوله‌ بویه‌، به‌لئ بو مه‌به‌سته‌كا سیاسى بویه‌ بو هه‌ردوو لایه‌نا. امیر كبیر پشتى پلا “صدر الاعڤم” وه‌رگرتى ئێكسه‌ر گرنگى دا ئیرانێ و خه‌لكێ وێ و ب چه‌ند چاكسازی رابوو داكو ببنه‌ بنیات بو خه‌لكێ ئیرانێ لێ بارودوخێ ئیرانێ زور تێكچوى بوو، وخزینا ده‌وله‌تێ ڤالا ببوو هاوسه‌نگیا داهات و ده‌رچویا بوجه‌یا وه‌لاتى نه‌مابوو، ده‌ستهه‌لاتا قاجاریا ل زوربه‌یا ده‌ڤه‌را لاواز ببوو ده‌وله‌تێن ئه‌وروپى ده‌ست تێ وه‌ردانا كاروبارێن نافخویى دكر، له‌وما امیر كبیر  ئێكسه‌ر هزر دهندێ دا كر كو وه‌لاتێ خو ژ قالبێ پاشڤه‌ماى و تاریاتیێدا به‌ره‌ڤ پێشكه‌فتنێ و پێشڤه‌برنێ ڤه‌ ببه‌ت، لنیڤا ئیكێ ژ سه‌دێ نوزدێ ب شێوه‌یه‌كێ راسته‌و خو ده‌ست ب چاكسازیا و پروگرامێ خو كریه‌
چاكسازیا سیاسى :-
ئێكه‌م پێنگاڤا ئه‌میر كبیر هاڤێتى دڤى بیاڤى دا، رابو بدانانا هنده‌ك سیخورا ئانكوجاسوسا، ژبوو ئاگه‌هداربونا ده‌ستهه‌لاتێ ل سه‌ر هه‌مى ده‌ڤه‌رو هه‌رێمێن جودا جودا یێت ئیرانێ ، هه‌روه‌سا ل سه‌ر قونسولخانێن بیانیا دناڤ وه‌لاتى دا ب تایبه‌تى روسیا و بریتانیا، داكو ژ نێزیك ئاگه‌هدارى هه‌ر رویدانه‌كێ یان هه‌ر ده‌نگ و باسه‌كى وان هه‌بیت، وبو ڤێ مه‌ره‌مێ هنده‌ك كه‌سێن وه‌ڤادار و خودان باوه‌ریه‌كا موكم ته‌كلیف كرن.
هه‌روه‌سا ژ ئالیه‌كێ دیڤه‌ ژبو پاراستنا گیانێ نه‌ته‌وایه‌تى و ئارامكرنا بارودوخێ ناڤخویى و زانینا مه‌ترسیا ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ گرنگیه‌كا زێده‌ دایه‌ ده‌ستگه‌هێ هه‌والگیرى دا كو بشێوازه‌كێ باش  ئاگه‌هدارى بارودوخێ ویلایه‌تا و كاروبارێن به‌رپرسێن ئیدارى و له‌شكه‌رى و به‌رگرى كرن ژ زولم و سته‌مێ و وه‌رگرتنا به‌رتیلا ببت. ژلایه‌كێ دیڤه‌ چاڤدێریه‌كا توند دانا سه‌ر وه‌زیرو به‌رپرسێن حكومه‌تێ ئه‌وێن په‌یوه‌ندى دگه‌ل نینه‌رو سیاسه‌تمه‌دارێن بیانى هه‌ین ل ئیرانێ، راسته‌و خو فه‌رمان دا هه‌مى به‌رپرسێن حكومه‌تێ ده‌ست به‌ردن ژپه‌یوه‌ندێت خو دگه‌ل كه‌سێن بیانى ژبلى وه‌زاره‌تا ده‌رڤه‌، پشتى  مرنا “حاجى میرزا مسعود كرمودى” كو  وه‌زیرێ ده‌رڤه‌بوو، ئه‌میر كبیر كاروبارێن وه‌زاه‌تێ ب ستویێ خو ڤه‌ گرت. مه‌ره‌ما ئه‌میر كبیر ژڤێ چه‌ندێ ئه‌و بوو په‌یوه‌ندیێت ئیرانێ دگه‌ل بیانیا كێم بكه‌ت وپاشى بنبركه‌ت، چونكه‌ دیت بریتانیا وروسیا كار دكه‌ن ژبو به‌رژه‌وه‌ندیێن خوێن تایبه‌ت دیر ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن ملله‌تى ، وئه‌ڤه‌مه‌زنترین تاوانه‌ درحه‌قێ ملله‌تى وى دهێته‌ كرن.
هه‌ر دڤى بیاڤى دا ئه‌میر كبیر دژایه‌تیا زانایێن ئایینى كریه‌ كو هه‌رده‌م هه‌ست ب مه‌ترسیا وان كریه‌، ئه‌ڤه‌ژى ڤه‌دگه‌ریت بو ئه‌گه‌رێ مایتێكرنا وان د كاروبارێن سیاسى دا چونكه‌ دبونه‌ رێگر ل به‌رده‌م حاكم و كار بده‌ستا كو ئه‌ركێت خو درست ئه‌نجام نه‌ده‌ن. هه‌روه‌سا دیت كو ده‌ستێ ده‌وله‌تێن بیانى دكه‌ل ڤان زانیا هه‌یه‌ وكه‌له‌ك جارا پالده‌ن ژبو تێكدانا بارودوخێ ناڤخوى، هانده‌ن ب دژى ده‌ستهه‌لاتا ئه‌میر كبیر برواستن، ژبه‌ركو به‌رژه‌وه‌ندێن هه‌ ردوو لا  بڤان جوره‌ چاكسازیا هاتنه‌ ژناڤ برن.
چاكسازیا كاگێرى :-
به‌رى هاتنا ئه‌میر كبیر تێكهه‌لیه‌ك وئالوزه‌یه‌كا به‌رچاڤ هه‌بو ل ده‌زگه‌هێن كارگێرى یێن حكومه‌تا قاچارى دا، و ئه‌ڤه‌ ببو ئه‌گه‌رێ گه‌نده‌لیه‌كا زێده‌، له‌وما ئه‌میر كبیر رابو ب جوداكرنا ڤان داموده‌زگه‌هان و پله‌یێن جیاواز لدیف شیانێن كه‌سایه‌تى ودیاركرنا مووچه‌ى بو فه‌رمانبه‌را لدیڤ شاره‌زایى و ژێهاتیا وى هاتنه‌ دانان، و چاڤدێریه‌كا توند ئێخسته‌ سه‌رڤان ده‌زگه‌ه و رێڤه‌به‌ریا و دژى وان كه‌سا رابویه‌ یێن خه‌مساردكارێن خودا. هه‌روه‌سا رابویه‌ ب نه‌هێلا وان ناسناڤێن كارگێرى (القاب الاداریه‌) ئه‌وێن كو خانه‌دانا و سكێرتێرا ل ده‌مێ نامه‌ هنارتنێ بكاردئینان، تابو خو ژى به‌س په‌یڤا (جه‌ناب) هێلا، زیده‌بارى نه‌هێلانا وه‌رگرتنا داهاتیێن ب زورى و به‌رتیلا، و رێگریا فروتنا ناسناڤێن كارگێرى.
ئه‌میر كبیر رابویه‌ ب هێزكرنا دادگه‌هێن جڤاكى و لاوازكرنا دادگه‌هێن شه‌رعى ئانكو دادگه‌هێن زانایێن ئایینى، هه‌ولدایه‌ پالپشتیا هنده‌ك زانیاێن ئایینى بو لایێ خو رابكێشیت، وهنده‌كێن دیتر ژى دیرئێخستن ژ كارێن وان ژئه‌گه‌رێ وه‌رگرتنا به‌رتیلا ژحكومه‌تا روسى. هه‌ر دیسان رابویه‌ ب دامه‌زراندنا پوسته‌خانا (البرید) ل سالا 1848 نه‌خاسمه‌ ل باژێرێ مه‌شهه‌دێ كو خالا بێكڤه‌گرێدانێ یه‌( حلقه‌ الوصل)،  هه‌ر بو ڤێ مه‌ره‌مێ ئه‌میر كبیر بریاردا  ل سه‌ر هه‌ر رێكه‌كێ بنگه‌هه‌كێ دانیت بو بهێن ڤه‌دانا وان كه‌سێن ب ڤى كارى رادبن هه‌ر وه‌سا هه‌مى پێتڤیێت وان بو دابین كرن دماوه‌یێ ساله‌كێدا سیسته‌مه‌كێ رێكوپێك هاته‌ دامه‌زاندن.
چاكسازیێن دارایى و ئابورى:-
ئه‌میر كبیر گرنگیه‌كا زێده‌ دایه‌ لایه‌نێ ئابوورى  و هوسا هزركریه‌ كو گه‌شه‌كرنا ئابوریا ده‌وله‌تێ دێ بیته‌ راگرێ ستوینا هێزا سیاسى و جڤاكى و ره‌وشه‌نبیركرنا ملله‌تى. ئابورێ ئیرانێ ژ ئه‌گه‌رێ لاوازیا شاهێن قاچارى یێن به‌رێ تێكچبوو ژبه‌ركو پرانیا وان ل ژێر كاریگه‌رى و چاڤدێریا راسته‌و خو یا بیانیا بووینه‌، ده‌مێ ئه‌میر كبیر ده‌ستهه‌لات وه‌رگرتى هه‌مى شیانێت خو مه‌زاختن ژبو قورتالكرنا ئیرانێ ژبن كنترولا ڤێ هێزا ترسناك، هه‌ر زى ده‌ست  ب چاكسازیێن ئابورى كر.
ئه‌میر كبیر دئیكه‌م پێنگاڤا خودا دڤى بوارى دا، لیژنه‌ك پێك ئینا ل ژێر سه‌روكاتیا “میرزا یوسف اشتیانى” (مستوفى الملك) بو رێكخستنا سه‌ر وسامانێ وه‌لاتى ودیاركرنا وێ لاوازیا په‌یدا دبیتن دناڤا داهاتى و مه‌زاختنێ دا، وبو جارا ئێكێ بودجه‌ هاته‌ دانان ل وه‌لاتى  بو نه‌هێلانا وێ لاوازیا دناڤ  خه‌زینێت ئیرانێ دا.
هه‌ر بو ڤێ مه‌ره‌مێ ئه‌میر كبیر بریاردا موچه‌یێن ده‌ستپێكێ بهێنه‌ كێمكرن وژ خو ده‌ست پێكر پاشى موچێ خێزانێن ده‌ستهه‌لاتدار دناڤ كوچكێ دا حه‌تا دایكا شاهى ژى”مهدیا علیا” كو دبیته‌ خه‌سیا وى، هه‌روه‌سا رێگرى ل به‌لاڤبونا وه‌رگرتنا به‌رتیلا كر لناف وان فه‌رمانبه‌رێن باج كوم دكر.
بو هاندان وپشته‌ڤانیكرنا ده‌رئینانا كانزایان ل ناڤ ئاخا ئیرانێ دا بریارا دا هه‌ركه‌سه‌كێ تشته‌كێ ل ژێر ئه‌ردى ده‌ربێخیتن ، وهه‌ر كه‌ سێ شیان هه‌ بن بڤى كارى رابن دێ  بو ماوه‌یێ پێنچ سالا ژ باچا دیوانێ هێنه‌ لێبورین. وبو پتر پشته‌ڤانى ئه‌میر كبیر پازده‌ كارگه‌ه دناڤ وه‌لاتى دا دامه‌زراندن بو هه‌مى چورێن كانزاى. هه‌ر دیسان ئه‌میر كبیر گرنگیه‌كا زێده‌ دایه‌ كارێ ده‌ستى و رستنێ و چه‌ندین كارگه‌هێن بچووك (الورشه‌)  یێن فه‌رش و قوماشا وچێكرنا مه‌حفیرا بو ڤێ مره‌مێ ڤه‌كرینه‌، و ل چه‌ند باژێرێن ئیرانى تا ئه‌ڤ كارگه‌هه‌ دكارێ خودا مه‌زن بوین ل هه‌مى باژێرێن ئیرانى ڤه‌كرن، بو بسپوریا ڤى كارى هنده‌ك كه‌س ژ ئیرانێ هنارتنه‌ خولێن فێركرنا ڤان كاران ل وه‌لاتایێن ده‌رڤه‌. ژلایێ كشوكالێ ڤه‌، كه‌له‌ ك گرنگى دایه‌  جوتیاران و خودان كارا  وتوڤێ چاندنێ سالانه‌ پێشكێشى وان دكر ببهایه‌كێ گونچاى، وباچه‌ كا ده‌ستنیشان كرى لسه‌ر وان سه‌پاند ، وهنده‌ك به‌نداڤ ل رێك و رویبارا بو ناڤ زه‌ڤیا وعه‌ردێ چاندنێ بمه‌ره‌ما ئاڤدانا به‌رهه‌مى دروستكرن، ئه‌ڤه‌ ژى بویه‌ ئه‌گه‌رێ هاندانا وان و گه‌شه‌كرنا زه‌ڤیێن كشتوكالى ب تایبه‌تى ل ده‌ڤه‌رێن (ئه‌سفه‌هان و خوزستان) كو پێشڤه‌ چونێن به‌رچاڤ بخوڤه‌ كرتن. هه‌روه‌سا  بو جارا ئێكێ حه‌شیش و تریاك ل سالا 1851 ل ده‌وروبه‌رێن ته‌هران هاته‌ چاندن، وئه‌ڤ كه‌رسته‌ هنارته‌ ده‌رڤه‌یى وه‌لاتى نه‌خاسمه‌ روسیا وده‌وله‌تا ئوسمانى، هه‌ر دڤێ سالێ دا  ئه‌میر كبیر هزرا چاندنا په‌مبیێ ئه‌مریكى كر ، توڤێ په‌مبیێ ئه‌مریكى ئینایه‌ دناڤ ئیرانێ دا ل باژێرێ (ئورمیه‌) هاته‌ چاندن پاشى بو هه‌مى ده‌ڤه‌رێن جودا جودا هاته‌ چاندن. هه‌روه‌سا یاسایه‌كا نوى بو گومركا دانا كو ل ژێر ده‌ستهه‌لاتا تاكه‌ كه‌سى بو وان ب حه‌زا خو گوهرین تێدا دكرن ، به‌لێ ئه‌میر كبیر راسته‌وخو ئێخسته‌ ل ژێر چاڤدێریا ده‌وله‌تێ دا. ژلایێ بازرگانى ڤه‌، بازرگانینا یاسا (بازرگانیا ئازاد) سنوردار كر، و سیاسه‌تا كرینا كه‌لوپه‌لێن بیانى ل ئیرانێ دا كێم كر، و هاندانا بازرگانا كر بو هنارتنا كه‌ل و په‌لان بو ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى. بڤێ چه‌ندێ ئه‌میر كبیر شیایه‌ سه‌ركه‌فتیانه‌ كارێ خو ئه‌نجام ده‌ت هه‌مى هه‌ولێن خو ب كارئینایه‌ بو پێشكه‌فتنا ملله‌تى خو، ژبه‌رڤێ چه‌ندێ بازرگانیا ئیرانێ ل سالا(1851)ز به‌رهه‌مێن ئیرانى پشكدارى دپیشانگه‌هێن له‌نده‌ن دا كریه‌.
چاكسازیێن رێكخستنا له‌شكه‌رى:-
ژبه‌ركو ئه‌میر كبیر ئه‌وبخو بو ماوه‌یه‌كى درێژ دخزمه‌تا دام وده‌زگه‌هێن له‌شكه‌رێ ئازه‌ربایجانێ دا كاركریه‌، تا راده‌یه‌كێ شاره‌زایى دڤى بوارى دا هه‌بوویه‌ وژنێزیك یێ ئاگه‌هدارى سه‌روبه‌رێ له‌شكه‌رێ ئیرانێ بوو، له‌ورا ب ڤه‌ر دیت دگه‌ل چاكسازیێن ده‌وله‌تێ ده‌ست ب چاكسازیێن له‌شكه‌رى ژى بكه‌ت. ب هاریكاریا راوێژكارێن ئه‌وروپى ،سوپایه‌كێ رێكخستى چێكرو خزمه‌تا له‌شكه‌رى بو ژیێ 20-28 سالیێ كره‌ (ئیلزامى) دڤێت خزمه‌تا له‌شكه‌رى بكه‌ت. ژبو چێبه‌چێكرنا ڤى كارى ئه‌و پێدڤى ب ستایلێ ئه‌وروپى بوویه‌ بو دروست كرنا چه‌كى و رێك و پێك كرنا سیسته‌مێ له‌شكه‌رى، له‌ورا رابویه‌ ب ئینانا ئه‌فسه‌رو شاره‌زایێن له‌شكه‌رى ل وه‌لاتى نه‌مسا و مجرستان و ئیتالیا، ژبو فێركرنا ئه‌فسه‌رێن پاش وچالاك، زانكویێن رێكخستى و شه‌رى دانان داكو ب ڤێ رێكێ خو ژ راوێژكاریێن له‌شكه‌رێ نیزامى كو مه‌ترسیترین سیخور بوون قورتال بكه‌تن، له‌ورا ڤه‌ر زانى به‌شه‌كێ ژ خاندنگه‌ها بلند ژ (دار الفنون) بو ڤى كارى ته‌رخان بكه‌ت.
هه‌روه‌سا ژبو ب هێزكرنا پێزانینێن له‌شكه‌رى ل بارێ هونه‌رێ شه‌رى (فنون القتال) بریاردا په‌رتوكێن باش یێن  له‌شكه‌رى و گوتارێن جیاواز ل بارى هونه‌رێ له‌شكه‌رى بهێنه‌ نڤیسین، و هه‌روه‌سا په‌رتوكێن بیانى ل بارێ له‌شكه‌رى بهێنه‌ وه‌رگێران بو زمانێ فارسى و بێخنه‌ د خزمه‌تا فه‌رمانده‌ و ئه‌ركانێن له‌شكه‌رى دا. هه‌ر ژ كارێن ئه‌میر كبیر رابویه‌ ب دروست كرنا ئاڤاهیێ توبخانێ و مه‌یدانا توبخانێ ل تهرانێ، و دروست كرنا ژماره‌كا سه‌ربازگه‌ها ل ده‌ڤه‌رێن جودا جودا، دگه‌ل دروست كرنا كه‌لهێن سه‌ربازى ل ده‌ڤه‌رێن سنورى و زێده‌بارى دروستكرنا كارگه‌هێن چه‌كى و پركرنا پێداویستیێت له‌شكه‌رى، كو روژانه‌ 1000 تڤه‌نگ به‌رهه‌م دئینان و چه‌ند كارگه‌هێن چه‌كێ گران وه‌ك توپ و باروت ل ئه‌سفه‌هانێ و تبرێزێ و تهرانێ دامه‌زراندن، وچه‌ندین كارگه‌هێن كه‌ڤن ل ئیرانێ نیژه‌نكرن. ژ كارێن دى رابویه‌ ب دامه‌زراندنا سوپایه‌كێ هه‌میشه‌یى ل ویلایه‌تێت جیاوازێن ئیرانێ، وبو جارا ئێكێ دوو ڤه‌وجێن له‌شكه‌رى ژ كێم نه‌ته‌وا ل ئورمیێ و ئه‌سفه‌هانێ دامه‌زراندن.
چاكسازیا ره‌وشه‌نبیرىوچڤاكى:-
گرنگترین پێنگاڤا چاكسازیێن ئه‌میر كبیر ژلایێ ره‌وشه‌نبیرى ڤه‌ ئه‌وژى دامه‌زراندنا زانینگه‌ها (دارالفنون) بوو. ئه‌ڤه‌ ژى هزرو بیرێن  وى بخو بوویه‌، ئه‌گه‌رێ وێ ژى دزڤریته‌ كارتێگرنا وان گه‌شتێن ئه‌میر كبیر بو روسیا و ده‌وله‌تا ئوسمانى گرین، وداغبارابونا وى ب زانست و زانینگه‌هێن وان كو دسه‌رده‌مانه‌ ومودرن بوون ، وشاره‌زایى و خواندنا فه‌رهه‌نگێن بیانیا كارتێگرنه‌كا مه‌زن لسه‌ر هزروبیرێن وى كرن وشیا بهه‌مان شێوه‌  فه‌رهه‌نگ و زانستێ ئیرانێ زه‌نگین تر بكه‌ت. دروست كرنا ئاڤاهیێ دار الفنون ل سالا 1850 ده‌ستپێكر ل باژێرى تهرانێ تا دوماهیا سالا 1851 ب دوماهیك هات. ئه‌ڤ ئاڤاهیه‌ ژ چه‌ند به‌شا پێك دهات وه‌ك (خاندنێن له‌شكه‌رى، ئه‌ندازیارى، بیركارى، كانزاكارى، نه‌خشه‌سازى، فیزیاو كیمیا، پزیشكى، مێژوو، جوگرافى و…
ئه‌میر كبیر هه‌ولدایه‌ ماموستایا ژ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى بئیت و دامه‌زرینیت بتایبه‌ت ژ وه‌لاتى نه‌مسا و المانیا، جونكه‌ وى دیت ئه‌ڤ  وه‌لاته‌ نه‌شێن  مایتێكرنێ دناڤخویا وه‌لاتى دا بكه‌ن ئانكو چ به‌رژه‌وه‌ندى لئیرانێ نینن تاكو ده‌ست تێ وه‌ردانا كاروبارێن سیاسى و ئابوورى بكه‌ن، وه‌كى فره‌نسا وروسیا و بریتانیا. هه‌روه‌سا ئه‌میر كبیر ب فه‌ر زانى شینا (10) قوتابیا ب هنێریته‌ ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى بو خاندنى و بودجه‌ مه‌زاختنا ل وان (10) كه‌سا بكه‌ت،  (7) ماموستایا ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى ب ئینیت و دناڤ وه‌لاتى دا بدامه‌زرینیت ، شینا (10) كه‌س فێرببن، به‌روڤاژى بلا ئه‌و (7) ماموستا 200 كه‌سان فێرى وى زانستى بكه‌ن باشتره‌.
هه‌ر دناڤ ئاڤاهیێ دار فنون دا چاپخانه‌كا تایبه‌ت ب وه‌رگێرانا په‌رتوكا دانا كو چه‌ندین په‌رتوكێن جوگرافى و مێژووى ل فره‌نسا، و په‌رتوكێن له‌شكه‌رى ل نمسا ، و په‌رتوكێن پزیشكى ل المانیا،  ئینانه‌ دڤێ زانینگه‌هێدا وه‌رگێراینه‌ سه‌ر زمانێ فارسى، و هه‌روه‌سا چه‌ندین تاقیگه‌هێن زانستى ل زانینگه‌هێ دانان. ئێك ژ كارێن دى دڤى بوارى دا درئخستنا روژناما (وقایع اتفاقیه‌) بو، ده‌مێ ئه‌میر كبیر هه‌ست ب هندێ كرى ملله‌تێ ئیرانێ هه‌مبه‌ر ده‌وله‌تێن پێشكه‌فتى دلایه‌نێ ب گه‌هاندنا پێزانینان یا پاشڤه‌ مایه‌، ژ ناصرالدین شاهى خواست بوڤه‌كرنا ڤێ روژنامێ و به‌لاڤكرنا ده‌نگ و باسێن ناڤخویى  بو ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى  هه‌رچه‌نده‌ ل سه‌رده‌مێ “عباس میرزا” هزرا روژنامه‌ گه‌ریێ هاتبو ناڤ ئیرانێ دا، ل سه‌رده‌مێ “محمد شاه” ئێكه‌م روژنامه‌ ل ئیرانێ ل سالا 1837 ل سه‌رده‌ستێ “میرزا صالح شیرازى”  هاتبو ڤه‌كرن بناڤێ(كاغژ اخبار)، به‌لێ دماوه‌یه‌كێ كێم دا هاته‌ دایخستن.
لایه‌نێ جڤاكى:-
ئه‌میر كبیر گرنگیه‌كا زێده‌ دایه‌ لایه‌نێ ته‌ندروستى و رابویه‌ ب دروست كرنا نه‌خوشخانه‌یه‌كى ل باژێرێ مشهدێ ئه‌ڤه‌ دبیته‌ نه‌خوشخانا ئێكێ ل ئیرانى دا ل سالا 1850 ده‌ستپێكریه‌ سالا 1851 دوماهیك هاتیه‌ و كه‌ڤتیه‌ خزمه‌تا خه‌لكێ ئیرانێ دا زوربه‌یا نوژدارێن ڤێ نه‌خوشخانێ ل ده‌رڤه‌ى وه‌لاتى بوون بسپور وشاره‌زابون ب هه‌مى بواراندا، هه‌روه‌سا نوژدارێن ده‌رچویێن دارالفنون ژى ل ڤێ نه‌خوشخانێ هاتبونه‌ دامه‌زراندن. هه‌وه‌سا بریاردا ب هه‌وه‌كا به‌رفره‌ه یا بنبركرنێ رابن دژى نه‌خوشیا (كولێرا) و ڤاكسیندانێ، و بریار هاته‌ دان هه‌ركه‌سێ ببیته‌ رێگر دێ ب بهایێ  پێنچ تومه‌نا هێته‌ سزادان، و پزیشك هنارتنه‌ ده‌ڤه‌رێن سه‌ر سنورى بو نه‌هێلانا مه‌ترسیا نه‌خوشیێن ڤه‌گر  هاتنه‌ ڤاكسیندان بورێگرتنا به‌لاڤبونا وان نه‌خوشیان دناڤ وه‌لاتى دا. ئێك ژ كارێن دى یێن ئه‌میر كبیر رابویه‌ ب توماركرنا ناڤێن وان كه‌سێن كێم ئه‌ندام دناڤ وه‌لاتى دا و موچه‌كێ تایبه‌ت بو هاته‌ ته‌رخانكرن،  دیسان ژبو پتر جوانكاریا باژێرا ب یتایبه‌تى باژێرێ ( تهرانێ و كاشانێ ) رابویه‌ ب پاقشكرنا باژێرا و دروستكرنا بازار وجادا و رێك و بانا و چاندنا داران دناڤ  شارعان دا، هه‌روه‌سا ڤه‌كرنا قه‌یسه‌ریا ل باژێرێ ئه‌سفه‌هانێ ، زیده‌بارى نیژه‌نكرنا ئێك ژ گرنگترین شینوارێن مێژوویى ل سه‌رده‌مێ سه‌فه‌ویا ئه‌و ژى پرا (خواجو) بوو.
هه‌روه‌سا ئێك ژ كارێن دى یێن ئه‌میر كبیر سه‌روبه‌ركرنا كارێ دادوه‌رى بوو، وى دادوه‌رێن باش یێن جهێن باوه‌ریێ دانان، ب توندى چاڤدێریا وان دكر داكو دادپه‌روه‌رى به‌رچاڤ بگرن ول دادوه‌رێن گه‌نده‌لى نه‌دبورى، ئه‌گه‌ر ئێكێ ژى سه‌ر پێچى كربان ل سه‌ر ده‌ستهه‌لاته‌كێ دابایه‌ دا هه‌ر هێته‌ سزادان. هه‌روه‌سا دیاردا  (بست نشینى) ئانكو (اعتصام) نه‌هێلا، كو گونه‌هكاران بو خو قورتالكرنێ ژ سزادانێ، په‌نا دبرنه‌ جهێن پیروز كو ئه‌ڤه‌ژى به‌روڤاژى یاسایێن سه‌رده‌مانه‌ بوو.
لێ ئه‌ڤ پروگرمێ امیر كبیر بویه‌ ئه‌گه‌رێ مه‌تریسێ ل ده‌ف چینا ده‌ستهه‌لاتدار تایبه‌تى خه‌سیا وى مهد علیا و وه‌لاتیێن بیانى تایبه‌تى بریتانیا، له‌ورا ب پیلانه‌كا داریشتى  ل كانونا دوویێ 1852ێ ل حه‌ماما (ڤین) ل باژێرێ كاشانێ گیانێ وى ژێ هاته‌ ستاندن.
 ژێده‌رێن هاتینه‌ بكارئینان.
اكبر هاشمى رفسنجانى، امیر كبیر یا قهرمانى مبارزه‌ استعمار، (تهران: 1346).
امیر مسعود رچائى، ایران در زمان سلگنت ناصرالدین شاه قاجار، (تهران:1389).
فریدون ادمیت، امیر كبیر وایران، (تهران: 1348).
عباس اقبال اشتیانى، میرزا تقى خان امیر كبیر، (تهران: 1390).
على اصغر شمیم، ایران در دوره‌ سلگنت قاجاریه‌، چاپ یازدهم، (تهران: 1374).
عبدالله‌ رازى، تاریخ كامل ایران، (تهران: 1363).
مرتچى رواندى، تاریخ اجتماعى ایران، ج5، (تهران: 1382).
مریم نژاد اكبر مهربان، میرزا تقى خان امیر كبیر، (تهران: 1386).
Scroll to Top